|
Zbigniew Lorkiewicz (1923-2001)
 Profesor zwyczajny Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, prezes Oddziału PAN w Lublinie, członek Polskiej Akademii Umiejętności, były rektor UMCS i jego doktor honorowy, wybitny mikrobiolog i genetyk zmarł w Warszawie 6 czerwca 2001 r.
Prof. Z.Lorkiewicz urodził się w 1923 r. w Siedlcach, gdzie ukończył Gimnazjum im. B. Prusa. Podczas okupacji uczęszczał do Liceum Handlowego i na kursy tajnego nauczania. W 1944r. podjął studia na Wydziale Lekarsko-Weterynaryjnym UMCS w Lublinie i w 1948 r. otrzymał dyplom lekarza weterynarii. W 1946 r. rozpoczął pracę na stanowisku zastępcy asystenta w Katedrze Mikrobiologii Weterynaryjnej i w 1951 r. uzyskał stopień doktora nauk weterynaryjnych. Przez krótki okres czasu pracował z nakazu pracy na Oddziale Pryszczycowym w Zduńskiej Woli jako kierownik działu serologii. Po powrocie w 1954 r. do Lublina pracował przez kilka miesięcy w zespole prof. Dehnela, a następnie został samodzielnym pracownikiem kontraktowym w Katedrze Mikrobiologii Ogólnej Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMCS. Od 1961 r. do 1993 r., czyli do czasu przejścia na emeryturę, był kierownikiem Zakładu Mikrobiologii Ogólnej UMCS. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1964 r., a profesora zwyczajnego w 1972 r.
Prof. Z. Lorkiewicz był wybitnym uczonym. Całe swoje życie poświęcił badaniom naukowym koncentrującym się głównie na genetyce i fizjologii drobnoustrojów. Jego ważniejsze dokonania w pierwszym okresie aktywności naukowej dotyczyły izolacji mutantów Escherichia coli nie syntetyzujących peptydoglikanu tzw. L-form (Nature, 1958). W czasie pobytu w 1959-1960 r., na stypendium w Uniwersytecie Wisconsin, Madison, USA, pracował w zespole prof. W. Szybalskiego nad indukcją mutacji związkami alkilującymi i analogami strukturalnymi zasad azotowych, oraz aktywnością biologiczną DNA. Opracował efektywną metodę substytucji tymidyny przez analogi strukturalne w warunkach zahamowania aktywności syntazy tymidylowej. Wykazał, że DNA zawierające nawet 50% substytucji tymidyny bromodezoksyurydyną (BUdR) zachowuje aktywność biologiczną. Udowodnił, że DNA jest pierwotnym miejscem działania promieniowania UV w komórce. Były to w tym czasie prace nowatorskie o czym świadczy ich publikacja w najlepszych czasopismach naukowych (m.in. Nature, 1960,; J. Bacteriol. 1961; Biochim. Biophys. Res. Commun. 1961; Nature, 1963; Nature 1965). W czasie następnego pobytu w USA (1967-1970) w pracowni prof. A. Kozińskiego na Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii Prof. Lorkiewicz pracował nad mechanizmami reperacji uszkodzeń indukowanych promieniami UV u faga T4 E. coli. Te badania o dużym znaczeniu poznawczym opublikował w Proc. Natl. Acad. Sci. 1967; J. Virol. 1973; J. Virol. 1973.
W latach 70-tych Prof. Lorkiewicz wraz z kierowanym przez niego zespołem rozpoczął badania nad pozachromosomalnymi kolistymi cząsteczkami DNA, czyli plazmidami kolicynogennymi E. coli. Na uwagę zasługują pierwsze udane eksperymenty z transformacji plazmidów (Mutation Res. 1972) i badania nad konwersją antygenową indukowaną przez plazmidy (Mol. Gen. Genet. 1975, Eur. J. Biochem. 1980). Otrzymano różnego typu mutanty plazmidowe, badano ich własności molekularne, ekspresję, wpływ na struktury powierzchniowe bakterii, a także opracowano metody izolacji, oczyszczania i charakterystyki molekularnej. Badania te zostały nagrodzone w 1975 r. Nagrodą Sekretarza Naukowego PAN. W tym też okresie kierował nowatorskimi, w tym czasie, badaniami nad bakteriami glebowymi z rodzaju Rhizobium, które są zdolne do indukcji brodawek korzeniowych na roślinach motylkowatych i do redukcji azotu cząsteczkowego. Do najważniejszych osiągnięć w dziedzinie badań nad rizobiami należy odkrycie megaplazmidów Rhizobium i plazmidowej lokalizacji genów odpowiedzialnych za brodawkowanie. Udowodniono dwukierunkowy model replikacji DNA Rhizobium (Mol. Gen. Genet. 1981) i wykazano, że geny odpowiedzialne za indukcję brodawek i wiązanie azotu są zlokalizowane na plazmidach (J. Bacteriol. 1974; 1976; FEMS Microbiol. Lett. 1982; 1984; J. Gen. Microbiol. 1975; 1983; Arch. Microbiol. 1985). Badania nad Rhizobium, uzupełnione opracowaniem technik eliminacji i przenoszenia plazmidów, opublikowane w czołowych czasopismach naukowych, zostały uznane za pionierskie i stanowią istotny wkład do wiedzy na temat uwarunkowania genetycznego procesu brodawkowania i wiązania azotu przez bakterie żyjące w symbiozie z roślinami motylkowatymi. Również badania nad Rhizobium zostały nagrodzone w 1973 r. Nagrodą Sekretarza Naukowego PAN, trzykrotnie nagrodą Ministra IIo oraz kilkoma nagrodami Rektora UMCS. Część badań nad rizobiami kierowana przez prof. Lorkiewicza dotyczyła analizy immunochemicznej struktur powierzchniowych, lipopolisacharydu i egzopolisacharydu Rhizobium i ich funkcji w symbiozie z roślinami. Badania te są nadal kontynuowane przez uczniów i współpracowników Pana Profesora w Zakładzie Mikrobiologii Ogólnej UMCS. Ogółem w dorobku naukowym prof. Lorkiewicza znajduje się ponad 150 publikacji prac doświadczalnych i monografii dotyczących genetyki, fizjologii i biochemii różnych gatunków bakterii. Badania te, nadal uznawane i cytowane w literaturze światowej, w przeważającej większości były wykonane w Zakładzie Mikrobiologii Ogólnej, przy niedużych nakładach finansowych i bardzo skromnym wyposażeniu technicznym. Prof. Lorkiewicz wypromował 14 doktorów, z których 8 zrobiło habilitację, a 5 współpracowników otrzymało tytuł profesora.
Prof. Z. Lorkiewicz poza aktywnością naukową był zaangażowany bardzo silnie w organizację środowiska naukowego UMCS. Pełnił kolejno funkcje na wszystkich szczeblach organizacyjnych uczelni od dyrektora Instytutu Mikrobiologii do rektora UMCS w latach 1969-1972. Z Jego inicjatywy powstał Zakład Wirusologii kierowany przez prof. Z. Kaweckiego i Zakład Biologii Molekularnej kierowany przez prof. E. Gąsiora. Był inicjatorem kierunku biotechnologii UMCS i autorem pierwszego programu dydaktycznego dla kierunku mikrobiologii i biotechnologii. W uznaniu zasług dla rozwoju mikrobiologii i biotechnologii oraz całej Uczelni, Uniwersytet M. Curie-Skłodowskiej nadał Mu tytuł doktora honoris causa.
W ostatnich latach prof. Z. Lorkiewicz był współorganizatorem i prezesem Oddziału PAN w Lublinie. Ogromna aktywność Profesora zaowocowała szeregiem spotkań naukowych i konferencji, których głównym zadaniem była integracja lubelsko-puławskiego ośrodka naukowego oraz poznanie problematyki naukowej Uczelni i Instytutów naukowych naszego regionu. Dzięki staraniom prof. Z. Lorkiewicza wydawany jest Biuletyn Informacyjny, który jest kroniką wydarzeń naukowych zachodzących na terenie działalności Oddziału PAN w Lublinie, jak również zawiera on oryginalne artykuły naukowe, komunikaty i prezentacje znanych naukowców, ośrodków naukowych i wydawnictw.
Prof. Z. Lorkiewicz pełnił też wiele funkcji poza Uczelnią. Był redaktorem czasopism Genetica Polonica, Postępów Mikrobiologii, Biuletynu PAN i Acta Microbiologica Polonica. Przez wiele lat Profesor kierował pracami wydawniczymi Annales UMCS sekcji biologicznej. Był przewodniczącym Komitetu Mikrobiologii PAN i członkiem Komitetu Biotechnologii przy Prezydium PAN, członkiem Rady Naukowej Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN, Centrum Mikrobiologii i Wirusologii PAN i Instytutu Agrofizyki PAN. Profesor Lorkiewicz był jednym z organizatorów Oddziału Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Genetycznego oraz Oddziału Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, także członkiem honorowym obu Towarzystw.
Wykładów Pana Profesora z genetyki, mikrobiologii ogólnej i lekarskiej słuchały całe pokolenia studentów i asystentów. Za zasługi w kształceniu studentów i kadry naukowej został uhonorowany Medalem Komisji Edukacji Narodowej, który cenił sobie najwyżej i Medalem Zasłużonego Nauczyciela. Otrzymał również Krzyż Oficerski OOP, Krzyż Komandorski, Krzyż Komandorski z Gwiazdą OOP oraz kilka innych odznaczeń.
Tylko dzięki swojej ogromnej pracowitości i zaangażowaniu w każdą pracę jaką wykonywał, Prof. Lorkiewicz mógł podołać wszystkim obowiązkom jakie miał w macierzystej Uczelni i poza nią. My, jego podopieczni, nigdy nie czuliśmy się zaniedbywani, miał dla nas zawsze czas, służył nam pomocą i radą, był naszym Mistrzem i Nauczycielem. Otrzymaliśmy od niego również szkołę rzetelności i odpowiedzialności w pracy naukowej, co teraz po wielu latach, potrafimy właściwie docenić. Wszyscy, którzy zetknęli się z Prof. Lorkiewiczem podkreślają Jego wielką uczciwość, prawość, a także niezwykłą skromność, co u uczonego o takich osiągnięciach i zasługach budzi szczególny szacunek. Do ostatnich dni był bardzo aktywny, odszedł nagle, w pełni zdrowia i z szerokimi planami na przyszłość.
Anna Skorupska,
Pracownicy Zakładu Mikrobiologii Ogólnej UMCS
Prof. dr hab. Anna Skorupska pracuje w Zakładzie Mikrobiologii Ogólnej, Wydziału BiNoZ UMCS w Lublinie. Jest przewodniczącą Komisji Biotechnologii Oddziału PAN w Lublinie
powrót do wydawnictwa 
|
