|
Genom - etyczne refleksje
Żyjemy w okresie niespotykanego wcześniej postępu w dziedzinie nauk biologicznych, wśród których prym zdaje się wieść genetyka molekularna. Osiągnięcia w dziedzinie genetyki okazują się jednak nie tylko fascynować. Prowadzone badania, a także praktyczne zastosowania odkryć w dziedzinie genetyki odczytywane są przez wielu jako zagrożenie. Aby móc odpowiedzieć na pytanie, czy obawy związane z praktycznym wdrażaniem postępu genetyki są słuszne, należy najpierw zweryfikować problem na poziomie samej genetyki analizując tak charakter prowadzonych badań, jak i ich skutki.
Z chwilą gdy przedmiotem badań są mikroorganizmy, rośliny i zwierzęta pytamy głównie o to, czy są to badania moralnie dopuszczalne i czy skutki ewentualnych modyfikacji genetycznych nie stanowią zagrożenia dla środowiska naturalnego i dla człowieka. Sam przedmiot badań nie budzi tutaj wprost moralnych kontrowersji. W przypadku zwierząt dodatkowo stawiany jest warunek, by prowadzenie eksperymentów nie wiązało się z zadawaniem im bólu, a same eksperymenty znajdowały uzasadnienie w wymiernej korzyści dla człowieka. Korzyści takie zostały tu już odnotowane (insulina rekombinacyjna, farmaceutyki w mleku zwierząt transgenicznych). Warunek bezpieczeństwa stawiany jest szczególnie ostro w odniesieniu do wprowadzania na rynek transgenicznej żywności, wiąże się on z trudnością przewidzenia wszelkich skutków transgenizacji. Ekspertami w tym miejscu mogą być oczywiście genetycy, którzy zasadniczo przyznają, że jest to żywność bezpieczna.
Perspektywa etyczna zmienia się w momencie, gdy badania genetyczne dotyczą wprost człowieka. Niezależnie od przyjmowanych systemów filozoficznych i światopoglądowych uznajemy bowiem, że w tym momencie mamy do czynienia z kimś, kogo nie możemy traktować tylko jako przedmiot badań. Budzących wiele emocji badań nad genomem człowieka nie można jednak w tym miejscu oskarżyć o naruszania ludzkiego dobra - badania dotyczą bowiem genomu - strukturalnej jednostki biologicznej ludzkiego organizmu, a nie człowieka jako takiego. Uzyskane w badaniach nad genomem informacje dotyczące konkretnego człowieka mogą być wykorzystywane z naruszaniem jego dobra (np. problem tzw. "paszportu genetycznego"), nie są to jednak zastrzeżenia do badań jako takich, ale do wykorzystywania ich skutków. Wykorzystywanie to natomiast okazuje się ambiwalentne. Osobny problem w badaniach nad genomem stanowi możliwość uznania za etycznie słuszne patentowania odkrytych fragmentów DNA. Wziąwszy pod uwagę, że mamy tu do czynienia z odkryciem, a nie wynalazkiem, już w punkcie wyjścia patentowanie wydaje się kontrowersyjne.
W sytuacji gdy badania dotyczą już nie tylko ludzkiego materiału biologicznego, ale rozwijającego się ludzkiego życia, etyka stawia pytanie o to, czy mają one wymiar terapeutyczny, czy eugeniczny, i w tym ostatnim wypadku opowiadać się będzie zdecydowanie przeciw ich prowadzeniu. Pamiętać jednak należy, że idee eugeniczne nie są dziełem biologów, ale humanistów. Gdyby zatem szukać odpowiedzialnych za pojawiającą się dzisiaj np. na poziomie życia prenatalnego tzw. redukcję terapeutyczną zarodków, biolog pozostawałby tym, który dysponuje "narzędziami", humanista natomiast ideologiem tworzącym jej moralne uprawomocnienie. To nie znaczy, że biolog pozostaje poza obszarem moralnej odpowiedzialności, to znaczy, że budzenie bądź przytępianie jego moralnej wrażliwości jest często - przynajmniej po części - zależne od humanisty.
Należałoby zatem pamiętać, że osiągnięcia współczesnej genetyki nie powstają w "próżni", że towarzyszy im określony etos społeczeństwa w dużej mierze kształtowany przez humanistów. Aby odpowiedzieć na pytania natury moralnej związane z postępem biologii potrzebny jest dialog pomiędzy przedstawicielami obu dyscyplin, dialog w którym często trudno będzie o jednoznaczne odpowiedzi - dotykamy wszak zupełnie nowych możliwości. W sytuacji takiej zasada ostrożności i odpowiedzialności wydaje się szczególnie ważna. Może się bowiem okazać, że zaryzykowaliśmy zbyt wiele ...
Barbara Chyrowicz
Dr hab. Barbara Chyrowicz SSpS jest pracownikiem Katedry Etyki Szczegółowej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
powrót do wydawnictwa 
|
