PAN Lublin

INFORMACJE O ODDZIALE CZŁONKOWIE ODDZIAŁU AKTUALNOŚCI KOMISIJE ODDZIAŁU KONFERENCJE KRONIKA ODDZIAŁU WYDAWNICTWO ODDZIAŁU FUNDACJA PAN O/Lublin - Nauka i Rozwój Lubelszczyzny NAGRODA PREZESA ODDZIAŁU PAN, UCZELNIE, INSTYTUTY KONTAKT

Teriologiczne reminiscencje badawcze regionu lubelskiego

mysz
mysz Zespół naukowy lubelsko-białowieski rozpoczął swoją teriologiczną działalność w regionie w latach pięćdziesiątych. Nadał jej swoisty ton profesor August Dehnel, swoją twórczością dotyczącą Soricidae, a szczególnie publikacją "Badania nad rodzajem Sorex L.", która została wyróżniona Nagrodą Państwową w 1950 r. Oryginalne i dynamiczne ujęcie tematu pracy, doprowadziło do wykrycia interesującego zjawiska sezonowej zmienności czaszki ryjówki (elementu, który uchodził dotychczas za najbardziej stabilną część szkieletu) zwanego w literaturze przedmiotu "Zjawiskiem Dehnela". Chodziło o stwierdzenie u trzech krajowych gatunków rodzaju Sorex L. populacji białowieskiej, sezonowych zmian wysokości puszki mózgowej, której rozmiary osiągają maksimum w maju - czerwcu, minimum zaś w okresie grudzień - luty. Poza tym publikacja wnosiła wiele cennych obserwacji dotyczących: zmienności wymiarów i masy ciała, wymiarów czaszki, układu uzębienia, zmian ubarwienia i przebiegu linki. Zawierała też wiele krytycznych uwag związanych ze schematyczną taksonomiką Soricidae oraz potrzebą jej ekologizacji. Był to moment, który stanowił punkt wyjściowy dla kompleksowych badań Micromammalia, prowadzonych przez tworzący się zespół badawczy lubelsko - białowieski.

fotografia

Prezentacja autorska Zjawiska Dehnela w telewizji berlińskiej w końcu lat 50-tych.

Trzeba zaznaczyć, że przed wspomnianą twórczością ssakarską A.Dehnela istniały jego publikacje z lat 1946 i 1948 dotyczące rodzaju Microtus Schrank z Polesia i Wileńszczyzny oraz wykaz stanowisk bobra (Castor fiber) z dorzecza górnego i środkowego Niemna i górnej Prypeci w latach 1937-39. Pozycje te ugruntowały zainteresowania badawcze prof. Dehnela na tyle że, nie powracał już do wcześniejszych embriologicznych Sauropsidae. Za fakt może posłużyć kolejna pozycja wydawnicza, "Zamki na wodzie", popularne studium bioekologiczne z życia bobrów, napisane zresztą świetnym językiem.
Należy wspomnieć o pierwszych powojennych faunistycznych opracowaniach z terenów Lubelszczyzny w tym okresie (1947-48) prof. Skuratowicza dotyczących przeglądu systematycznego ssaków Zamojszczyzny i okolic Łosic.
Powracając do twórczej działalności prof. Dehnela (szerzej nt. biografii i działalności naukowej prof. Dehnela w dziale Pro Memoria w Biuletynie nr 3/1999. Artykuł autorstwa J.Kubika), w początkach lat pięćdziesiątych (do 1954) kontynuuje on badania nad Soricidae w Białowieskim Parku Narodowym. W pracy "Badania nad rodzajem Neomys" (1950), poza opisem zmienności czaszki oraz wymiarów ciała, przeprowadzono szeroką dyskusję, podsumowującą wyniki badań nad Soricidae rodzaju Sorex i Neomys. Porównując przedstawicieli obu rodzajów stwierdza on, że u ryjówek występuje przerwa w dojrzewaniu płciowym, trwająca aż do wiosny następnego roku kalendarzowego. Rzęsorki zaś, przynajmniej z pierwszych miotów wiosennych, dojrzewają płciowo w roku urodzenia.
Ze wspomnianymi publikacjami teriologicznymi, ściśle wiążą się ogłoszone wspólnie z Borowskim "Materiały do biologii Soricidae" (1953), gdzie główną ideą była krytyczna ocena metod odłowu i wykazanie nieprzydatności uzyskiwanych w ten sposób wyników liczbowych do celów ekologicznych. Praca obejmowała w zasadzie trzy zagadnienia: 1. Indywidualnej i sezonowej zmienności wymiarów ciała 5 gat. Soricidae występujących w Białowieskim Parku Narodowym (BPN), analizowanej zarówno w cyklach życiowych (genetycznych), jak też następujących po sobie latach (rocznikach). 2. Płodności i plenności w poszczególnych sezonach i latach oraz zmienności wybranych elementów rozrodu. 3. Dynamika populacji Soricidae w sześciu rocznych cyklach odłowów. Publikacja ta zawierała wiele cennych myśli i hipotez, które w latach następnych stały się punktem wyjścia dalszych badań nie tylko Soricidae, ale też innych Micromammalia.
Nie można pominąć pracy o dużym znaczeniu twórczym "Biologia rozmnażania ryjówki (Sorex araneus) w warunkach laboratoryjnych", w której mimo ówczesnych dużych trudności technicznych, udało się zaobserwować proces rozrodu, porody złowionych w terenie ciężarnych samic oraz doprowadzić do pokryć i normalnych urodzeń w hodowli laboratoryjnej.
Poczynione obserwacje pozwoliły też ustalić przebieg dojrzewania płciowego, rui i kopulacji, długości ciąży i laktacji, szczegóły zachowania się młodych gniazdowych ryjówek po urodzeniu i innych etiologicznych faktów. Było to niewątpliwie poważnym w owym czasie osiągnięciem. Dopływ drobnych ssaków był organizowany z Puławskiej Stacji Terenowej (Michałówka), nastawionej głównie na całodobowy odłów ryjówek (Rozmus) oraz z terenów Białowieskiego Parku Narodowego (Dehnel).
W latach 1952-53 poza publikacją Dehnela o rozrodzie ryjówki w laboratorium i pierwszym potwierdzeniu przez współpracownika (Kubik) sezonowej depresji czaszki ryjówek z terenu wschodniej Polski (Puławy - Michałówka), zaczęto realizację cyklu badań nie tylko nad Soricidae, ale również na innych drobnych ssakach. Zostało opublikowanych w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych przez kierownika Katedry, asystentów, i magistrantów szereg prac, zawartych w tomie VII Annales UMCS (wszystkie prace z tego tomu zostały wykonane w Katedrze Anatomii Porównawczej Kręgowców UMCS). Ponownie w 1955 w czasopiśmie Kosmos zasygnalizowano badania wspólne z asystentami Zakładu Badania Ssaków PAN (placówki naukowej wykreowanej ze Stacji Terenowej katedry UMCS, kierowanej również przez prof. Dehnela), które następnie publikowano w Annales UMCS i Acta Theriologica PAN. Prace te poza tematyką związaną z Soricidae i Microtidae w BPN obejmowały opracowania fizjograficzno - faunistyczne susła i chomika z terenu Polski (Surdacki).
Interesujące pozycje dotyczyły badań nad mechanizmem zmienności czaszki w cyklu życiowym Sorex araneus L., w których zawarto i potwierdzono m.in. "odkrycie Dehnela" o depresji zimowej czaszki ryjówek (Pucek), jak też prace embriologiczne tych ssaków (Tarkowski). Ponadto pojawiły się publikacje traktujące o zmienności morfohistologicznej niektórych narządów wewnętrznych (tarczyca, przytarczyca, grasica, gonady, tkanka tłuszczowa brunatna, mózgowie) Soricidae w cyklu życiowym (Bazan, Dzierżykray -Rogalska, Wolska, Korybska, Buchlaczyk, Coboń).
Uwzględniono również prace dotyczące innych Micromammalia, szczególnie z rzędu Rodentia. Tu należy wspomnieć o pracach morfologiczno - faunistycznych dokonanych przez Kubika (5 publ.) i Wasilewskiego (3 publ.), obejmujących niektóre gatunki z rodzin Microtidae i Muridae (8 gatunków pochodzących z populacji białowieskich). Analizowano gatunki uwzględniając wpływ czynników egzo- i endogennych, mając na uwadze zmienność badanych form w aspekcie wiekowym, sezonowym i dymorfizmu płciowego. Badano też zmienność narządów wewnętrznych w różnych aspektach nie tylko niektórych owadożernych, ale również gryzoni (Bazan - Kubik, Dynowski, Dzierżykray - Rogalska, Kubik). Z populacyjnych opracowań w końcu lat 50-tych, godne podkreślenia były badania myszy domowej (Mus musculus) z kopalni węgla w Mysłowicach (Bazan - Kubik, Kubik). Publikacje dotyczyły charakterystyki, specyficznego środowiska i jego wpływu na niektóre narządy wewnętrzne (oczy, płuca - zapylenie, tarczyca, grasica, gonady) oraz dynamiki rozrodu.
W latach 50-tych i do połowy lat 60-tych badania teriologiczne prowadzone przez ośrodek lubelski oparte były głównie na materiałach pochodzących z Białowieskiego Parku Narodowego. Po śmierci kierownika zespołu badawczego prof. Dehnela (1962), zaistniały pewne zmiany, które przeorientowały nurt badawczy zespołu. Szereg prac kontynuowano i równocześnie podjęto pełniejsze działania w regionie lubelskim, organizując m.in. Stację Terenową w Puławach oraz inne długofalowe formy działania.
Kontynuowano więc badania nad występowaniem i morfologią susła perełkowanego i moręgowanego (Spermophilus suslicus et citellus) oraz chomika europejskiego (Cricetus cricetus) (Surdacki). Badaniem objęto kilka powiatów, w których rozpisano ankiety i penetrowano tereny. Określono rodzaj stanowisk i liczebność populacji susła na Lubelszczyźnie. Odłowiono też odpowiednią liczbę susłów do badań morfologicznych, śledząc zmienność wymiarów ciała i czaszki w aspekcie indywidualnym, wiekowym i dymorficznym. Podobne badania przeprowadzono na terenie Dolnego Śląska, śledząc występowanie i rozmieszczenie susła moręgowego (Spermophilus citellus L.). Stwierdzono m.in., że największe nasilenie gatunku miało miejsce w pow. Opolskim i Krapkowickim, najmniejsze zaś w powiecie Strzelecko Opolskim (rok 1963). Kolejna wspomniana pozycja badawcza to "Występowanie chomika europejskiego (Cricetus cricetus L.) w Polsce". Dokonano analizy cech taksonomicznych ciała i czaszki oraz skali ich zmienności w zależności od czynników środowiska i stanu fizjologicznego gryzoni.
W powiecie Puławskim w 1965r. na terenie lasu Ruda (należącego do JUNG-u) zainstalowano w Gajówce Stację Terenową Katedry Anatomii Porównawczej UMCS, która funkcjonowała przez cztery lata. W tym okresie odłowiono około 2 tys. drobnych ssaków, z przewagą czterech gatunków: Sorex araneus, Apodemus flavicollis, Clethrionomys glareolus, Microtus arvalis. Cykliczna forma odłowów pozwoliła na prześledzenie zmienności populacji wspomnianych gatunków i porównywanie ich parametrów z poprzednio opracowanymi populacjami białowieskimi. Szczególnie należy tu wspomnieć pracę Bazan-Kubik z 1978 r. dotyczącą topografii i morfohistologii grasicy nornicy rudej (Clethrionomys glareolus) i innych gatunków Micromammalia. Praca ta, jak również publikacje z 1991 i 1992 stanowią przegląd i podsumowanie badań autorki nad grasicą wybranych ssaków owadożernych i gryzoni (12 gatunków). Opracowania poszczególnych gatunków były wykonane na gruczołach zwierząt odławianych przede wszystkim na terenie Lubelszczyzny (okolice Puław, Zamojszczyzna). Trzy z nich opublikowano przy udziale współautorów (Skrzypiec, Karpowicz, Napiórkowska). Grasica owadożernych podlega jedynie inwolucji wiekowej, natomiast u badanych gryzoni występuje inwolucja wiekowa i sezonowa. Uwstecznienie sezonowe jest związane z okresem zimowym, na wiosnę następuje regeneracja narządu.
Na szczególną uwagę zasługują badania dotyczące susła perełkowatego (Spermophilus suslicus) i smużki (Sicista betulina) jako zwierząt hibernujących. Na przykład, zmiany sezonowe grasicy tych zwierząt są znacznie silniej zaakcentowane niż u gryzoni nie zapadających w sen zimowy, w obu przypadkach brak jest widocznych zmian związanych z inwolucją wiekową. Badano również u obu wymienionych gatunków ciężary i rozmiary oraz często strukturę kilku narządów wewnętrznych: gonady, serce, wątrobę, tarczycę, gruczoł zimowania, mózgowie (Męczyński, Gustaw, Kubik, Bazan-Kubik, Skrzypiec). Na terenie południowo-wschodniej Lubelszczyzny (okolice Tarnawatki) w latach 70-tych odławiano karczownika ziemnowodnego (Arvicola terrestris). Złowione zwierzęta posłużyły jako materiał porównawczy z populacją białowieską (Kubik 1957, 1969). Dokonano analizy cech taksonomicznych karczownika, śledząc istnienie zróżnicowań lub podobieństw biomorfologicznych obu populacji. Analizowano również u tego gatunku m.in. zmienność sezonową i wiekową niektórych narządów wewnętrznych: mózgowie, gonady, grasica (Kubik, Bazan-Kubik, Orfin, Skrzypiec).
Podjęto także badania dotyczące dynamiki liczebności drobnych ssaków i ich fluktuacji w rejonach uprzemysłowionych środkowo - wschodniej Polski. Uwzględniono jednocześnie morfoekologiczne aspekty analizowanych populacji. Dotyczyło to terenów Lubelskiego Zagłębia Węglowego, Puławskich Azotów oraz badań nad restytucją i introdukcją susła perełkowatego z terenów objętych, całe szczęście nie zrealizowaną, budową cukrowni w Tyszowcach. Ratując wspomniany gatunek przed wyginięciem, wpisano go do Polskiej Czerwonej Księgi oraz zaprojektowano 6 rezerwatów w powiecie Zamojskim (Męczyński, Styka).
Na terenie Lubelskiego Zagłębia Węglowego w latach 70-tych i późniejszych, podjęto badania faunistyczne dotyczące dynamiki występowania drobnych ssaków, korzystając z metody zrzutek (wypluwek) ptaków drapieżnych. Penetrowano kilkadziesiąt (24) miejscowości w różnych zabudowaniach, uzyskując materiał ponad 8 tysięcy okazów. Kubik i współautorzy (magistranci) dali przegląd teriofauny LZW z lat 80-tych wskazując na znaczną przewagę liczbową gryzoni (65%) i mniejszą owadożernych (34%). Wskazano obecność 27 gatunków Micromammalia z przewagą liczbową gryzoni w rejonie południowym w porównaniu do centralnego i północnego obszaru Lubelskiego Zagłębia Węglowego.
Badania nad fauną drobnych ssaków Poleskiego Parku Narodowego i Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego metodą zrzutek sów są w fazie opracowania. Opublikowane jego fragmenty dotyczą m.in. okolic Sobiborskiego Parku Krajobrazowego oraz Bagna Bubnów (Styka 1998). Skontrolowano około 200 miejscowości z wyżej wspomnianego terenu (Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego), zebrano z ponad 40 stanowisk zrzutki pochodzące od czterech gatunków sów. Należy uwzględnić również badania prowadzone tą samą metodą w różnych rejonach Lubelszczyzny (Nikodem).
Niektóre odławiane gatunki drobnych ssaków trzymano w hodowli laboratoryjnej Katedry w celu rozrodu, jak również do badań cyklicznych, rozwojowych i doświadczalnych. Hodowano w różnych okresach i terminach: z owadożernych - ryjówki i rzęsorki, a z gryzoni głównie - susły perełkowane i Acomys cahirinus. Szczególnie dwa ostatnie gatunki posłużyły do różnych opracowań m.in. immunologicznych, etologicznych, kranio - osteometrycznych, morfohistologicznych (Bazan - Kubik, Gawron, Gustaw, Kubik, Męczyński, Niedźwiedź, Skrzypiec).

fotografia

Podczas VIII Ogólnopolskiej Konferencji Teriologicznej nastąpiło uroczyste przekazanie dotychczasowego kierownictwa nad Zakładem Anatomii Porównawczej z rąk J.Kubika na ręce A.Gawrona.

Współpraca naukowa Katedry Anatomii Porównawczej Kręgowców z innymi placówkami akademickimi w Lublinie istnieje od wielu lat. Należy tu wymienić zapoczątkowaną od lat 50-tych wspólną działalność z katedrą Parazytologii Akademii Rolniczej w Lublinie (Raabe, Furmaga) i Katedrą Mikrobiologii Ogólnej (Kunicki-Goldfinger, Lorkiewicz), które korzystały z odłowionych materiałów (ryjówek i nornic). Badano głównie dynamikę występowania pasożytów wewnętrznych z uwzględnieniem wieku, pory roku i innych czynników. Opracowania mikrobiologiczne dotyczyły m.in. fluktuacji flory jelitowej oraz roli bakterii przy asymilacji witamin. W późniejszych latach współpracowano z Zakładem Mikrobiologii Stosowanej UMCS, w którym badania immunologiczne koncentrowały się głównie na systemie interferonowym susłów w stanie aktywności i hibernacji (Kandefer-Szerszeń i inni, Męczyński). Z Katedrą Anatomii zwierząt AR badano lokalizację i strukturę mikroskopową poszczególnych ośrodków nerwowych mózgowia (Jastrzębski, Skrzypiec) wybranych Micromammalia (Spermophilus suslicus, Muscardinus avellanarius, Acomys cahirinus i innych ssaków). Interesującą współpracę prowadzono także z Katedrą Anatomii Patologicznej AR w Lublinie (Rubaj, Zioło) zajmującą się między innymi, stresem oraz samoistną i doświadczalną arteriosklerozą zwierząt. W tej ostatniej dziedzinie przebadano wspólnie kilkanaście gatunków drobnych ssaków (owadożernych i gryzoni) zarówno dziko żyjących, jak i pochodzących z hodowli, stwierdzając w konkluzji występowanie samoistnej arteriosklerozy jedynie u ssaków z hodowli (Kubik, Zioło). Zjawisko to tłumaczono rodzajem żywienia, brakiem ruchu i stresem wywołanym długim przebywaniem w klatce. Inne wspólne opracowania dotyczyły zmian rakowych różnych narządów u ośmioletniego (sic!) susła z hodowli (Rubaj, Kubik, Bazan-Kubik, Głuch).
Problematyka zmienności wewnątrzustrojowej narządów, jak również zmian zachodzących w populacji danego gatunku pod wpływem czynników środowiska zewnętrznego, przewija się przez wszystkie lata realizowanych badań. Jest to kierunek działania rzutujący w znacznej mierze na twórczość zespołu lubelsko-białowieskiego i katedry Anatomii Porównawczej w okresie wcześniejszym i aktualnym.

Jerzy Kubik, Antoni Gawron

Prof. dr hab. Jerzy Kubik jest emerytowanym profesorem biologii, zoologii i anatomii porównawczej kręgowców.
Dr hab. Antoni Gawron, prof. UMCS, jest kierownikiem Zakładu Anatomii Porównawczej i Antropologii UMCS

Piśmiennictwo:

Bazan I. (1952) Zmiany morfologiczne grasicy u Sorex araneus L. w cyklu życiowym. Ann. Univ. MCS, sectio C, 7, 5, 253-304
Bazan I. (1955) Untersuchungen über die Veränderlichkeit des Geschlechtsapparates und des Thymus der Wasserspitzmaus (Neomys fodiens Schreb.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 5, 213-259
Bazan I. (1955) Badania nad zmiennością aparatu płciowego i grasicy u rzęsorka rzeczka Neomys fodiens Schreb. Kosmos Ser. A, 4, /13/, 323-324.
Bazan-Kubik I. (1958) Untersuchungen über die Thymusdrüse der Birkenmaus (Sicista betulina PalIas). Acta theriol., 2, 5, 83-106
Bazan-Kubik I. (1961) Variations in the thymus gland of the harvest mouse, Micromys minutus (Pallas 1771). Fragm. Acta theriol., 4, 285-287
Bazan-Kubik I. (1961) Morphohistological changes in some organs of Mus musculus Linnaeus 1758 from a coal mine. Acta theriol., 8, 99-113, 1961
Bazan-Kubik I., Karpowicz M. (1969) Zmienność morfohistologiczna grasicy Apodemus flavicollis (Melchior, 1834). Ann. Univ. MCS, sectio C, 24, 15, 239-253
Bazan-Kubik I. (1973) Thymus de la musaraigne pygmée (Sorex minutus L.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 28, 24, 291-300
Bazan-Kubik I. (1974) Les changements saisonniers du thymus chez le souslik tacheté (Citellus suslicus Gueld.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 29, 12, 139-146
Bazan-Kubik I., Napiórkowska E. (1978) Variabilité du thymus du campagnol des champs (Microtus arvalis Pall.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 33, 393-404
Bazan-Kubik I. (1978) Badania morfohistologiczne grasicy nornicy rudej (Clethrionomys glareolus Schreb.) z uwzględnieniem wybranych gatunków owadożernych i gryzoni. Univ. MCS, Wyd. UMCS, Lublin, 1-103
Bazan-Kubik I., Orfin G. (1990) Analyse morphohistologique du thymus chez Arvicola terrestris L. dans le cycle vital. Ann. Univ. MCS, sectio C, 45, 3, 27-43
Bazan-Kubik I., Skrzypiec Z., Kubik J. (1990) Analyse comparative de la masse de l'encéphale chez Spermophilus suslicus /Güld./ et Spermophilus citellus /L./ avec la prise en consideration du sexe et de l'age. Ann. Univ. MCS, sectio C, 45, 5, 53-66
Bazan-Kubik I. (1991) Topographie et morphologie du thymus des mammifčres. Ann. Univ. MCS, sectio C, 46,12, 133-140
Bazan-Kubik I. (1992) Involution du thymus des espčces choisies de mammifčres. Ann. Univ. MCS, sectio C, 47, 4, 41-54
Bazan-Kubik I., Skrzypiec Z. (1992) Recherches morphohistologiques sur le thymus chez Apodemus agrarius Pall. dans le cycle vital. Ann. Univ. MCS, sectio C, 47, 5, 55-73
Bazan-Kubik I., Głuch A. (1992) Zmiany nowotworowe wątroby i nadnerczy u susła perełkowatego. Medycyna Wet., 48 (2), 75-76
Buchalczyk A., Korybska Z. (1964) Variation in the weight of brown adipose tissue of Sorex araneus L., 1758. Acta theriol., 9, 14, 193-215
Caboń K. (1956) Untersuchnugen über die saisonale Veränderlichkeit des Gehirnes bei der kleinen Spitzmaus (Sorex minutus minutus L.) Ann. Univ. MCS, sectio C, 10, 93-115
Dehnel A. (1946) Przyczynek do znajomości przedstawicieli rodzaju Microtus Schrank z Polesia i Wileńszczyzny. Fragm. Faun. Mus. Zool. P01., 5,1 ,1-24
Dehnel A. (1948) Wykaz stanowisk bobra (Castor fiber vistulanus Matschie) z dorzecza górnego i środkowego Niemna oraz górnej Prypeci w latach 1937-1939. Fragm. Faun. Mus. Zool. Pol., 5,13, 199-224
Dehnel A.: Zamki na wodzie. Wyd.1. Książka i Wiedza, 1-66, Warszawa, 1949
Dehnel A.: Badania nad rodzajem Sorex L., Ann. Univ. MCS, Sectio C, 4, 2, 17-97, 1949
Dehnel A. (1950) Badania nad rodzajem Neomys Kaup., Ann. UMCS, Sectio C, 5, 1,1-63
Dehnel A. (1952) Biologia rozmnażania ryjówki (Sorex araneus L.) w warunkach laboratoryjnych. Ann. Univ. MCS, sectio C, 6, 11, 359-376
Dehnel A., Borowski S. (1953) Materiały do biologii Soricidae. Ann. Univ. MCS, sectio C, 7, 6, 305-448
Dehnel A. (1960) Maleńki ssak o dużej przyszłości. Polska, 6 (70), 28-29, Warszawa
Dehnel A. (1960) Aufspeicherung von Nahrungsvorräten durch Sorex araneus Linnaeus 1758. Acta theriol., 4, 14, 265-268
Dynowski J. (1966) Zmienność kręgów szyjnych niektórych Rodentia. Ann. Univ. MCS, sectio C, 21, 11, 143-156
Dynowski J. (1974) Comparative studies on the muscles of the Limbs in some species of Rodentia. Acta theriol., 19, 8,107-142
Dzierżykray-Rogalska I. (1952) Zmiany morfohistologiczne tarczycy Sorex a. araneus L. w cyklu życiowym. Ann. Univ. MC6S, sectio C, 7, 4, 213-252
Dzierżykray-Rogalska I. (1954) Die Veränderlichkeit der Parathyreoidea des Sorex araneus L. in seinem Lebenszyklus. Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 3, 139-162
Dzierżykray-Rogalska I. (1957) Die saisonale Veränderlichkeit der Schilddrüse bei der Wasserspitzmaus (Neomys fodiens Schreb.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 10, 19, 295-310
Farbiszewska I., Makarzec B. (1960) Zmienność uzębienia Microtus arvalis (Pallas 1779) we wschodniej Polsce. Acta theriol., 3, 13, 302-307
Furmaga S. (1958) Helmintofauna gryzoni polnych (Rodentia) okolic Lublina. Acta Parasit., Pol., 5, 2
Furmaga S. (1959) Internal parasites of the mole (Talpa europea L.) in the Lublin environment. Acta Parasit., Pol., 7,11
Gawron A., Niedźwiedź M., Trębacz H. (1998) Właściwości mechaniczne kości udowej myszy kolczystej (Acomys cahirinus) w rozwoju postembrionalnym. Current Topics in Biophysics, 22, A69
Gustaw W. (1971) Zmienność morfohistologiczna tarczycy Citellus suslicus (Güldenstaedt, 1770). Ann. Univ. MCS, sectio C, 26, 10, 105-111
Gustaw W. (1980) Zmienność morfohistologiczna gruczołów ślinowych Citellus suslicus Güld. Ann. Univ. MCS, sectio C, 35, 14, 181-193
Jastrzębski M. (1962) Jądra przedniej części rdzenia przedłużonego i mostu Varola niektórych Microtidae (Rodentia). Ann. Univ. MCS, sectio DD, 17, 1, 1-19
Jastrzębski M. (1963) Motorische Kerne des Hirnstammes bei einigen Microtidae (Rodentia). Acta theriol., 7, 1, 1-14
Jastrzębski M. (1965) Jądra móżdżku niektórych Microtidae (Rodentia). Ann. Univ. MCS, sectio C, 20, 11, 167-178
Jastrzębski M., Skrzypiec Z. (1990) Badania porównawcze jąder móżdżku u Muscardinus avellanarius L. i Spermophilus suslicus Güld. Materiały V Ogólnopolskiej Konferencji Teriologicznej, Łódź
Jastrzębski M., Skrzypiec Z. (1991) Olivenkern (Nucleus olivarius) der Haselmaus (Muscardinus avellanarius L.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 46, 13, 141-146
Jastrzębski M., Skrzypiec Z. (1995) Nucleus ruber und substantia nigra bei Haselmaus (Muscardinus avellanarius L.) und Perlziesels (Spermophilus suslicus Güld.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 50, 11, 209-215
Jastrzębski M., Skrzypiec Z. (1997) Structure and topography of paraventricular nucleus (nucleus paraventricularis) and supraoptic nucleus (nucleus supraopticus) in gopher (Spermophilus suslicus Güld.) and dormouse (Muscardinus avellanarius L.). Ann Univ. MCS, sectio C, 52, 111-117
Jastrzębski M., Skrzypiec Z. (2000) Paraventricular nucleus (nucleus paraventricularis) and supraoptic nucleus (nucleus supraopticus) in spiny mouse (Acomys cahirinus Desmarest, 1891). Ann. Univ. MCS, sectio C, 55, 13-18
Kandefer-Szerszeń M., Kaczor J., Kawecki Z., Męczyński S. (1984) Cell cultures of spotted souslik - preliminary characterization of their growth and sensitivity to viruses. Arch. Immunol. Ther. Exp., 32, 459-465
Kandefer-Szerszeń M., Kaczor J., Kawecki Z., Męczyński S. (1987) The Influence of Temperature of Interferon in Cell Cultures of Homoiothermic and Heterothermic Mammals. Arch. Immunol. Ther. Exp., 35, 501-510
Kandefer-Szerszeń M., Kamińska T., Kawecki 7., Męczyński S. (1988) Organ Distribution of interferon after Intravenous Injection into Active and Hibernating Spotted Sousliks. J. Interferon Res., 8, 303-307
Kandefer-Szerszeń M., Męczyński S., Borowska L., Szuster-Cisielska A., Rzeski W. (1994) Seasonal modulation of interferon response in Spotted Sousliks (Spermophilus suslicus). Arch. Immunol. Their. Exp., 42
Kifer E., Korybska Z. (1971) Zmienność morfohistologiczna niektórych kości długich Sorex araneus L. i Sorex minutus L., Ann. Univ. MCS, sectio D, 26, 26, 225-235
Kubik J. (1951)Analiza puławskiej populacji Sorex araneus L. i Sorex minutus minutus L.. Ann. Univ. MCS, sectio C, 5, 11, 336-372
Kubik J. (1952) Badania nad morfologią i biologią smużki (Sicista betulina Pall.) z Białowieskiego Parku Narodowego. Ann. Univ. MCS, sectio C, 7, 1-63
Kubik J. (1952) Micromys minutus Pall. w Białowieskim Parku Narodowym. Ann. Univ. MCS, sectio C, 449-495
Kubik J. (1955) Wstępne badania nad rodzajem Arvicola Lacepede. Kosmos Ser. A, 4, 2, 332-333
Kubik J. (1957) Vorläufige Untersuchungen über die Gattung Arvicola Lacepede. Ann. Univ. MCS, sectio C, 10, 245-268
Kubik J. (1958) Ein seltener Fau Doppelmissbildung beim Hasen /Lepus europaeus Pallas/. Acta theriol., 2, 1-15
Kubik J. (1958) Potworność typu vertebro-thoracopagus inversus u zająca szaraka. Med. Wet., v. I, 360-363
Kubik J. (1960) Biomorphologische Beobachtungen über die Mus musculus Linnaeus, 1758 Population aus einer
Steinkohlengrube. Acta theriol., 4,1-10
Kubik J. (1965) Biomorphological variability of the Population of Clethrionomys glareolus (Schreber, 1780). Acta theriol., 10, 10 117-179
Kubik J. (1969) Beitrang zu Untersuchungen über die Veränderlichkeit bei der Schermaus - Arvicola terrestris Linnaeus, 1758. Ann. Univ. MCS, sectio C, 24, 19, 279-288
Kubik J., Zioło T. (1974) Samoistna arterioskleroza u susła perełkowanego (Citellus suslicus Güld.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 29, 36, 477-480
Kubik J., Kiwilszo W., Zieliński W. (1980) Fauna ssaków centralnego i północnego okręgu Lubelskiego Zagłębia Węglowego na podstawie analizy zrzutek sów. Ann. Univ. MCS, sectio C, 35, 221-228
Kubik J., Zioło T. (1983) Przyczynek do badań nad patologicznymi zmianami aorty u chomika dżungarskiego i rzęsorka rzeczka. Ann. Univ. MCS, sectio C, 38, 193-198
Kubik J., Leniec H., Sitkowski W. (1984) Analysis of the Mammal Fauna of the Lublin Coal Basin on Owl Pollocts. Acta theriol., 29, 167-173
Kubik J. (1987) Osteometric and Gravimetric Analysis of the Some Long Bones of Mus musculus Linnaeus, 1875, Living in Coal-Mine. Ann.UMCS, sect.C, 42, 16, 193-201
Kubik J., Męczyński S., Styka R. (1987) Zmiany liczebności i rozsiedlenia populacji susła perełkowanego Spermophilus suslicus Güld.. Materiały XIV Zjazdu PT Zool., Szczecin
Kubik J., Bazan-Kubik I., Orfin G. (1988) Analyse morphologique des gonades d'Arvicola terrestris L. dans le cycle vital. Ann. Univ. MCS, sectio C, 43, 6, 73-87
Kubik J. (1988) Analyse de discrimination du sexe se fondant sur les mesurages osteometriqes du crane chez Arvicola terrestris Linn., 1758. Ann. Univ. MCS, sectio C, 43, 8, 93-102
Kubik J., Rubaj B. (1989) Neoplastic changes in the liver of spotted souslik, Spermophilus suslicus. Acta theriol., 34, 11, 155-157
Kunicka-Goldfinger W., Kunicki-Goldfinger W. (1960) Mikroflora jelitowa Sorex araneus L. i Clethrionomys glareolus Schreb. w środowisku naturalnym. I. Ilościowa i jakościowa charakterystyka mikroflory jelitowej II. Ogólna charakterystyka wyodrębnionych szczepów. III. Wahania sezonowe. Acta Micrologica Polonica, 11,43-110
Męczyński S. (1971) Morphohistological Analysis of the Male Genital Organs of the Genus Citellus. Acta theriol., 16, 23, 371-386
Męczyński S. (1974) Morphohistological structure of female genital organs in sousliks. Acta theriol., 19, 7, 91-106
Męczyński S. (1981) Godne ochrony stanowisko susła perełkowanego Citellus suslicus w miejscowości Gliniska w woj. zamojskim. Chrońmy Przyr., 4, 5-12
Męczyński S. (1982) Sezonowe zmiany morfologiczno-histologiczne narządów rozrodczych susła perełkowanego Citellus suslicus Güld. Część I. Narządy rozrodcze samców. Ann. Univ. MCS, sectio C, 37, 1, 1-23
Męczyński S. (1982) Sezonowe zmiany morfologiczno - histologiczne narządów rozrodczych susła perełkowanego Citelius suslicus Güld.. Część II. Narządy rozrodcze samic. Ann. Univ. MSC, sectio C, 37, 2, 25-40
Męczyński S. (1985) Problemy ochrony susła perełkowanego Spermophilus suslicus w Polsce. Chrońmy Przyr., 41, 2, 26-35
Męczyński S. (1985) Czy suseł moręgowany Spermophilus citellus Linnaeus, 1766 występuje jeszcze w Polsce? Przegląd zool., 29, 4, 521-526
Męczyński S. (1987) Próby restytucji i introdukcji kolonii susła perełkowanego Spermophilus suslicus na wybranych terenach położonych w woj. zamojskim i chełmskim. Materiały XIV Zjazdu PT Zool., Szczecin
Męczyński S., Głowaciński Z. (1992) Suseł perełkowany (szkic monograficzny) w: Polska Czerwona Księga Zwierząt. Red. Z. Głowaciński, Wyd. Rol. i Leśne, Warszawa, 52-54
Męczyński S., Profus P. (1992) Suseł moręgowany /szkic monograficzny/ w : Polska Czerwona Księga Zwierząt. Red. Z. Głowaciński, Wyd. Rol. i Leśne, Warszawa, 49-52
Męczyński S. (1991) Występowanie susła perełkowanego Spermophilus suslicus Güldenstaedt, 1770 w Polsce i koncepcje jego ochrony. Ochrona Przyr., R. 48, 207-238
Męczyński S. (1992) Suseł perełkowany Spermophilus suslicus Güld. rozsiedlenie, ochrona, restytucja. W: Badania i waloryzacja faunistyczna Zamojszczyzny ze szczególnym uwzględnieniem Roztocza. Studia Ośrod. Dok. Fizjograficznej PAN, 20, 25 1-272
Męczyński S. (1998) Suseł perełkowany (Spermophilus suslicus Güldenstaedt, 1770) - faunistyczna osobliwość Lubelszczyzny. Gatunek chroniony, wpisany do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt, 86-88 w: Metody badań terenowych w naukach przyrodniczych. Red. Dębicki R., Wojtanowicz J.. Przewodnik sesji terenowej Rady Wydziału BiNoZ UMCS, Lublin
Męczyński S. (1999) Spermophilus suslicus (Güldenstaedt, 1770) 192-193 w: The Atlas of European Mammals, Poyser Natural History. Red. Anthony J.Michell - Jones et al, London, 484s. w: T&AD Poyser dla Societas Europea Mammalogica
Męczyński S., Piskorski M., Styka R. (1998) Zagrożenie największej kolonii susłów perełkowatych w Polsce na lotnisku w Świdniku k/Lublina przez planowaną budowę pasa startowego. VII Ogólnopolska Konferencja Teriologiczna, Białowieża
Męczyński S. (2000) Suseł perełkowaty (Spermophilus suslicus Güld.) w Polsce - rozsiedlenia, zmiany liczebności osobników w populacjach, zagrożenia i ochrona. VIII Ogólnopolska Konferencja Teriologiczna, Lublin
Niedźwiedź M., Gawron A., Korczak W., Trębacz H. (1999) Analysis of some biophysical and biochemical parametres of long bones of spiny mouse (Acomys cahirinus) in its life cycle. Folia Histochem. Cytobiol., 37,2 161-162
Niedźwiedź M., Pawłowska M., Gawron A. (1999) Changes in the histological structure of the proximal humeral epiphysis of the spiny mice (Acomys cahirinus) in its life cycle. Folia Morphol., 58, 1, 174
Nikodem Z. (1972) Analiza zrzutek sowich z terenu wideł rzeki Wisły i Wieprza. Przegląd zool., 16, 1
Nikodem Z. (1982) Materiały do fauny nietoperzy (Chiroptera) Lubelszczyzny. Przegląd zool., 26, 2
Piskorski M., Smit V. (2000) Rozsiedlenie i organizacja przestrzenna w koloniach susłów perełkowatych (Spermophilus suslicus). VIII Ogólnopolska Konferencja Teriologiczna, Lublin
Pucek Z. (1955) Unterusuchungen über die Veränderlichkeit des Schädels im Lebenszyklus von Sorex araneus araneus L. Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 4,163-211
Pucek Z. (1957) Histomorphologische Untersuchungen über die Winterdepression des Schädels bei Sorex L. und Neomys Kaup. Ann. Univ. MCS, sectio C, 10, 399-428
Rozmus T. (1961) Les observations sur le proie par le Sorex araneus Linnaeus 1758. Fragm. Acta Theriol., 4, 14, 274-276
Skrzypiec Z., Jastrzębski M. (1980) Nerve Centres of the Cerebellum in the Mole and Common Shrew. Acta theriol., 25, 2, 25-30
Skrzypiec Z., Jastrzębski M. (1993) Kleinhirnkerne des Perlziesels (Spermophilus suslicus GUId.) und der Haselmaus (Muscardinus avellanarius L.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 48, 16, 201-206
Skrzypiec Z., Jastrzębski M. (1995) Zentren der Nerven: Nervus oculomotorius, Nervus trochlearis und Nervus abducens bei Perl-ziesels (Spermophilus suslicus Güld.) und Haselmaus (Muscardinus avellanarius L.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 50, 10, 199-207
Skrzypiec Z., Jastrzębski M. (1996) Morphology and topography of dormouse (Muscardinus avellanarius L.) and gopher (Spermophilus suslicus Güld.) olivary nucleus. The comparative studies. Folia Morphol. 55, 4, 447-449
Skrzypiec Z., Jastrzębski M. (2000) Topography and structure of centres of eyeball motor nerves in spiny mouse (Acomys cahirinus Desmarest, 1891). Ann. Univ. MCS, sectio C, 55, 7-12
Skuratowicz W. (1947) Drobne zwierzęta ssące Łosic i okolic (pow. Siedlce). Fragm. Faun. 5
Skuratowicz W. (1948) Badania nad fauną ssaków Zamojszczyzny. Fragm. Faun. 5
Styka R. (1998) Metoda analizy zrzutek sów i jej wykorzystanie w badaniach faunistycznych Micromammalia, 89-92 w: Metody badań terenowych w naukach przyrodniczych. Red. Dębicki R., Wojtanowicz J. Przewodnik sesji terenowej Rady Wydziału BiNoZ UMCS, Lublin
Styka R (1998) Fauna ssaków Bagna Bubnów i okolic (Pojezierze Łęczyńsko - Włodawskie) na podstawie analizy zrzutek płomykówki (Tyto alba), uszatki (Asio otus) i sowy błotnej (Asio flammeus). Materiaty VII Ogólnopolskiej Konferencji Teriologicznej, Białowieża
Styka R. (2000) Fauna drobnych ssaków Sobiborskiego Parku Krajobrazowego na podstawie analizy zrzutek puszczyka (Strix aluco) i płomykówki (Tyto alba). VIII Ogólnopolska Konferencja Teriologiczna, Lublin
Surdacki S. (1955) Suseł perełkowany /Cifellus suslicus Giield./ na Lubelszczyźnie. Kosmos Ser. A, 4, 2, 333- 335
Surdacki S. (1956) Suseł perełkowany (Citellus suslica Güld.) na Lubelszczyźnie Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 7, 307-353
Surdacki S. (1956) Untersuchungen auf zwei Populationen des Perlziesels (Citellus suslicus Güld.) in Lubliner Gebiet, Acta theriol., 2,10. 203-234
Surdacki S. (1959) Spezifische Reaktion der Hamster Cricetus cricetus (Linnaeus, 1758) auf einem katastrophalen Hagelstrum. Acta theriol., 3, 13, 301-302
Surdacki S. (1961) Untersuchungen über die Nahrung des Perlziesels /Citellus susllcus Giieldenstaedt, 1770/. Acta theriol., 4, 14, 288-291
Surdacki S. (1963) Północna granica zasięgu chomika /Cricetus cricetus /Linnaeus 1758/ we wschodniej Polsce. Acta. theriol., 6, 11, 309-311Surdacki S. (1961) Untersuchungen über die Nahrung des Perlziesels /Citellus susllcus Giieldenstaedt, 1770/. Acta theriol., 4, 14, 288-291
Surdacki S. (1963) Północna granica zasięgu chomika /Cricetus cricetus /Linnaeus 1758/ we wschodniej Polsce. Acta. theriol., 6, 11, 309-311
Surdacki S. (1963) Zmiany w rozmieszczeniu i liczebności Citellus suslicus (Güld., 1770) na Lubelszczyźnie w okresie 1954-1961. Acta theriol., 7, 7, 79-90
Surdacki S. (1965) Rozmieszczenie i zmienność susła moręgowego, Citellus citellus (Linnaeus, 1766) w Polsce. Acta theriol., 10, 19, 273-288
Surdacki S. (1964) Uber die Nahrung des Hamsters /Cricetus cricetus /Linnaeus 1758/. Acta. theriol., 9, 20, 384-386
Surdacki S. (1970) Występowanie chomika europejskiego /Cricetus cricetus /Linnaeus 1758/ w środkowym dorzeczu Wisłoki. Ann. Univ. MCS, sectio B, 25, 9
Surdacki S. (1971) Obszar występowania chomika europejskiego /Cricetus cricetus /Linnaeus 1758/ w Polsce. Ann. Univ. MCS, sectio B, 26, 12
Surdacki S. (1983) Spermophilus citellus /Linnaeus, 1766/; Spermophilus suslicus / Güeld. 1770/ w ,,Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce", red. Z. Pucek, J. Raczyński, PWN. 89-90, 77-79 /+mapy/
Tarkowski A. (1956) Studies on reproduction and prenatal mortality of the Common-Shrew (Sorex araneus L.) Part I. Foctal regression. Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 387-429
Tarkowski A. (1957) Badania nad rozrodem i śmiertelnością zarodkową u ryjówki aksamitnej (Sorex araneus L.) Część II. Rozród w warunkach naturalnych. Ann. Univ. MCS, sectio C, 10, 177-230
Wasilewski W. (1952) Badania nad morfologią Clethrionomys glareolus glareolus Schreb. Ann. Univ. MCS, sectio C, 7, 3,119-212
Wasilewski W. (1955) Czaszka psa neolitycznego ze Strzyżowa mad Bugiem. Annales UMCS, sect. F, 5, 169-187
Wasilewski W. (1955) Badania nad zmiennością morfo1ogiczną nornika burego (Microtus agrestis Linne). Kosmos, ser.A, 4, 325 - 327
Wasilewski W. (1955) Badania mad zmiennością morfologiczną nornika północnego (Microtus oeconomus Pall.). Kosmos, ser.A, 4, 329-330
Wasilewski W. (1956) Untersuchungen über die morphologische Veränderlichkeit der Erdmaus (Microtus agrestis L.). Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 261-305
Wasilewski W. (1956) Untersuchungen über die Veränderlichkeit des Microtus oeconomus Pall, in Białowieża Nationalpark. Ann. Univ. MCS, sectio C, 9, 355-386
Wasilewski, W. (1959) Szczątki nosorożca włochatego Coelodonta antiquitatis /B1um./ w mułkach plejstoceńskich Bychawy /woj. lubelskie/. Zjazd PTA i PTZool, Kraków, 485-486
Wasilewski, W., Wilkus E. (1959) Porównawczo-anatomiczne badania nad uzębieniem żubra. /Bison bonasus L./ i bydła domowego /Bos taurus L./. Zjazd PTA i PTZool, Kraków, 73-75
Wasilewski, W. (1960) Angaben zur Biologie und Morphologie der Kurzohrmaus Pitymus subterraneus /de Selys Longchamps 1835/. Acta theriol. 4, 185-247
Wasilewski, W. (1960) Szczątki nosorożca włochatego Coelodonta antiquitatis /Blum./ w osadach plejstoceńskich Bychawy koło Lublina. Kwartalnik Geologiczny 4. 539 - 544
Wasilewski, W. (1967) Differences in the wear of incisores in the European bison living under natural and reserve conditions. Acta theriol. 12, 459-462
Wolska J. (1952) Rozwój aparatu płciowego w cyklu życiowym Sorex araneus L., Ann. Univ. MCS, sectio C, 7, 8, 497-539

powrót do wydawnictwa

Kronika Oddziału według dat

Siedziba oddziału : Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie
Pałac Czartoryskich, Plac Litewski 2, e-mail: pan-ol@hektor.umcs.lublin.pl

webdesign emzab.pl