PAN Lublin

Przyszedłem na świat w momencie i miejscu jakże mało sprzyjającym okresowi wczesnego dzieciństwa. Był to rok 1942 w małej wiosce Zarzecze, skądinąd malowniczo położonej na wysokiej skarpie nad Sanem. Ale w owym czasie był to skraj Lasów Janowskich o największym natężeniu walk partyzanckich i akcji odwetowych. Los jednak starał się być coraz bardziej łaskawy. Ojciec wrócił szczęśliwie z obozu koncentracyjnego, ale największym darem losu okazali się nauczyciele, jakich miałem w życiu.

W szkole podstawowej byli to wykształceni jeszcze przed wojną pedagodzy, którzy obok znakomitego przygotowania do zawodu mieli także poczucie swej inteligenckiej misji w środowisku wiejskim. To oni nakłonili mnie do nauki w Liceum Ogólnokształcącym w Nisku, gdzie rozpocząłem swoją życiową przygodę z chemią, jako uczestnik olimpiad chemicznych.

W 1959 roku rozpocząłem studia na Wydziale Chemii UMCS w Lublinie, a jako student 4-go roku odbyłem swoją pierwszą rozmowę z moim Wielkim Nauczycielem, Profesorem Andrzejem Waksmundzkim. Profesor sugerował mi możliwość pozostania po ukończeniu studiów w kierowanej przez Niego Katedrze Chemii Fizycznej. Tymczasem jednak rozpocząłem z powodzeniem eksperymenty w dziedzinie chromatografii adsorpcyjnej, opisane potem w mojej pracy magisterskiej. Zastosowanie chromatografii gazowej do wyznaczania wielkości fizykochemicznych, wykonanej pod kierunkiem Profesora Zdzisława Suprynowicza. Wyniki w niej zawarte były treścią mojej pierwszej publikacji w czasopiśmie amerykańskim. Podkreślam to szczególnie, bo zdarzało mi się później spotykać z niedowierzaniem, iż teoretycy mogą również mieć predyspozycje do prac eksperymentalnych.

Profesor Waksmundzki miał jednak nieco inne plany w stosunku do młodego adepta z zapałem konstruującego aparaturę do chromatografii czołowej. Polecił mi mianowicie studiować matematykę systemem eksternistycznym, a po zdaniu podstawowych egzaminów z pierwszych lat wysłał mnie na dalsze nauki do Wszechnicy Jagiellońskiej w Krakowie.

Tam znalazłem się w Katedrze Chemii Teoretycznej pod opieką Profesora Andrzeja Fulińskiego, znanego specjalisty w dziedzinie termodynamiki statystycznej. Kierownikiem Katedry był śp. Profesor Kazimierz Gumiński - niezwykła, barwna osobowość, nie tylko jako naukowiec, ale też nauczyciel młodej kadry naukowej. Pobyt w królewsko-stołecznym mieście wspominam z dużym sentymentem, jak wielu, którzy choć się w Krakowie nie urodzili, miasto to jednak bardzo polubili.

Po trzech latach studiów doktoranckich w Uniwersytecie Jagiellońskim obroniłem tam w 1970 roku pracę doktorską Jedno i dwucząsteczkowe funkcje dystrybucji w fazach adsorpcyjnych, traktującą o obliczaniu rozkładu gęstości w mobilnych fazach gazowych zaadsorbowanych na powierzchniach ciał stałych.

Wierny honorowemu zobowiązaniu danemu Profesorowi Waksmundzkiemu powróciłem do Lublina, by objąć stanowisko adiunkta w Zakładzie Chemii Fizycznej. Rozpocząłem też prowadzenie wykładów z Chemii Teoretycznej i Fizyki Chemicznej oraz, z powodu braku kadry, również seminaria i ćwiczenia z tych przedmiotów. Nowy program nauczania właśnie wprowadzał naukę tych przedmiotów, ja zaś byłem wówczas jedynym pracownikiem Wydziału Chemii posiadającym kwalifikacje do ich prowadzenia. Jakże trafną była zatem decyzja Profesora Waksmundzkiego sprzed kilku lat, by jednego z wychowanków ukierunkować na uprawianie dyscypliny ogólnie zwanej chemią teoretyczną. Wszakże intencją Profesora Waksmundzkiego było też zorganizowanie zespołu, który rozpocząłby zaawansowaną interpretację teoretyczną ogromnej ilości danych eksperymentalnych uzyskiwanych każdego roku w laboratoriach Zakładu Chemii Fizycznej.

Jasnym stawało się w obliczu istniejących realiów, że coraz trudniej będzie konkurować z najlepszymi ośrodkami zagranicznymi dysponującymi zdecydowanie lepszą i oczywiście droższą aparaturą. Szansę na równorzędną konkurencję dawała pogłębiona interpretacja teoretyczna, mniej zależna od nakładów finansowych. Zresztą analiza ta do dziś dnia nie straciła nic ze swej aktualności.

Mając wszechstronne poparcie ze strony Profesora Waksmundzkiego, miałem unikalną możliwość zgromadzenia wokół siebie kilku młodszych Kolegów, wyselekcjonowanych z grona ostatnich kilku lat najzdolniejszych studentów chemii. Dziś, po upływie dwudziestu kilku lat, wszyscy Oni są już profesorami, znanymi w kraju i za granicą, autorami licznych publikacji i monografii książkowych.

Tymczasem kierując tym nieformalnie istniejącym zespołem miałem swoje kolokwium habilitacyjne na Wydziale Chemii UMCS w 1974 roku. Rozprawa habilitacyjna Adsorpcja fizyczna na heterogenicznych powierzchniach ciał stałych została wyróżniona Nagrodą Ministra, a habilitant został awansowany na stanowisko docenta.

W rok później decyzją J.M. Rektora UMCS wspomniany zespół naukowy został podniesiony do rangi Zakładu Chemii Teoretycznej, ja zaś objąłem funkcję Kierownika tego Zakładu.

Ów rok 1975 zamykał w pewnym sensie pierwszy etap prac mojego zespołu, ukierunkowanych na opis teoretyczny adsorpcji gazów na rzeczywistych powierzchniach ciał stałych. Te rzeczywiście istniejące powierzchnie są bardzo różne od wyidealizowanych modeli przyjmowanych jako podstawa do rozważań teoretycznych przez pierwsze 50 lat rozwoju teorii, od lat dwudziestych do siedemdziesiątych XX-go wieku. Rzeczywiste powierzchnie są zdeformowane geometrycznie i niejednorodne chemicznie, przez co warunki energetyczne dla adsorpcji molekuł są bardzo różne w różnych miejscach takich powierzchni. Własność ta, zwana heterogenicznością energetyczną powierzchni rzeczywistych ciał stałych, była źródłem wielu efektów nie rozumianych, bądź słabo rozumianych jeszcze w latach siedemdziesiątych. W owym czasie prace teoretyczne naszego Zespołu dotyczące adsorpcji na takich powierzchniach należały do pionierskich i najbardziej licznych w skali literatury światowej. Ich powodzenie sprawiło, że niejednorodność ciał stałych stała się leitmotivem naszych późniejszych prac, aż do chwili obecnej.

Dalsze etapy mojej kariery naukowej to tytuł Profesora Nadzwyczajnego otrzymany w roku 1982 i awans na tytuł Profesora w roku 1992. Tych kilkanaście lat dzielących powyższe daty było okresem poszerzenia naszych badań poprzez wzięcie do rozważań adsorpcji mieszanin gazowych i roztworów nieelektrolitów na heterogenicznych powierzchniach ciał stałych.

Pośród moich publikacji coraz częściej pojawiały się wspólne publikacje z Kolegami z zagranicznych ośrodków naukowych. Było to z reguły pokłosie moich krótszych i dłuższych wizyt w zagranicznych ośrodkach naukowych. Te dłuższe pobyty uważam za szczególnie inspirujące w mojej pracy naukowej. Podaję więc ich krótkie zestawienie.

Postdoctoral	Queens University (Kanada)	1974-1975(dwanaście miesięcy)
Senior Postdoctoral Fellowship	University of Vienna (Austria)	1979-1980(dwanaście miesięcy)
Visiting Professor atWilhelm Ostwald Schoolof Physical Chemistry	University of Leipzig (Niemcy)	1981(trzy miesiące)
JSPS Fellow	Tohoku University (Japonia)	1984-1985(dziesięć miesięcy)
Visiting Professor	C.N.R.S. Laboratory in Montpellier (Francja)	1987-1988(dwanaście miesięcy)
Visiting Professor	Ruhr Universitat (Niemcy)	1988(sześć miesięcy)
Visiting Professor	Seoul National University (Korea)	1992(sześć miesięcy)
Visiting Professor	Chonnam National University (Korea)	1993/94(sześć miesięcy )
Visiting Professor	University of Nancy (Francja)	1994(trzy miesiące)
Visiting Professor	University of San Luis (Argentyna)	1994( jeden miesiąc)
Visiting Professor	University of Nancy (Francja)	1995(trzy miesiące)
Visiting Professor	University of Nancy (Francja)	1996(trzy miesiące)
Visiting Professor	University of Nancy (France)	1997(trzy miesiące)
Visiting Professor	National Chung Cheng University (Tajwan)	2000(trzy miesiące)

Za niezwykle ważne uważam moje pobyty w dwóch ośrodkach francuskich, to jest w laboratorium CNRS przy Uniwersytecie w Montpellier oraz w laboratorium CNRS przy Uniwersytecie w Nancy. Tam rozpocząłem badania adsorpcji jonów prostych i złożonych (surfaktanty) na granicy faz tlenek metalu/elektrolit. Kontynuując te prace z moim Zespołem po powrocie do kraju, opublikowaliśmy serię pionierskich w skali światowej publikacji prezentujących opis teoretyczny efektów entalpowych towarzyszących adsorpcji jonów prostych i złożonych na tej największej naturalnie istniejącej na naszej planecie granicy międzyfazowej.

By zilustrować zakres naszej współpracy z ośrodkami zagranicznymi wspomnę, że pośród 225 prac jakie dotychczas opublikowałem - 75 to prace wspólne z Kolegami z zagranicznych ośrodków naukowych.

Niewątpliwie bardzo satysfakcjonującym elementem tej współpracy były zaproszenia do pełnienia funkcji recenzenta prac doktorskich i habilitacyjnych w ośrodkach zagranicznych. Byłem zatem recenzentem dwóch prac doktorskich bronionych we Francji w laboratorium CNRS przy Uniwersytecie w Montpellier oraz jednej pracy doktorskiej i jednej habilitacyjnej w laboratorium CNRS przy Uniwersytecie w Nancy.

W Niemczech, byłem recenzentem jednej pracy doktorskiej i jednej habilitacyjnej na Uniwersytecie w Lipsku. Zaś karierę recenzenta w ośrodkach zagranicznych rozpoczynałem w roku 1980 na Uniwersytecie w Neuchatel w Szwajcarii.

Zestawienie moich dłuższych zagranicznych wizyt naukowych niedwuznacznie odsłania moją szczególną fascynację badaniami naukowymi prowadzonymi w krajach Dalekiego Wschodu (Japonia, Korea, Tajwan). Sporo w tym oczywiście zauroczenia odmiennością kulturową. Nie oznacza to jednak niedoceniania kontaktów na drugim, przeciwnym kierunku geograicznym czyli w USA, gdzie jednak moje wizyty są zazwyczaj krótkie, tygodniowe, z reguły w postaci uczestnictwa w konferencjach naukowych. Niektórzy jednak z moich doktorantów, jak np. prof. Mieczysław Jaroniec, czy dr Jacek Jagiełło skorzystali z szansy pozostania tam na zawsze. Inni moi Koledzy i Współpracownicy, choć podobnie jak ja często i czasami długo prowadzili swoje prace w zagranicznych ośrodkach naukowych, pozostają w kraju nad Wisłą.

Ich szybkie awanse naukowe dawały szansę dalszego rozwoju lubelskiej chemii teoretycznej. Ze starego Zakładu Chemii Teoretycznej wyłoniła się najpierw Pracownia Komputerowa w roku 1992, która dzięki swej prężności uzyskała wkrótce status Zakładu Modelowania Procesów Fizykochemicznych.

Dalej, od roku 1999 na terenie Zakładu Chemii Teoretycznej UMCS działa Pracownia Teorii Adsorpcji, będąca placówką Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie.

Kiedy za rok skończę 60 lat i przyjdzie czas na podsumowania, nie będę miał trudności z odpowiedzią, co było źródłem najlepszych osiągnięć w moim życiu. Był to szczęśliwy dobór współpracowników.

Atoli dobór taki nie może być dziełem przypadku. Prawie zawsze była to obserwacja studenta, któremu następnie proponowałem podjęcie indywidualnego programu kształcenia na wyższych latach studiów. Dobór taki ma szczególne znaczenie obecnie, kiedy po licznych, moim zdaniem nieudanych eksperymentach z programem nauczania chemii, otrzymujemy absolwentów słabo przygotowanych do przyszłej kariery naukowej. Oprócz talentu, warunkiem przyszłej, udanej kariery naukowej jest odpowiednie przygotowanie jeszcze w czasie studiów. Stąd też moja inicjatywa sprzed wielu lat prowadzenia indywidualnego toku studiów na Wydziale Chemii UMCS. Jej powodzenie sprawiło, że znajduje ona obecnie kolejnych naśladowców, planujących długofalowo rozwój swojego zespołu naukowego.

W roku 1992 firma Academic Press opublikowała moją monografię Adsorption of Gases on Heterogeneous Surfaces. Współautorem monografii był Profesor Douglas H. Everett, dziś już nazwisko owiane legendą wśród społeczności naukowców pracujących w dziedzinie fizykochemii powierzchni. Pięć lat później byłem inicjatorem wydania przez firmę Elsevier zbiorowej, międzynarodowej monografii Equilibria and Dynamics of Gas Adsorption on Heterogeneous Solid Surfaces. Współedytorami byli Profesor Giorgio Zgrablich oraz Profesor William A. Steele - poprzednio edytor dwóch dużych czasopism (Langmuir, Journal of Physical Chemistry), wydawanych przez Amerykańskie Towarzystwo Chemiczne.

Był to już okres w moim życiu, kiedy byłem bardzo zaangażowany w działalność Polskiego Towarzystwa Chemicznego jako Przewodniczący Lubelskiego Oddziału. Na gruncie tegoż Towarzystwa podjąłem inicjatywę integracji społeczności polskich naukowców pracujących w dziedzinie fizykochemii powierzchni.

Z mojej inicjatywy powstała w 1992 roku Sekcja PTCh Fizykochemia Zjawisk Międzyfazowych, której do dziś przewodniczę. Oprócz pogłębienia współpracy w obrębie naszego polskiego środowiska, drugim równie ważnym celem powstania sekcji była promocja naszego środowiska na arenie międzynarodowej.

Rozpoczęliśmy przeto organizację cyklicznego (co trzy lata) międzynarodowego sympozjum Effects of Surface Heterogeneity in Adsorption and Catalysis on Solids. W moim przekonaniu sympozjum to powinno nie tylko eksponować prężność naukową naszego polskiego środowiska fizykochemii powierzchni, ale też eksponować je na tle wspaniałych historyczno-kulturalnych tradycji naszego kraju. Dlatego każdorazowo sympozja te są organizowane w atrakcyjnych historycznie miejscach. (Kazimierz Dolny - 1992, Zakopane - 1995, Toruń - 1998, Kraków - 2001). Sympozjum utrwaliło już swoją reputację jako jedno z najpoważniejszych w świecie sympozjów w dziedzinie fizykochemii powierzchni. Materiały prezentowane na tych sympozjach publikowane są w formie specjalnych numerów prestiżowych czasopism naukowych (Langmuir, Applied Surface Science).

W trakcie organizacji tych sympozjów odnotowywałem wyjątkowo liczny w nich udział naukowców z Izraela. To zrodziło myśl o zorganizowaniu bilateralnego spotkania naukowców obu krajów pracujących w dziedzinie fizykochemii zjawisk międzyfazowych. Świadomość, że polscy Żydzi wydali wielu znakomitych uczonych w rożnych dyscyplinach nauki wydaje się powszechna w dzisiejszej Polsce. Również w dziedzinie fizykochemii powierzchni, sztandarowej dla środowiska lubelskich chemików, napotykamy znakomite nazwiska ludzi, którzy w Polsce albo się urodzili, albo ich korzenie wrosły głęboko w polską ziemię w czasie długich wieków diaspory. O ile jednak nazwiska tych pierwszych są raczej ogólnie znane, to dla niektórych prawdziwym odkryciem może być istnienie wielu uczonych izraelskich polskiego pochodzenia pracujących w dziedzinie fizykochemii powierzchni. Jednak często można się o tym dowiedzieć dopiero przy bliższym wzajemnym poznaniu. Ze strony izraelskiej inicjatywę pilotował Profesor Mordechai Folman, urodzony i wykształcony w Polsce, a znany w Izraelu jako organizator i lider środowiska fizykochemii powierzchni w TECHNION, pierwszej i wciąż najbardziej prestiżowej uczelni Izraela.

2-go lipca 2000 roku z prawdziwym wzruszeniem mogłem powitać uczestników 1-szej Polsko-Izraelskiej Konferencji Current Trends in Interface Chemistry. (Szczegóły w Biuletynie Informacyjnym 5/2000). Wkrótce ukaże się specjalny numer czasopisma Colloids&Surfaces, poświęcony temu sympozjum.

Dziękując Redakcji Biuletynu Informacyjnego za zaproszenie mnie do opublikowania mego życiorysu naukowego, pragnę wyrazić moją głęboką z tego powodu satysfakcję. Mniemam bowiem, że Redakcja miała nadzieję otrzymać tekst o znacznym ciężarze gatunkowym i walorach cenionych przez czytelnika. Starając się sprostać tym oczekiwaniom mam jednak przekorną nadzieję, iż przesyłam do druku tekst dalece nieukończony.

21.08.1942 - Urodzony w Zarzeczu nad Sanem
1959 - 1964 - Studia na Wydziale Chemii UMCS zakończone magisterium
1964 - 1967 - Asystent w Katedrze Chemii Fizycznej UMCS
1967 - 1970 - Studia doktoranckie w Katedrze Chemii Teoretycznej
Uniwersytetu Jagiellońskiego, zakończone uzyskaniem stopnia doktora
1970 - 1974 - Adiunkt w Zakładzie Chemii Fizycznej UMCS
1974 - Habilitacja na Wydziale Chemii UMCS
1975 - 1982 - Docent w UMCS, powołanie na stanowisko Kierownika Zakładu Chemii Teoretycznej UMCS
1982 - Uzyskanie tytułu Profesora Nadzwyczajnego
1992 - Nominacja na stanowisko Profesora Zwyczajnego UMCS
1975 - 2001 - Kierownik Zakładu Chemii Teoretycznej UMCS
1999 - 2001 - Kierownik Laboratorium Teoretycznych Problemów Adsorpcji Instytutu Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie.
1992 - 2000 - Przewodniczący Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Chemicznego
1992 - 2001 - Przewodniczący Sekcji "Fizykochemia Zjawisk Międzyfazowych" PTCh.
1995 - 1997 - Członek Advisory Board czasopisma LANGMUIR wydawanego przez Amerykańskie Towarzystwo Chemiczne, a obecnie członek Advisory Board czasopisma Adsorption i Adsorption Science & Technology.
Od 2000 r. - Redaktor tomu chemicznego Annales UMCS.
Promotor 13 rozpraw doktorskich oraz promotor w przewodzie doktorskim Honoris Causa Profesora W.A. Steele z Pennsylvania State University.

3-krotnie Indywidualną Nagrodą Ministra (1975, 1988, 1998), 2-krotnie Zespołową Nagrodą Ministra (1979, 1992) oraz Zespołową Nagrodą J.M. Rektora UMCS w 1999.

Żona - Wiesława Krystyna, radca prawny - absolwentka Wydziału Prawa UMCS.
Córka - Anna Karolina, absolwentka Wydziału Biologii UMCS - doktorat w dziedzinie biologii molekularnej w Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu.