TEKA
Komisji Historycznej XIII/2016.
Commission of Historical Sciences

Spis treści- pełny artykuł (full article) - plik PDF



Wskazówki dla autorów- pełny artykuł (full article) - plik PDF



Redakcja- pełny artykuł (full article) - plik PDF



Wstęp- pełny artykuł (full article) - plik PDF



Jerzy Fatyga - doktorant w Katedrze Historii Starożytnej i Bizantyńskiej,
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
PhD Student, Department of Ancient and Byzantine History,
The John Paul II Catholic University of Lublin
e-mail: jurmacjan1991@wp.pl


KRÓLOWE I KSIĘŻNICZKI EGIPTU I ICH WPŁYW NA ZMIANĘ STATUSU KRÓLOWEJ W POCZĄTKACH OKRESU NOWEGO PAŃSTWA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Królowe egipskie, takie jak Hatszepsut, nie ugruntowałyby swojej wysokiej pozycji na dworze faraona, gdyby nie tytuł Boskiej Małżonki Amona, przysługujący już ich matkom i babkom. Zdecydowane postawy niektórych przedstawicielek XVII i XVIII dynastii miały wpływ na stosunki w rodzinie panującej, wychowanie przyszłych władców i, co tutaj szczególnie istotne, zmieniały postrzeganie roli kobiety w otoczeniu faraona. Już sama postać królowej Tetiszeri jest przykładem na to, jak małżonka faraona mogła stać się „kobiecą głową rodziny” dzięki ś wiadomemu kształtowaniu losów swoich dzieci i wnucząt. Inną postacią, niewątpliwie co najmniej tak wpływową jak Tetiszeri, była Ahmose-Nefertari, żona Ahmose I Wyzwoliciela, matka Amenhotepa I, opiekunka Teb Za-chodnich, protektorka Totmesa I, a być może i cicha opiekunka królowej Ahmes i jej córki Hatsze-psut. Z kolei Ahmose-Meritamun, małżonka Amenhotepa I, nie pozostawiając potomka, chcąc nie chcąc, wpłynęła na losy całej dynastii. Znamy jeszcze księżniczki, których zachowane do naszych czasów mumie mówią wiele o ich życiu, pokrewieństwie, statusie na dworze. Panteon kobiet począt-ku XVIII dynastii zamykają matka Totmesa I oraz jego żona królowa Ahmes, które przyczyniły się do wzrostu znaczenia kobiet wś ród elity tebańskiego pałacu faraona.
Słowa kluczowe: Nowe Państwo, XVII dynastia, XVIII dynastia, Ahmose-Nefertari, Ahmose- Inhapi, Ahmes, Tetiszeri, Hatszepsut

TITLE: QUEENS AND PRINCESSES OF ANCIENT EGYPT AND THEIR INFLUENCE ON CHANGES IN THE QUEEN’S STATUS IN BEGINNING OF NEW KINGDOM PERIOD - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. Egyptian queens, such as Hatshepsut, enjoyed their high position at the court of Pharaoh. They were called Main Wives, Queen Mothers, some of them God’s Wives of Amun. Tetisheri, Ahmose-Inhapi, Ahmose-Nefertari and many others woman from the Egyptian ruling dynasty had strong influences on relations in family, especially shaped attitudes not only future rulers, but also theirs daughters, future queens. A perfect example is the first female pharaoh of Egypt Hatshepsut, who was under the influence of her mother Ahmes. What is important, situation of women at the court of Pharaoh was strictly connected with having male offspring and generally the number of children.
Key words: New Kingdom, XVII dynasty, XVIII dynasty, Ahmose-Nefertari, Ahmose-Inhapi, Ahmes, Tetisheri, Hatshepsut




Andrzej Niewiński
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II


WSKAZANIA CHRISTINE DE PIZAN „O CZYNACH ZBROJNYCH I RYCERSTWIE” pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Artykuł jest przybliżeniem postaci i twórczoś ci Christie de Pisan (1364–ok. 1430), wybitnej francuskiej autorki pochodzącej z Włoch. Zawiera krótki przegląd dokonań literackich pisarki, który uzmysławia wszechstronnoś ć / wielostronnoś ć jej zainteresowań / tematów przez nią podejmowanych. Poddaje analizie utwór Le Livre des fais d’armes et de chevalerie, stanowiący sumę rozważań nad właś ciwie niepodejmowanym przez kobiety w póŹnym ś redniowieczu proble-mem wojny. Ukazuje inspiracje intelektualne autorki – dzieła starożytnych (m.in. Wegecjusza) oraz współcze-snych jej myś licieli (Honoré Bouvet), a także sposób ich wykorzystania w indywidualnej refleksji Chirstine. Skupia się na zagadnieniach, które w pracy Le Livre des fais d’armes et de chevalerie zostały wyeksponowane. Należą do nich: sprecyzowanie pojęcia wojny sprawiedliwej, wskazanie osób odpowiedzialnych za wszczynanie i prowadzenie wojny, kompetencje władcy i dowódców, zasady moralnego udziału w konflikcie, prowadzenie militarnego sporu (rozejmy i zasadzki), wypo-sażenie armii, traktowanie jeńców. Niniejsze refleksje ukazują pracę Christine de Pisan jako spójną koncepcję etyczną, ugruntowaną w tradycji biblijnej i antycznej, a ponadto bardzo dobrą orientację autorki w praktycznej (organiza-cyjnej) stronie toczenia konfliktów militarnych w wiekach ś rednich.
Słowa kluczowe: Christine de Pisan, ś redniowiecze, wojna, XV wiek, twórczoś ć i literatura kobiet

CHRISTINE DE PIZAN – THE BOOK OF DEEDS OF ARMS AND OF CHIVALRY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The article’s aim is to present life and work of Christie de Pisan (1364– ca. 1430) who was a prominent French writer of Italian origins. The paper includes a short overview of literary achievements and proves her versatility of interests and multifacetedness of subjects discussed. The article encompasses the analysis of Le Livre des fais d’armes et de chevalerie, which is a collection of thoughts on the topic of war, the subject which is rarely discussed by women in the Middle Ages. The article reveals intellectual inspirations of the author, which are literary ancient works (of Vegetius, among others) and philosophers that were contemporary to her (Honoré Bouvet). It also shows the way that a personal reflection of Christine is used. The main focus is on the issues that were emphasized in the work Le Livre des fais d’armes et de chevalerie. These issues concern: a precise definition of just war, indication of people responsible for declaring and waging war, au-thority and commander power, principles of moral participation in a conflict, leading a military con-flict (arbitration and ambush), army’s equipment, treatment of prisoners of war. These deliberations present the work of Christine de Pisan as a cohesive ethical concept, ground-ed in the Biblical and ancient tradition. Moreover, it is a proof of a very good knowledge of the practical (organisational) side of conflicts in the Middle Ages.
Key words: Christine de Pisan, Middle Ages, the War, the Fifteenth Century, Women’s Creativity and Literature



Agnieszka Januszek-Sieradzka
Instytut Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II



ANNA JAGIELLONKA JAKO FUNDATORKA WYPOSAŻENIA KAPLICY ZYGMUNTOWSKIEJ -pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Katedrę wawelską, a zwłaszcza kaplicę Zygmuntowską, Anna Jagiellonka otaczała szczególną troską. Stała, systematyczna dbałoś ć o wspaniałe dzieło ojca, mimo że królowa na stałe zamieszkiwała na Mazowszu, motywowana była nie tylko względami religijnymi, istotnymi dla pobożnej od młodoś ci Jagiellonki, ale w większym stopniu silnym poczuciem rodowego i królew-skiego obowiązku jako ostatniej reprezentantki dynastii. Jej dary ubogacające wyposażenie rodowe-go mauzoleum Jagiellonów – naczynia, szaty i sprzęty liturgiczne, obrazy, poza pojedynczymi zabyt-kami, pozostające na marginesie dotychczasowych badań, są warte zbadania, tym bardziej że w hojnoś ci na rzecz kaplicy Zygmuntowskiej Anna Jagiellonka dorównywała swemu ojcu, a w opinii historyków sztuki, jej dary nie ustępowały fundacjom Zygmunta I także poziomem artystycznym. Dary ofiarowywane przez Annę Jagiellonkę do kaplicy Zygmuntowskiej obejmowały przede wszystkim dwie grupy przedmiotów – dzieła złotnicze oraz tekstylia, a poza tym można wskazać pojedyncze przypadki przekazania np. obrazu czy mszału. Wawelska kaplica Zygmuntowska, nie-schodząca z pola zainteresowania królowej, otoczona przez nią dozorem i opieką oraz hojnie i z rozmysłem obdarowywana, była bez wątpienia jednym z najznaczniejszych życiowych dokonań Jagiellonki. W odniesieniu do tego rodowego mauzoleum, obiektu dynastycznej dumy, przez wiele dziesięcioleci rozwijanemu przez Annę ku chwale Jagiellonów, okreś lenie jej chlubnym mianem regina fundatrix nie wydaje się przesadzone.
Słowa kluczowe: Anna Jagiellonka (1523–1596), kaplica Zygmuntowska, fundacje, mecenat arty-styczny, aparaty koś cielne, szaty liturgiczne

ANNA JAGIELLONKA AS A FOUNDER OF AMENITIES OF THE SIGISMUND’S CHAPEL - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The Wawel Cathedral, and especially the Sigismund’s Chapel, was diligently taken care of by Anna Jagiellonka. Constant and systematic care of her father’s magnificent legacy, hindered by the fact that the queen did not live in Masovia, was motivated not only by the piety of the young Jagiellonian, but more importantly by the royal and familial responsibility that she felt as the last member of the dynasty. Her gifts enrich the Jagiellonians’ mausoleum and include liturgical robes and accessories, as well as paintings, which, apart from several exceptions, were not examined in detail. According to some art historians, Anna’s gifts to the Sigismund’s Chapel were generous and equaled those of her father, also artistically. The gifts included mainly two groups of items, i.e. gold-smith and textile artifacts, occasionally accompanied by a painting or a missal. The Sigismund’s Chapel at Wawel, constantly taken care of by the queen and deliberately enriched, was undoubtedly one of Anna’s most remarkable life achievements. The family’s mausoleum, a pride of the dynasty incessantly developed by Anna throughout decades for the glory of the Jagiellonians, is justly called regina fundatrix.
Key words: Anna Jagiellonka (1523–1596), Sigismund’s Chapel, foundation, artistic patronage, church amenities, liturgical robes



Irena Wodzianowska
Katedra Historii i Historiografii Europy Wschodniej
Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II


ŻONY KAPŁANÓW GRECKOKATOLICKICH W WIEKU XVIII. SZKIC DO PORTRETU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Rola małżonek kapłanów w XVIII w. w życiu parafii unickich nie jest możliwa w pełni do przeanalizowania ze względu na szczątkowe materiały Źródłowe. Archiwalia dostarczają wybiórcze informacje o pochodzeniu społecznym, wykształceniu i ocenie moralnej życia kobiet. Pozwala to na pierwszy szkic do obrazu roli i stanowiska kobiet w społecznoś ciach, głównie wiej-skich, obrządku wschodniego. Ze względu na rozmieszczenie parafii unickich w Rzeczpospolitej badania obejmują wschodnią i południową częś ć kraju. Gęsta sieć parafialna na tym terenie sprawia, że duchowieństwo wschodnie jest znacznie liczniejsze niż łacińskie.
Słowa kluczowe: Koś ciół greckokatolicki, metropolia kijowska, córki kapłańskie, żony duchownych

THE WIVES OF GREEK CATHOLIC PRIESTS IN 18TH CENTURY- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The role of priests’ wives in 18th century Greek Catholic parishes is impossible to be analyzed in full, since the sources are very incomplete. Archives contain some information about social background, education, and evaluation of moral conduct of the women. This allows for an initial sketch of the role and the status of women in (mainly rural) communities of the Greek Catholic rite. Due to the distribution of Greek Catholic parishes throughout the Polish-Lithuanian Common-wealth, the study covers the eastern and the southern parts of the country. The dense network of parishes in this area makes the Eastern clergy more numerous than the Latin clergy.
Keywords: Greek Catholic church, Kiev metropolis, daughters of priests, wives of priests



Christopher Korten
Assistant Professor, Department of History, Adam Mickiewicz University


WOMEN IN THE LIFE AND PONTIFICATE OF POPE GREGORY XVI (1765–1846) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The role of women in the life of Pope Gregory XVI (1765–1846) has been overlooked in the historiography. Yet as this article will show, they played critical roles in many aspects of his life. Privately, his family and adopted family, in the Moronis, were influential and help reveal his emo-tional side. Professionally, women were present in different ways, from visits from foreign aristoc-racy to intense diplomatic relations with the Queens of Spain and Portugal. Above all, he was drawn to women who possessed great spiritual insight and power and heeded their prophecies and support-ed their missionary and educational endeavours. Key words: Pope Gregory XVI, women, family, Gaetano and Clementina Moroni, saints, Queen Maria II, Queen Isabella II, female religious orders, Madeleine Sophie Barat, Pauline Marie-Jaricot

KOBIETY W ŻYCIU I PONTYFIKACIE PAPIEŻA GRZEGORZA XVI (1765–1846) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Historiografowie pomijają rolę kobiet w życiu papieża Grzegorza XVI (1765–1846). Artykuł wykazuje jednak, że kobiety odegrały istotną rolę w kluczowych obszarach życia papieża. W sferze prywatnej kobiety w biologicznej i zastępczej rodzinie Moroni miały wpływ na emocjonalny rozwój papieża. W sferze zawodowej kobiety pojawiały się w różnych kontekstach, od wizyt zagra-nicznych arystokratów poczynając, na ożywionych kontaktach dyplomatycznych z królowymi Hisz-panii i Portugalii kończąc. Ponadto Grzegorz XVI utrzymywał kontakty z niezwykle uduchowiony-mi kobietami, brał pod uwagę ich proroctwa, a także wspierał ich działalnoś ć misyjną i oś wiatową.
Słowa kluczowe: papież Grzegorz XVI, kobiety, rodzina, Gaetano i Clementina Moroni, ś więci, królowa Maria II, królowa Izabela II, żeńskie zakony, Madeleine Sophie Barat, Pauline Marie Jari-cot.



Anna Barańska
Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II


GENTE: LUBOMIRSKA, NATIONE: EUROPAEA. O ROZALII Z LUBOMIRSKICH RZEWUSKIEJ (1788–1865) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Rozalia (właś c. Aleksandra Franciszka) Rzewuska (1788–1865), córka księcia Alek-sandra Lubomirskiego i Rozalii z Chodkiewiczów zgilotynowanej w Paryżu w 1794 r., była znana z legitymistycznych i monarchistycznych poglądów. Głosiła prymat rozumu nad uczuciem oraz posłu-szeństwa zasadom nad wolnoś cią indywidualną i zbiorową. Bywalczyni elitarnych salonów w Wiedniu, Petersburgu i Rzymie, kosmopolitka pod względem trybu życia i przekonań, potępiała polskie powstania jako niedopuszczalny bunt przeciw legalnej władzy w imię „wynaturzonego pa-triotyzmu”. Nie aprobowała również działań przeciw panującemu podejmowanych w obronie religii, mimo że osobiś cie była pobożną i przywiązaną do Koś cioła katoliczką. Kult monarchii i ancien régime’u nie przeszkadzał jej natomiast w krytyce, czasem bardzo ostrej, systemu samodzierżawia w Rosji, carów Aleksandra I i Mikołaja I oraz rosyjskiej polityki wobec Polaków. Broniła hierarchii społecznej i ekskluzywizmu elit zagrożonych przez „egoizm i kult niezależnoś ci”, piętnowała wszel-kie przejawy demokratyzacji w dziedzinie polityki i obyczajów. Utrzymywała bliskie stosunki z członkami rodzin panujących, wybitnymi politykami, myś licielami i ludŹmi kultury, ale sama nie angażowała się w sprawy publicznie. Wobec aktualnych wydarzeń przyjmowała rolę krytycznego obserwatora, bezlitosnego w demaskowaniu ludzkiej małoś ci. Pozostawiła obszerne pamiętniki w języku francuskim (wydane w 1939 r. przez prawnuczkę). Rozalia Rzewuska imponowała współczesnym swoją wiedzą, intelektem i wyjątkowo silną oso-bowoś cią. Nie miała jednak wielu przyjaciół ze względu na skrajne poglądy i trudny charakter. W życiu osobistym nie była szczęś liwa. Jej małżeństwo z Wacławem Rzewuskim („Emirem”), podróż-nikiem i miłoś nikiem Orientu, szybko się rozpadło. Straciła przedwcześ nie troje dzieci: najstarszy syn Stanisław i ukochana córka Kaliksta (zam. Caetani) zmarli młodo na gruŹlicę, najmłodszy Wi-told, oficer armii rosyjskiej, zginął w walkach na Kaukazie. Z synem Leonem, publicystą i działa-czem społeczno- politycznym w Galicji, oscylującym między socjalizmem a mistycyzmem katolic-kim, nie miała dobrych relacji. Pałac rodowy w Opolu przekazała przed ś miercią rządowi rosyjskie-mu.
Słowa kluczowe: Rozalia z Lubomirskich Rzewuska; polskie rody arystokratyczne w XIX w.


GENTE: LUBOMIRSKA, NATIONE: EUROPAEA. ON ROZALIA RZEWUSKA, NEE LUBOMIRSKA (1788–1865) pełny artykuł (full article) - plik PDF

A Abstract. Rozalia (Aleksandra Franciszka) Rzewuska (1788–1865), the daughter of prince Ale-ksander Lubomirski and Rozalia, nee Chodkiewicz, guillotined in Paris in 1794, was known for her legitimistic and monarchistic sympathies. She advocated the primacy of reason over feelings, as well as obedience to rules over individual and collective freedom. She was a frequent guest of Vienna’s, St. Petersburg’s, and Rome’s elite, and a cosmopolitan in terms of lifestyle and convictions. She condemned Polish uprisings as unacceptable acts of rebellion against legitimate authority in the name “degenerate patriotism”. She did not approve of actions against the ruler in the name of religion, even though she was a pious Catholic. However, the cult of monarchy and ancien régime did not prevent her from criticizing, sometimes quite severely, the political system of contemporary Russia of tzars Alexander I and Nicholas I, as well as Russia’s policy towards Poles. She defended the social hier-archy and exclusivity of elites threatened by “egoism and the cult of individuality”. She condemned democratization in politics and mores. She was in close contact with royal families, prominent politi-cians, thinkers, and artists, but she was not engaged in public affairs. She remained a critical observ-er of events, merciless in revealing human tawdriness. She left copious memoirs in French (pub-lished in 1939 by her great granddaughter). Rozalia Rzewuska impressed her contemporaries with her knowledge, intellect, and exceptional-ly strong personality. Nonetheless, she had few friends due to her radical opinions and harsh charac-ter. She was unhappy in private life: the marriage with Wacław Rzewuski (“the Emir”), a traveler and a lover of the Orient, soon fell apart. She lost prematurely three children: the eldest son Stanisław and the beloved daughter Kaliksta died young from tuberculosis; the youngest son Witold, an officer of Russian army, died in a war in Caucasus. Her relationship with another son, Leon, a publicist and social-political activist in Galicia, who oscillated between socialism and Catholic mysticism, was strained. She transferred the family palace in Opole to Russian government.
Keywords: Rozalia Rzewuska; Polish aristocratic families in 19th century



Jan Ptak
Katedra Historii Średniowiecznej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
e-mail: janptak@interia.pl


CHORĄGWIE I SZTANDARY Z OKRESU WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ DZIEŁEM KOBIECYCH SERC I RĄK pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Dostarczanie chorągwi i sztandarów przez polskie społeczeństwo rodakom walczącym o wolnoś ć w okresie niewoli narodowej odbywało się z bardzo widocznym udziałem kobiet. Anga-żowały się one na wszystkich etapach tych przedsięwzięć, począwszy od ich inicjowania, poprzez projektowanie i wykonywanie owych przedmiotów, aż do ich uroczystego przekazywania zbrojnym formacjom. Działania te zostały udokumentowane we wszystkich powstaniach narodowych i innych okresach zmagań o niepodległoś ć. Uczestniczące w nich kobiety należały do różnych ś rodowisk społecznych. Było wś ród nich wiele znanych postaci, ale zdarzały się także osoby i grupy anonimo-we, których tożsamoś ci dziś nie da się ustalić.
Słowa kluczowe: weksylologia, chorągwie i sztandary wojskowe, walka Polaków o niepodległoś ć, polskie kobiety w okresie niewoli narodowej

FLAGS AND BANNERS FROM THE PERIOD OF FIGHT FOR INDEPENDENCE AS WORKS OF WOMEN’S HANDS AND HEARTS pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. Women were prominent contributors of flags and banners for Polish freedom fighters. Women played an important role at every stage of the undertaking: from launching initiative, through design and production of the flags, to official donation to the armed forces. The activities were doc-umented in all national uprisings and other periods of fight for independence. Women taking part in these undertakings came from different social backgrounds. Some of them were well-known figures, but others were average persons, whose identity is now impossible to establish.
Keywords: vexillology, military flags and banners, Poles’ fight for independence, women during partitions of Poland



Roland Prejs OFMCap
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II


KATOLICKI FEMINIZM? Kilka uwag o zgromadzeniach honorackich - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Artykuł omawia niektóre przejawy powstania, istnienia i działalnoś ci niehabitowych zgromadzeń zakonnych powstałych w Królestwie Polskim w II połowie XIX w., z inicjatywy bł. Honorata KoŹmińskiego, kapucyna. Był to ruch zakonny o zdecydowanej przewadze kobiet: na 8500 członków, aż ponad 7600, czyli około 89% stanowiły siostry. Mężczyzn w ruchu honorackim było więc mniej niż 1000. Wynikało to między innymi z faktu, że kobiety w ówczesnym społeczeństwie, a także w Koś ciele, zaczynają odgrywać większą rolę. Na współzałożycielki zgromadzeń bł. Honorat wybierał zasadniczo kobiety wykształcone, głównie nauczycielki, przygotowane do samodzielnej pracy zawodowej i potrafiące sprostać nowym wyzwaniom. Miały one przez realizację zadań religij-nych i społecznych ukształtować nowy typ kobiety: samodzielnej, odpowiedzialnej religijnie, zawo-dowo i społecznie, czerpiącej inspirację do wypełnienia tych zadań z dobrze uformowanej pobożno-ś ci.
Słowa kluczowe: Honorat KoŹmiński, niehabitowe zgromadzenia zakonne

CATHOLIC FEMINISM? A FEW WORDS ABOUT WOMEN’S LAY APOSTOLATE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The article discusses some aspects of origin and activity of lay apostolate orders in the Kingdom of Poland in the second half of the 19th century. The order was established by blessed Honoratus KoŹmiński, a Capuchin monk. KoŹmiński’s order was overwhelmingly dominated by women, who comprised 7,600 members out of 8,500 in total (ca. 89%). Thus, the order included fewer than 1,000 men. This was caused, among other things, by the fact that the role of women in the contemporary society and the Church became more prominent. The co-founders of the congrega-tions were usually educated women, mainly teachers, ready for independent professional careers and able to cope with new challenges. Through the accomplishment of religious and social tasks, they were meant to shape a new type of woman: independent; religiously, professionally, and socially responsible; inspired to achieve tasks through robust piety.
Keywords: Honoratus KoŹmiński, lay apostolate orders



Małgorzata Nossowska
Zakład Historii XIX w., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Department of History of XIX century, Maria Curie-Sklodowska University
mnoss@tlen.pl



BLOOMERYSTKI – ZAPOMNIANY EPIZOD Z HISTORII SPO-DNI I RUCHÓW EMANCYPACYJNYCH - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Artykuł przedstawia mało znany ruch reformatorek kobiecego stroju, bloomerystek, postulujących zamianę modnych sukien na tzw. tureckie spodnie, jego założycielki lady Amelii Bloomer, konteksty, w jakich postulat ten pojawiał się w dyskursie publicznym (zdrowotny, spor-towy, ideologiczny, obyczajowy), a także jego polską recepcję w ś wietle prasy XIX-wiecznej.
Słowa kluczowe: Amelia Bloomer, ruchy emancypacyjne w XIX w., prasa XIX w., sport kobiet

BLOOMERS – THE FORGOTTEN EPISODE FROM THE HISTORY OF TROUSERS AND THE WOMEN’S EMANCIPATION MOVEMENT - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. This article is dedicated to “Bloomers” hardly known episode of suffragettes movement which tried to change dress standards for women for the Turkish style trousers. This article includes information about Amelia Bloomer, discussions connected to her work and postulates, considers such issues as sport, costumes, health and many others as well. One can find information about this issues in Polish XIXth century press.
Key words: Amelia Bloomer, women’s emancipation movements, press in XIXth century, women’s sport





Beata Kucharska
Instytut Nauk Humanistycznych, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie
Institute for Human Sciences, The State School of Higher Education in Chełm
e-mail: bkucharska@pwsz.chelm.pl


OD DEKADENTYZMU DO HAGGADY. W KRĘGU ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI AMELII HERTZÓWNY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Celem artykułu jest ukazanie sylwetki Amelii Hertzówny (1878–1942) – wszech-stronnie wykształconej kobiety (historyk kultury i literatury, archeolożki, absolwentki Ecole du Louvre, doktor chemii), pisarki (autorki historycznych dramatów, opowiadań i powieś ci), nauczy-cielki Wolnej Wszechnicy Polskiej. Jej losy to przykład biografii pogranicza – „podwójnej tożsamo-ś ci” narodowej (żydowskiej i polskiej), religijnej (judaistycznej i chrześ cijańskiej) oraz duchowej (od postawy dekadenckiej do religijnego zawierzenia). Spoglądając na całoś ć działalnoś ci Hertz zarówno literackiej, jak i naukowej, widzimy związek między jej twórczoś cią a głęboko refleksyjnym do-ś wiadczaniem przez nią historii oraz epoki, w której żyła. W historii szukała klucza do zrozumienia ś wiata oraz rządzących nim praw, które – jej zdaniem – układały się w okreś lony sakralny porządek. W tym też znaczeniu przejawia się żywioł haggadyczny jej artykułów naukowych oraz utworów literackich, które z jednej strony obrazują ewolucję ś wiatopoglądową samej autorki (odparcie deka-dencji), ale równocześ nie stanowią „drogowskaz” dla wszystkich wieszczów rozpaczliwej eschato-logii początku XX w.
Słowa kluczowe: historiozofia, literatura historyczna, modernizm, dwudziestolecie międzywojenne, haggada, katastrofizm, dekadentyzm, kobiece doś wiadczanie historii

FROM DECADENT ATTITUDE TO THE HAGGADAH. THE LIFE AND WORK OF AMELIA HERTZ - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The aim of the article is to present the profile of Amelia Hertz (1878–1942) – a thorough-ly educated woman (cultural and literary historian, archaeologist, Ecole du Louvre graduate, Chemis-try PhD), a writer (author of historical dramas, short stories and novels), and a teacher of Free Polish University. Her experiences are an example of a borderlands biography – a „double identity” from the perspective of nationality (Jewish and Polish), religion (Judaic and Christian) and spirituality (from a decadent attitude to religious belief). Looking at the whole activity of Hertz, both literary and scientific, one can see the connection between her work and a deeply reflexive way of experiencing history and the epoch in which she lived. In history, she was seeking the key to understand the world and the its rules, which – in her opinion – composed a specific sacred order. In this sense, the haggadic element appears in her scientific articles and literary works. One the one hand, they show the evolution of her world view (rejecting the decadence), but on the other hand, they are a „sign-post” for all bards of desperate eschatology of fin-de-siecle.
Key words: historiosophy, historical literature, modernism, interwar period, haggadah, catastro-phism, decadentism, women's experience of history



Paulina Makaroyj-Lisek
doktorantka III roku historii, Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II



KOBIETY W SŁUŻBIE BEZPIEKI NA LUBELSZCZYŹNIE W LATACH 1944–1956 - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Obraz kobiety pracującej w powojennej Polsce, przywołuje najczęś ciej na myś l wyob-rażenie „przodowniczki pracy”. Propaganda PRL skutecznie zakorzeniła w ludziach portret kobiety – robotnicy. Władze komunistyczne starały się podkreś lać równouprawnienie płci oraz możliwoś ci pracy, które zostały otwarte przed kobietami. Swoistym przypadkiem było jednak zatrudnienie kobiet w aparacie bezpieczeństwa. Ten zbiurokratyzowany urząd, którego administracja rozszerzała się z każdym dniem, potrzebował niezliczonej liczby pracowników, którzy będą wypełniali najrozmaitsze zadania. Pomimo że kobiety z reguły zajmowały tam najniższe stanowiska, to ich obecnoś ć w struk-turach była nieunikniona. Zadania, które wykonywały, umożliwiały prawidłowe funkcjonowanie urzędu. Odpowiadały one za przygotowanie dokumentacji, sprawny obieg informacji, często same tworzyły kartoteki oraz teczki z polecenia przełożonych. Kobiety zatrudniane były przede wszystkim w sekretariatach, archiwach, sekcjach gospodarczo-finansowych, socjalnych. Innym miejscem za-trudnienia były punkty, które podlegały urzędowi, ale nie wpływały bezpoś rednio na jego funkcjo-nowanie, np. szpitale, konsumy, domy wczasowe, przedszkola. Niektórym udało się awansować na stanowiska kierownicze, prowadzić własne sprawy, lub zostać wywiadowcą, jednak odsetek kobiet zajmujących te stanowiska był niewielki. Komunizm, który w swoich hasłach głosił przełamanie tradycyjnego wizerunku nadanego do tej pory kobiecie i mężczyŹnie, w polityce kadrowej resortu, który najbardziej był utożsamiany z tym okresem, zaprzeczał jednak „idei postępu”, jakim miało być zniesienie wyznaczonych im ról społecznych.
Słowa kluczowe: kobiety w bezpiece, Urząd Bezpieczeństwa na LubelszczyŹnie, bezpieka, admini-stracja, komunizm, kobiety

WOMEN IN THE COMMUNIST SECURITY SERVICE IN THE LUBLIN REGION IN 1944–1956 - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The popular image of a woman in post-WWII Poland is typically that of a “leader of workship”. Polish communist propaganda was successful in establishing the image of a woman-laborer. The communist authorities emphasized the equality of sexes and the employment opportuni-ties that had been opened to women. A peculiar variant of this was employment in security services. This highly bureaucratized, constantly growing office needed innumerable employees for various tasks. Even though women usually occupied the lowest positions in the Security Service’s hierarchy, their presence in the Department was unavoidable and their work was essential for proper function-ing of the institution. Women were responsible for preparing documentation, swift flow of infor-mation, they often created catalogs and files at the request of their superiors. Women were usually employed in secretariats, archives, financial and HR sections. Other places were resorts subordinated to the Security Service, but with no direct influence on its functioning, e.g. hospitals, konsums, holiday resorts, and kindergartens. Some women managed to secure promotions to executive posi-tions, conduct their own investigations, or become operatives, but such individuals were in minority. Communism hailed the end of traditional images of women and men, but the ideal was not reflected in the employment policy of the Security Service, which was associated with the period, but betrayed the “idea of progress” embodied in the abolition of traditional social roles.
Key words: women in communist security service, Security Service in the Lublin region, security service, local authorities, communism, women


Mirosław Szumiło
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin


KOBIETY W KADRZE KIEROWNICZEJ CENTRALNEGO APARATU PARTYJNEGO PPR I PZPR - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. W artykule przeanalizowano udział kobiet w kadrze kierowniczej centralnego aparatu partyjnego PPR i PZPR w latach 1944–1989. W ramach podjętej analizy naszkicowano portret zbiorowy 31 kobiet pełniących funkcje kierowników i zastępców kierowników wydziałów Komitetu Centralnego PPR-PZPR lub komórek równorzędnych. Scharakteryzowano ich rolę w aparacie par-tyjnym, przynależnoś ć do pokoleń ideowych i kluczowe cechy społeczno-demograficzne: pochodze-nie społeczne i etniczne, wykształcenie i zawód. Ponadto prześ ledzono ś cieżki ich kariery w partii, próbując ustalić kryteria awansu do kadry kierowniczej. W analizowanej grupie kobiet dominowały doś wiadczone, dobrze wykształcone i zasłużone komunistki z pokolenia KPP, przeważnie pocho-dzenia drobnomieszczańskiego o korzeniach żydowskich. W związku z odchodzeniem tych działa-czek z elity partyjnej po 1956 r. poważnie spadła liczba kobiet w kadrze kierowniczej aparatu PZPR. Kobiety z młodszych pokoleń znacznie rzadziej awansowały na stanowiska kierownicze.
Słowa kluczowe: aparat partyjny, PPR, PZPR, kobiety w ruchu komunistycznym

FEMALE EXECUTIVES IN THE POLISH WORKERS’ PARTY AND THE POLISH UNITED WORKERS’ PARTY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The article analyzes the role of women as executives in the Polish Workers’ Party (PPR) and the Polish United Workers’ Party (PZPR) in the years 1944–1989. The article sketches a collec-tive portrait of 31 women at executive positions in the departments of the Central Committee of PPR-PZPR or equivalent sections. The analysis covers their role in the party, their ideological background, and key socio-demographic characteristics: social and ethnic background, education, and profession. Moreover, their career paths has been studied in order to establish the criteria for promotion to the executive class. In the group analyzed, most women were experienced, well educated, and merited communists from the pre-WWII generation, mainly petit bourgeois of Jewish ethnicity. The activists left the Party’s elite after 1956, which resulted in the decline of the number of women at executive positions in PZPR. Women from younger generations were promoted less frequently to executive positions.
Key words: communist party, PPR, PZPR, women in communist movement Anna Magdalena Pawłowska
Biblioteka Instytutu Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
anikata@kul.lublin.pl



DZIEWCZĘTA W OPARACH SOCJALIZMU, CZYLI ŻYCIE CODZIENNE W ŻEŃSKIEJ BURSIE SZKOLNICTWA ZAWODOWEGO NR 2 W LUBLINIE W OKRESIE PRL - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Celem artykułu jest opisanie dziejów żeńskiej Bursy Szkolnictwa Zawodowego nr 2 w Lublinie, wyjaś nienie, czym jest bursa jako placówka opiekuńczo-wychowawcza oraz przedstawie-nie zasad jej funkcjonowania. Artykuł ukazuje historię lubelskiej bursy w okresie istnienia Polski Rzeczpospolitej Ludowej. Posłużyły temu rozporządzenia władz oś wiatowych, kroniki, akta perso-nalne pracowników i obszerna literatura. Przedstawiono sylwetki osób kierujących placówką oraz charakterystykę wychowanek. Dzięki szerokiemu wykorzystaniu Źródeł ukazano życie codzienne mieszkanek bursy oraz sposób formowania postawy obywatelskiej i mentalnej dziewcząt.
Słowa kluczowe. bursa, placówka opiekuńczo-wychowawcza, PRL, młodzież, wychowanie

THE DAILY LIVES OF GIRLS IN WOMEN-ONLY DORMITORY OF VOCATIONAL EDUCATION NO 2 IN LUBLIN DURING THE POLISH PEOPLE’S REPUBLIC - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The aim of this article is to describe the history of the women-only Dormitory of Voca-tional Education no 2 in Lublin, explain the character of the dormitory as an educational care institu-tion, and describe its functioning. The article is devoted to the period of the Polish People's Republic through decrees, chronicles, personal files of employees, and other sources. The article describes both the employees and the alumnae. The extensive historical material allowed for showing daily lives of the dormitory and the way of shaping civil and mental attitudes of the girls.
Key words: dormitory, educational care center, Polish People’s Republic, youth, education



Iryna Petrenko
doctor of historical sciences, professor
Poltava University of Economics and Trade (Poltava, Ukraine)



FAMOUS UKRAINIAN HISTORIAN: VERA ZHUK (1928–2008) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Abstract. The article deals with the contribution of Vera Zhuk to historical research in Ukraine. The author tells about wide scientific interests of V. Zhuk: ancient history, Cossack period, national minorities, religion, culture, education, outstanding people of Ukraine and Poltava region. Iryna Petrenko notes that V. Zhuk’s active work continued research traditions of Poltava region. In Soviet times the historian Vera Zhuk was persecuted by the authorities, there were several at-tempts on her life. She was not loyal to the Soviet regime, departed from the principles of Soviet compliance in historical research. The author of the article considers an important problems: a woman – a power, a woman – a state, a woman – an ideology.
Key words: Vera Zhuk, science, history, power, ideology, society, heritage, archival and teaching activity

VERA ZHUK (1928–2008) – SŁYNNA HISTORYCZKA UKRAIŃSKA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Streszczenie. Artykuł przedstawia wkład Very Zhuk do badań historycznych na Ukrainie. Autorka pisze o zainteresowaniach naukowych Very Zhuk: historii starożytnej, okresie kozackim, mniejszo-ś ciach etnicznych, religii, kulturze, edukacji, ludziach znanych na Ukrainie i w regionie Połtawy. Iryna Petrenko zauważa, że Vera Zhuk była kontynuatorką tradycji badań nad regionem Połtawy. W okresie sowieckim Vera Zhuk była prześ ladowana przez władze, przeprowadzono też kilka zama-chów na jej życie. Nie była ona wierna reżimowi sowieckiemu i odchodziła od oficjalnie przyjętej polityki historycznej ZSRR. Autorka artykułu rozważa istotne kwestie: relacje kobieta – władza, kobieta – państwo, kobieta – ideologia.
Słowa kluczowe: Vera Zhuk, nauka, historia, władza, ideologia, społeczeństwo, dziedzictwo



Recenzja ( Ewa M. Ziółek)

Recenzja CZY HISTORYCY PISZĄ PRAWDĘ? - pełny artykuł (full article) - plik PDF