TEKA
Komisji Historycznej II/2005.
Commission of Historical Sciences

Strona redakcyjna - editorial page - plik PDF

NARODOWE UGRUPOWANIA POLITYCZNE W POWIECIE ŁUKOWSKIM W LATACH 1918-1939- pełny artykuł (full article) - plik PDF

NATIONAL POLITICAL GROUPS IN THE ŁUKÓW DISTRICT

Marcin Bijata

Katolicki Uniwersytet Lubelski
mbijata@op.pl

Summary. The Łuków district has been the centre of political activity its beginnings. The area was not an active centre of the rightist movement; nevertheless, its existence is indisputable. The Łuków National Democratic Party was based on four political groups. Since 1921 members of the Nationalist Party were centred around ZLN, and then since 1928 - in SN. Besides, two other nationalist parties, ONR and ZMN, existed in the 1930's. The paper presents the history and activity of the Łuków members of the Nationalist movement. Besides, the course of the electoral campaign to the two houses of the parliament (senat and seym) as well as the campaigns conducted during the self-governmental elections are discussed. All this is supplemented with detailed results of elections. The paper also presents the figures of the main nationalist activists of the Łuków district, for example T. Pruszuński, H. Lipiński, F. Chojecki and W. Kryński, paying attention to their active work for the party.

Key words: Lipiński, Chojecki, Prószyński, Kryński, Jakoby, members of the Nationalist Democratic Party, Łuków district, elections

Streszczenie. Ziemia łukowska od początku swego istnienia była ośrodkiem działalności politycznej. Powiat nie był prężnym ośrodkiem prawicy, niemniej jej istnienie jest niezaprzeczalne. Endencja łukowska opierała się na czterech ugrupowaniach politycznych. Od 1921 r. narodowcy skupieni byli w ZLN, a później od 1928 r. w SN. Ponadto w latach trzydziestych istniały dwie inne partie narodowe ONR i ZMN. W pracy przedstawiono historię i działalność łukowskiej endecji. Ponadto ukazano przebieg kampanii wyborczej do sejmu i senatu oraz kampanii prowadzonych podczas wyborów samorządowych. Wszystko to uzupełniają szczegółowe wyniki wyborów. Praca przedstawia także sylwetki głównych działaczy narodowych powiatu łukowskiego, takich jak T. Prószyński, H. Lipiński, F. Chojecki, czy W. Kryński, oraz ich aktywną prace na rzecz partii.

Słowa kluczowe: Lipiński, Chojecki, Prószyński, Kryński, Jakoby, narodowcy, ugrupowania, powiat łukowski, wybory

AKCJE SPECJALNE "N" W LATACH 1942-1944- pełny artykuł (full article) - plik PDF

SPECIAL ACTIONS OF THE "N" PROPAGNDA IN THE YEARS 1942-1944

Anna Paluch

Katolicki Uniwersytet Lubelski
e-mail: anna.paluch@wp.pl

Summary. In 1942 a department of special actions was formed within the organizational structures of "N" propaganda (sabotage propaganda against the Germans run by Department "N" of the Main Headquarters of AK (Home Army), Bureau of Information and Propaganda). That department conducted open propaganda in the area of GG (German - occupied Poland). They hung false German poster with false instructions, painted sabotage slogans, psychically troubled the Germans with telephone calls and letters; finally, they destroyed their property. A section called a Committee of Moral Terror sent letters informing some chosen German about the trial held against them and about a possible death sentence. The activity of Section IV, since 1943 headed by Kazimierz Gorzkowski, became an integral part of the provocative propaganda organized by Department "N". The special department "N" worked till late autumn of 1944, the longest in Silesia and Cracow districts.

Key words: "N" action, sabotage propaganda, World War II, Hitler's occupation

Streszczenie. W strukturach organizacyjnych akcji "N" (propaganda dywersyjna przeciwko Niemcom, prowadzona przez Wydział "N" Komendy Głównej AK, Biuro Informacji i Propagandy) w 1942 r. utworzony został dział akcji specjalnych. Prowadził on na terenie GG propagandę jawną polegającą na wywieszeniu urzędowych afiszy niemieckich z fałszywymi rozporządzeniami, malowaniu napisów z hasłami dywersyjnymi, psychicznym dręczeniu Niemców telefonami, listami, niszczeniu ich mienia. Oddział zwany Komisja Terroru Moralnego, wysłał pisma informujące wybranych Niemców o wszczęciu procesu i ewentualnym wyroku śmierci. Prace Działu IV, kierownikiem którego był od 1943 r. Kazimierz Gorzkowski, stanowiły integralną część propagandy prowokacyjnej, prowadzonej przez Wydział "N". Dział specjalny "N" pracował do późnej jesieni 1944 r., najdłużej w okręgach śląskim i krakowskim.

Słowa kluczowe: Akcja "N", propaganda dywersyjna, II wojna światowa, okupacja hitlerowska

DAROWIZNA JERZEGO MOSZYŃSKIEGO DLA BIBLIOTEKI KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO- pełny artykuł (full article) - plik PDF

JERZY MOSZYŃSKI'S DONATION FOR THE LIBRARY OF THE CATHOLIC UNIVERSITY OF LUBLIN

Wioletta Cabaj

Katedra Historii Nowożytnej
Katolicki Uniwersytet Lubelski
e-mail: wiolekce@poczta.fm

Summary. In 1923, a controversial Cracovian writer Jerzy Moszyński donated for the library of the University of Lublin a valuable, private collection of books that had been collected by many generations of the Moszyński family. The act of donation is the subject of the article, which consists of three parts to show the main aims. The paper discusses the fate of the library and its influence on creating the opinion of the Cracovian community at the turn of 19-th and 20-th centuries. Next, there is a short analysis of the proper text of the testament of the last collector from the Moszyński line which explains a slight inaccuracy that appeared in literature in connection with the donated collection of books. The process of handing the unique collection over from Cracov to Lublin was reconstructed. The last part focuseson the relics of manuscripts, incunabula, old prints as well as the role of two historical archives in the work of the 19-th century researchers (Fryderyk Moszyński, General Ignacy Prądzyński).

Key words: Jerzy Moszyński, Fryderyk Moszyński, Ignacy Prądzyński, Adam Strzelecki, a Library, a collection of books, masnuscript relices, old prints, incunabula

Streszczenie. W 1923 r. kontrowersyjny publicysta krakowski - Jerzy Moszyński przekazał w akcie darowizny bibliotece ówczesnego Uniwersytetu Lubelskiego bogaty księgozbiór, gromadzony przez kilka pokoleń rodziny Moszyńskich. Akt ten jest przedmiotem artykułu, którego podział na 3 zasadnicze części pozwolił wyeksponować podstawowe cele i postulaty badawcze. Kolejno omówione są losy biblioteki i wpływ jej zasobu na kształtowanie postaw społeczeństwa krakowskiego na przełomie XIX/XX w. Następnie krótka analiza właściwego tekstu testamentu ostatniego z linii kolekcjonerów Moszyńskich wyjaśnia drobną nieścisłość, jaka pojawia się w literaturze w związku z ofiarowanym księgozbiorem, którego proces przekazania z Krakowa do Lublina został (na ile było to możliwe) odtworzony. Cześć ostatnia skupia się na ukazaniu zarówno zabytków rękopiśmiennych, inkunabułów, starych druków, jak i roli, jaka odgrywają dziś dwa archiwa historyczne dla badaczy dziejów XIX- wiecznych (Fryderyka Moszyńskiego, gen. Ignacy Prądzyńskiego), pochodzących ze zbiorów Jerzego Moszyńskiego.

Słowa kluczowe: Jerzy Moszyński, Fryderyk Moszyński, Ignacy Prądzyński, Adam Strzelecki, biblioteka, księgozbiór, zabytki rękopiśmienne, stare druki, inkunabuły

SZKOŁA RZEMIEŚLNICZO - NIEDZIELNA W OPOLU LUBELSKIM W LATACH 1835 - 1870- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE SUDANY SCHOOL OF HANDICRAFTS IN OPOLE LUBELSKIE IN THE YEARS 1835 - 1870

Mariusz Ausz

Zakład Dydaktyki Historii
Instytut Historii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
tel. (081) 573 52 85, e-mail: ausz_m@poczta.onet.pl

Summary. The work of Sunday schools of handicrafts In Congress Poland began by Józef Zajączek governor's order, according to which boys who studied the craft had to go to school to learn writing and reading (6 hours weekly at least). This aim was to be realized by Sunday schools. The first such school came into being in Warsaw in 1817. In 1830 there were fifteen such schools. A lot of them stopped functioning after the November Uprising. The present article discusses the school in Opole Lubelskie in the period between 1835 and 1870. Curiously enough, that school functioned although it did not get the money promised to it and the teachers worked without any pay. Appendix contains lists of students' names.

Key words: Sunday school of handicrafts, elementary school, Congress of Poland, Opole Lubelskie

Streszczenie. Działalność szkół rzemieślniczo-niedzielnych na terenie Królestwa Polskiego została zapoczątkowana dzięki zarządzeniu namiestnika Józefa Zajączka. Nakazywało ono uczącym się rzemiosła chłopcom, by uczęszczali do szkoły (przynajmniej 6 godzin tygodniowo) w celu opanowania umiejętności czytania i pisania. Cel ten miały realizować szkoły rzemieślniczo - niedzielne. Pierwsza taka szkoła powstała w 1817 r. w Warszawie. W 1830 było ich piętnaście. Po powstaniu listopadowym wiele tych szkół przestało funkcjonować. Niniejszy artykuł dotyczy szkoły w Opolu Lubelskim w okresie 1835-1870. Do 1860 r. szkoła ta funkcjonowała, mimo ze nie otrzymywała obiecanych funduszy, a nauczyciele pracowali bezpłatnie. Aneks zaś zawiera spisy uczniów tej szkoły.

Słowa kluczowe: szkoła rzemieślniczo-niedzielna, szkolnictwo elementarne, Królestwo Polskie, Opole Lubelskie

CHARAKTERYSTYKA KADRY PEDAGOGICZNEJ PRACUJĄCEJ W SZKOŁACH POWSZECHNYCH W POWIECIE TARNOWSKIM W LATACH 1918-1939- pełny artykuł (full article) - plik PDF

CHARACTERIZATION OF THE TEACHING STAFF WORKING IN PUBLIC SCHOOLS IN THE TARNÓW DISTRICT IN THE YEARS 1918-1939

Edmund Juśko

Wydział Edukacji I Ochrony Zdrowia
Starostwo Powiatowe w Tarnowie

Summary. The article refers to the teaching staff working in public schools in the area of Tarnów in the period between the two World Wars. The teachers were mostly prepared for the teaching job. Nevertheless, various courses regional conferences, training conferences of the teaching staff as well as show lessons aroused great interest. The number of the teachers referred to the level of the schools. Not many young people come to work in schools. The lack of financial means and the policy of the educational authorities did not allow for a definite increase of employment although the needs were considerable. The teachers mainly came from to national groups, namely Polish (99%) and Jews (1%). As far as the religion is concerned, 98% were Roman Catholics, 1% was constituted by the followers of the Jewish religion and 1% by Greek Catholics. Woman mainly single, constituted the majority. More than a half of the teaching staff were born in the area of the district and were professionally connected with it. Despite a difficult material situation, bad housing and economic conditions, principally all teachers worked with enthusiasm and full devotion.

Key words: : Tarnów, Tarnów district, public schools, teachers

Streszczenie. Praca dotyczy sytuacji kadrowej w szkołach powszechnych powiatu w latach 1918-1939. Nauczyciele w większości posiadali przygotowanie do pracy pedagogicznej. Mimo to dużym zainteresowaniem cieszyły się różne kursy, konferencje rejonowe i szkoleniowe posiedzenia rad pedagogicznych, a także lekcje pokazowe. Liczba pracujących nauczycieli odpowiadała poziomowi działających szkół. Niewielki był napływ do szkół ludzi młodych. Brak środków finansowych i polityka oszczędnościowa władz oświatowych nie pozwalały na zdecydowany wzrost zatrudnienia, mimo iż potrzeby były duże. Pochodzenie narodowe nauczycieli: Polacy (99%), (Żydzi 1%). Pod względem wyznania 98% - rzymskokatolicy, 1% wyznawcy religii żydowskiej i 1% grekokatolicy. Wśród uczących przeważały kobiety, głównie samotne. Ponad połowa nauczycieli urodziła się na terenie powiatu i zawodowo była z nim związana. Mimo trudnej sytuacji materialnej, złych warunków lokalowych i ekonomicznych w zasadzie wszyscy nauczyciele na terenie powiatu pracowali z entuzjazmem i poświęceniem.

Słowa kluczowe: Tarnów, powiat tarnowski, szkoła powszechna, nauczyciele

PROBLEMATYKA PRACY WYCHOWAWCZO - OPIEKUŃCZEJ SZKOŁY POWSZECHNEJ IM. S. STASZICA W TUCHOWIE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE PROBLEMS OF EDUCATIONAL AND YOUTH CARE WORK IN S. STASZIC PUBLIC SCHOOL IN TUCHOW IN THE INTERWAR PERIOD

Paweł Juśko

Katolicki Uniwersytet Lubelski

Summary. The article deals with problems concerning educational and youth care work of the Public School in Tuchow in the interwar period. The issues that pertained to it include organizing school ceremonies of patriotic, pro-national and religious nature, occasional school events and excursions. The children from the poorest families received material help in the form of extra food, purchase of clothes, shoes school manuals and other equipment necessary for learning. A school day - room also functioned in the school. The students participated in church services.

Key words: public education, educational and youth care work of schools, the town of Tuchow

Streszczenie. Praca dotyczy roli zagadnienia wychowawczo - opiekuńczego w pracy dydaktycznej szkoły powszechnej w Tuchowie w okresie międzywojennym. Organizowano uroczystości rozbudzające w wychowankach uczucia patriotyczne, propaństwowe i religijne, okolicznościowe imprezy oraz wycieczki wychowawczo-dydaktyczne. Zakładano w szkole koła organizacji uczniowskich. Kształtowano postawy obywatelskie i przygotowywano do życia w społeczeństwie. Dla najuboższych dzieci organizowana była pomoc materialna w postaci: dożywiania, zakupu ubrań, butów, podręczników, a także pomocy niezbędnych do nauki. W Tuchowskiej szkole powszechniej funkcjonowała również świetlica szkolna. Uczniowie uczestniczyli w nabożeństwach w kościele.

Słowa kluczowe: edukacja powszechna, praca wychowawczo-opiekuńcza, miasto Tuchow

TADEUSZ ROSTAŃSKI (SCHRAMM) - NAUCZYCIEL TAJNEGO NAUCZANIA PODCZAS OKUPACJI NIEMIECKIEJ W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH (NOWA SŁUPIA I OKOLICE)- pełny artykuł (full article) - plik PDF

TADEUSZ ROSTAŃSKI (SCHRAMM) - A TEACHER OF THE SECRET TEACHING MOVEMENT DURING THE GERMAN OCCUPATION IN THE ŚWIĘTOKRZYSKIE MOUNTAINS (NOWA SŁUPIA AND THE NEIGHBOURHOOD)

Stanisław Jop

tel. (081) 525 86 99

Summary. The paper treats abort the achievements of secret teaching in the Świętokrzyskie Mountains (Nowa Słupia and the neighbourhood). Considering the characteristics of the area, the Germans used exceptional terror (a few hundred people murdered, extermination of the Jews). The region was olso the area of activity of an instigator and murderer Franz vel Hans Wittek vel Witek. It was in those conditions that Tadeusz Rostański (Schramm) and his whole family successfully realized their tasks. It is not necessary to add that they were connected with the underground structures. The author of the paper is Rostański's disciple from the period of German terror.

Key words: secret teaching, Nowa Słupia, Tadeusz Rostański (Schramm)

Streszczenie. Rozprawa traktuje o osiągnięciach w zakresie tajnego nauczania w Górach Świętokrzyskich (Nowa Słupia i okolice). Zważywszy na właściwości terenu stosowany był tam przez Niemców wyjątkowy terror (kilkaset osób zamordowanych, eksterminacja Żydów). Działał tam również prowokator i morderca wielu osób Franz vel Hans Wittek vel Witek. W tych to warunkach Tadeusz Rostański (Schramm) i cała jego rodzina z powodzeniem realizowała zadania. Nie trzeba dodawać, że byli oni związani ze strukturami podziemnymi. Autor pracy to jego uczeń z zakresu terroru niemieckiego.

Słowa kluczowe: tajne nauczanie, Nowa Słupia, Tadeusz Rostański (Schramm)

SWOISTOŚĆ CZY KOSMOPOLITYZM - CZYM JEST POLSKIE OŚWIECENIE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Arkadiusz M. Stasiak

Katedra Historii XVI-XVIII w.
Instytut Historii
Katolicki Uniwersytet Lubelski tel. (081) 740 50 63, e-mail: arcus@kul.lublin.pl

TOWARZYSTWO KRZEWIENIA KULTURY TEATRALNRJ NA WOŁYNIU 1933-1939- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE SOCIETY FOR THE SPREAD OF THE THEATRE CULTURE IN VOLHYNIA 1933-1939

Zbigniew Zaporowski
Zakład Historii Społecznej XX w.
Instytut Historii
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej tel. (081) 357 52 94, e-mail: zbiza@clio.umcs.lublin.pl

Summary. The society for the Spread of the Theatre Culture (TKKT) was a social organization supporting the activity of the Jan Słowacki Volhynia Theatre in Łuck. It arranged the material side of the performances, i. e. transportation, hotel, the auditorium, the service of the audience. They also sought financial support for the theatre from various sources, foe instance from the state authorities, self - governments and private sponsor. TKKT had its sections in nearly all districts of the Volhynia voivodship. There were two kinds of membership: individualand collective.

Key words: Volhynia Theatre, the Society for the Spread of the Theatre Culture, Łuck

Streszczenie. Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej było organizacją społeczną wspomagającą działalność Teatru Wołyśnkiego im. J. Słowackiego w Łucku. Organizowało tzw. materialną stronę występów, tzn. transport, hotel, salę obsługę widza. Pozyskiwało także pomoc materialną dla teatru z różnych źródeł, m.in. od władz państwowych, samorządowych, prywatnych sponsorów. TKKT miało oddziały niemal we wszystkich powiatach województwa wołyńskiego. Członkostwo w nim było dwojakiego rodzaju: indywidualne i zbiorowe.

Słowa kluczowe: Teatr Wołyński, Towarzystwo Krzewienia Kultury Teatralnej, Łuck