TEKA
Komisji Historycznej I/2004.
Commission of Historical Sciences

Strona redakcyjna - editorial page - plik PDF

Z BADAŃ NAD SIECIĄ PARAFIALNĄ I DZIESIĘCINNĄ. PRZYKŁAD PARAFII W DOBROWODZIE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

STUDIES ON THE PAROCHIAL NETWORK AND THE MEDIEVAL TITHES SYSTEM

Piotr Plisiecki

Katedra Historii Średniowiecznej
Katolicki Uniwersytet Lubelski pplisiecki@poczta.onet.pl

Summary. The present paper seeks to show the relationships between the medieval parochial network and the medieval tithes system. The example of the parish in Dobrowoda (founded in 1345; situated in the Cracov dioceses, in the Kije deaconate) demonstrates that the oldest structure of tithes in the mentioned parish could coincide with the original (i.e. the first) parochial district, going back even to the 12-th and 13-th centuries. Preparing this article, the author based his studies on the manuscript of "Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis" by Jan Długosz.

Key words: tithes, parochia network, Church in medieval Poland

Streszczenie. Niniejszy artykuł porusza problematykę wzajemnych relacji między siecią parafialną a okręgami dziesięcinnymi w średniowieczu. Przykład parafii w Dobrowodzie (leżącej w diecezji krakowskiej w dekanacie Kije, powstałej w 1345 r.) pokazuje, że najstarszy układ związków dziesięcinnych we wspomnianej parafii mógł się pokrywać z pierwotną (tj. najstarszą) siecią parafialną, sięgającą swymi początkami nawet XII i XIII w. Podczas pracy nad tym artykułem autor opierał się na rękopisie Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis Jana Długosza.

Słowa kluczowe: dziesięcina, sieć parafialna, Kościół w Polsce średniowiecznej

DZIEŁO JACKA JABŁOŃSKIEGO O ŚWIĘTOKRZYSKIM OŚRODKU KULTU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE WORK BY JACEK JABŁOŃSKI ABOUT THE WORSHIP CENTRE IN THE ŚWIETOKRZYSKIE MOUNTAINS

Piotr Paluch

Katedra Historii Powszechnej Wieków Średnich
Instytut Historii
Katolicki Uniwersytet Lubelski e-mail: piterpaluch@wp.pl

Summary. The sanctuary on the Święty Krzyż the Holy Cross mountain is one of the oldest worship centres In the Polish land. Till the first half of the 19-th c. it was taken care of by the Benedictine monks. The development of this centre was connected with the fame of the relics of the Holy Cross and the graces gained in this place. The 18-th c. work The Tree of Life from Paradise written by a Benedictine monk Jacek Jabłoński is the only chronicle of the monastery with an abundant list of miracles that took place in the monastery. It contains a collection of 180 noted of de miraculis from the years 1434-1732. The recordings of miracula found in The Tree of Life are edited according to the object criterion of miraculous interventions. The chronology of the recordings points to three attempts at recording the miracles between the middle of the 15-th c. and the 18-th c. Recording the pilgrims' relations was meant to spread the cult in the Świętokrzyskie mountain sanctuary.

Key words: The Tree of the Holy Cross, Jacek Jabłoński, Łysiec, Marcin Kwiatkiewicz, miracula, the Świętokrzyskie mountains abbey, relics

Streszczenie. Jednym z najstarszych ośrodków kultowych na ziemiach polskich jest sanktuarium na Świętym Krzyżu. Do pierwszej połowy XIX w. znajdowało się pod opieką Benedyktów. Rozwój ośrodka wiązał się ze sławą relikwii Krzyża Świętego i łaskami otrzymywanymi na tym miejscu. XVIII-wieczne dzieło benedyktyna świętokrzyskiego Jacka Jabłońskiego Drzewo Żywota z Raiu jest jedyną kroniką klasztorną z obszernym rejestrem cudów notowanych w świętokrzyskim klasztorze. Zawiera zbiór obejmujący 180 zapisek de miraculis z lat 1434-1732. Zamieszczone w Drzewie Żywota zapisy miracula zredagowane są według kryterium rzeczowego cudownych interwencji. Chronologia zapisek wskazuje na trzykrotne akcje rejestrowania cudów od połowy XV do XVIII w. Zapisywanie relacji pielgrzymów miało na celu propagowanie kultu w sanktuarium świętokrzyskim.

Słowa kluczowe: Drzewo Krzyża Świętego, Jacek Jabłoński, Łysiec, Marcin Kwiatkiewicz, miracula, opactwo świętokrzyskie, relikwie

CZYNSZE NA RZECZ SZPITALA ŚWIĘTEGO DUCHA W LUBLINIE W POŁOWIE XVI W. - pełny artykuł (full article) - plik PDF

RENTALS FOR THE BENEFIS OF THE HOLY SPIRIT CHUCH IN LUBLIN IN THE MIDDLE OF THE 16-TH CENTURY

Dariusz Prucnal

Instytut Historii
Katolicki Uniwersytet Lubelski e-mail: darpruc@wp.pl

Summary. The present paper analyzes the incomes of the Holy Spirit Church In Lublin from the years 1548-1557 found in the Lublin accountancy books. Besides the number and location of the properties burdened with rents for the benefit of the Church, the paper analyzes the size and execution of the rents as well as the sex and rotation among the property owners. The majority of permanent incomes of the Church came from the burdens placed on city properties. The city properties, although not numerous, brought considerable incomes (about 35%), while the numerous houses and gardens in the suburbs brought 65% and those located in the Czwartek district gave less than 5%. Out of the 101 rentals, the highest two had almost 18% share in the incomes, while the 86 smallest rents - only 63%. Good execution of the rents (96.5%) was not affected by the turnover of the properties, mainly concerning the cheap gardens in the suburbs. The author also attempted to show that only a part of the hospital rents can find confirmation in the transactions noted down in the city books.

Key words: Lublin of the 16-th c., rentals, Lublin hospitals, the Holy Spirit Church in Lublin.

Streszczenie. Praca analizuje zapisy dochodów szpitala świętoduskiego w Lublinie z lat 1548-1557 odnotowane w lubelskich księgach finansowych. Oprócz liczby i położenia nieruchomości obciążonych czynszem na rzecz szpitala przeanalizowano wysokość i ściągalność czynszów oraz płeć i rotację wśród właścicieli nieruchomości. Większość stałych dochodów szpitala pochodziła z obciążenia nieruchomości miejskich, ale nieliczne nieruchomości w mieście przynosiły znaczące dochody (ok. 35%), liczne domy i ogrody na przedmieściu (65%), a położone na Czwartku poniżej 5%. Ze 101 czynszów dwa najwyższe mają niemal 18% udział w dochodach, podczas gdy 86 czynszów najmniejszych o wysokości do pół grzywny tylko 63%. Na wysoką ściągalność czynszów (96,5%) nie rzutował obrót nieruchomościami, głównie tanimi ogrodami na przedmieściu. Autor starał się również pokazać, że tylko dla części szpitalnych czynszów można odnaleźć potwierdzenie transakcji w księgach miejskich.

Słowa kluczowe: Lublin XVI w., czynsze, szpitale lubelskie, szpital Świętego Ducha w Lublinie

SEJMIK CHEŁMSKI WOBEC PROBLEMÓW RZECZYPOSPOLITEJ EPOKI WAZÓW- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE CHEŁM SEYM IN RELATION TO TAX PROBLEMS OF THE REPUBLIC OF THE VASAS EPOCH

Jerzy Ternes

Instytut Historii
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, tel. (081-537 59 85) e-mail: ternes @lublin.mm.pl

Summary. The article presents the attitude of the regional council (diet) of Chelm district towards basic economic problems of Poland during regin of the Vasa dynasty (1587-1668). The main problems discussed here include taxes - their kinds and rates, the readiness of the Chelm district to bear the burdens for the sake of the treasury of the state, the financial effects of tax resolutions passed by the Chelm regional council. The paper also presents the activity of tax - collectors and other officials of the tax - collectors' office as well as the methods of controlling their work.

Key words: self- government, regional council (diet), taxes, Chelm district

Streszczenie.Artykuł przedstawia postawę sejmiku ziemi chełmskiej wobec podstawowych problemów ekonomicznych Rzeczypospolitej epoki Wazów (1587-168). Skupiono się głównie na kwestiach podatkowych - szczególnie rodzajach podatków, ich wysokości, gotowości ziemi chełmskiej do ponoszenia ciężarów na rzecz skarbu państwa, efektach finansowych podatkowych uchwał sejmiku chełmskiego. Przedstawiono także działalność poborców i innych urzędników podatkowych oraz sposoby ich kontroli i rozliczania.

Słowa kluczowe: samorząd, sejmik, podatki, ziemia chełmska

POSŁOWIE WIELKIEGO KSIĘSTWA LITEWSKIEGO NA ZJAZD WARSZAWSKI I SEJM PACYFIKACYJNY 1673 ROKU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

DEPUTIES OF THE GRAND DUCHY OF LITHUANIA TO THE WARSAW CONVENTION AND PACIFICATION SEYM IN 1673

Leszek A. Wierzbicki

Zakład Historii XVI-XVII wieku
Instytut Historii
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Summary. The paper presents the parliamentary deputies of the Grand Duchy of Lithuania who took part In the Warsaw convention and pacification Seym of 1673. In the latter half of the 17-th century 50 Lithuanian deputies were usually elected for the Seym, but in the parliamentary debates under discussion one hundred of them participated. Eventually, the author managed to establish the names of as many as 90 of the Lithuanian parliamentarians. In most cases, the local Diet represented by those represented was given. In the remaining cases, the probable place, i.e. county or voivodship, was given, where the deputies were elected to the Warsaw convention and pacification Seym.

Key words: : Lithuania, deputies, local Diet, convocation, Seym

Streszczenie.Artykuł przedstawia posłów Wielkiego Księstwa Litewskiego uczestniczących w zjeździe warszawskim i sejmie pacyfikacyjnym 1673 r. W drugiej połowie XVII w. na sejmy wybierano zazwyczaj 50 posłów litewskich, jednak na omawianych obradach było ich około 100. Ostatecznie zdołano ustalić nazwiska aż 90 parlamentarzystów litewskich. W większości podano sejmik, jaki reprezentowali ci posłowie. Natomiast w pozostałych przypadkach starano się podać prawdopodobne miejsce, czyli powiat lub województwo, w którym osoby te zostały wybrane na zjazd warszawski i sejm pacyfikacyjny.

Słowa kluczowe: Litwa, posłowie, sejmik, zjazd, sejm

NIEMCY W POWSTANIU LISTOPADOWYM - pełny artykuł (full article) - plik PDF

GERMANS IN THE NOVEMBER UPRISING

Jan Ziółek

II Katedra Historii Nowożytnej
Katolicki Uniwersytet Lubelski tel. (081-742 05 51)

Summary. German settlers in factory towns were not positive towards the November uprising. In the initial stage of the uprising Ignacy Okołowicz put forward a proposal to set up a German legion of rifleman. The dictator, General Józef Chłopicki, accepted this initiative and for a short period it won acclaim among the German settlers in the Łęczyca and Sieradz administrative units. When General Małachowski announced recruitment and appointed Zgierz to be the legion's headquarters, Germans drew back. Their representatives, Zahert and Meiner, declared they took part in the organization of the Mazurians regiment, which was not true. Germans did not serve in that regiment. What happened next also came to prove that the German settlers disapproved of the November uprising.

Key words: the November Uprising, German settlers

Streszczenie. Stosunek niemieckich osadników w miastach fabrycznych do powstania listopadowego nie był pozytywny. W początkowej fazie zrywu wystąpił z inicjatywą utworzenia niemieckiego legionu strzelców pieszych Ignacy Okołowicz. Dyktator, gen. Józef Chłopicki, zaakceptował tę inicjatywę i przez krótki czas cieszyła się powodzeniem wśród niemieckich osadników w powiatach łęczyckich i sieradzkim. Po ogłoszeniu przez gen. Małachowskiego rekrutacji i wyznaczaniu Zgierza jako miejsca stacjonowania legionu, Niemcy wycofali swój akces. Ich przedstawiciele, Zahert i Meiner, oświadczyli, że uczestniczą w organizacji pułku "Mazurów", co było nieprawdą. W tym bowiem pułku nie służyli Niemcy. Późniejsze zachowania również wskazują na niechętny stosunek niemieckich osadników do powstania listopadowego.

Słowa kluczowe: powstanie listopadowe, osadnicy niemieccy

POWSTANIE LISTOPADOWE NA LITWIE I ŻMUDZI- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE NOVEMBER UPRISING IN LITHUANIA AND ŻMUDŹ

Jacek Feduszka

Muzeum Zamojskie
e-mail: sekretar@muzeum-zamojskie.one.pl

Summary. The Lithuanian uprising of 1931 takes a special place in the history of the November Uprising of 1830-1831. Lithuanian insurgents resorted to arms against Russia, which ruled indivisibly on the Lithuanian land, and in this way they referred to the old links between Lithuania and Poland, their common fight against the Moscow power after the partitions of Poland as well as to patriotic traditions and the memory of independent Republic of Both Nations.
The article discusses the Polish and foreign historiography presenting the November Uprising in Lithuania, at the same time attempting to reconstruct the organization, outbreak and course of the uprising in Lithuanian districts, even those most distant. A significant role played by priests of different denominations is also presented. The text closes with a description of the activity of the army crops of the regular Polish Army in Lithuania and their fate after the uprising fell. The author tried to present the organization of the uprising and the course of military operations in Lithuania in reference to the whole territory of six provinces of so-called North-Western Country, and above all in reference to the whole area of Żmudź, where the uprising began the earliest and where the insurgents showed the greatest activity, The present paper also puts emphasis on the close relation between the operations in Lithuania and the uprising in the areas of Augustów and partly Podlasie regions in the Polish Kingdom and in the Białystok district.

Key words: November Uprising, Lithuania, Żmudź

Streszczenie. Powstanie litewskie 1831 r. zajmuje ważne miejsce w dziejach powstania listopadowego lat 1830-1831. Powstańcy litewscy, chwytając za broń przeciwko Rosji niepodzielnie panującej na ziemiach litewskich, Nawiązywali przede wszystkim do wielowiekowych związków Litwy i Polski, wspólnych walk z potęga moskiewską po rozbiorach Polski, a także do tradycji patriotycznych i pamięci o niepodległej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Artykuł stanowi zarówno omówienie dotychczasowej historiografii polskiej i obcej prezentującej powstanie listopadowe na Litwie, jak też stara się odtworzyć organizację, wybuch i przebieg powstania w powiatach litewskich, nawet tych najodleglejszych. Omówiona została także m.in. istotna rola, jaką odegrali w powstaniu duchowni różnych wyznań. Tekst zamyka opis działań korpusów regularnego Wojska Polskiego na Litwie i ich losy po upadku powstania. Autor starał się zaprezentować organizacje powstania i przebieg działań zbrojnych na Litwie w odniesieniu do całego terytorium sześciu guberni tzw. Kraju Północno-Zachodniego, a przede wszystkim w odniesieniu do całego terenu Żmudzi, gdzie powstanie rozpoczęło się najwcześniej i powstańcy wykazali największa aktywność. Podkreślono także ścisły związek działań na Litwie z powstaniem na terenach województw augustowskiego i części podlaskiego w Królestwie Polskim oraz w obwodzie białostockim.

Słowa kluczowe: powstanie listopadowe, Litwa, Żmudź

EFEMERYCZNY ŚWIAT WSPOMNIEŃ - ZABAWY I ZABAWKI DZIECI MOŻNYCH RODZICÓW W I POŁOWIE XIX WIEKU- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE EPHEMERAL WORD OF MEMORIES - GAMES AND TOYS OF THE CHILDREN OF THE GENTRY AND THE TOWNSPEOPLE IN THE FIRST HALF OF THE 19-TH CENTURY

Anna Pachocka

Zakład Historii Nowożytnej
Instytut Historii
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Summary.The paper discusses the game and toys of the children of the gentry and the townspeople inhabiting the areas of the former Republic of Poland in the first half of the 19-th c. That century was characterized by an increased interest in the problems pertaining to the upbringing of children and, hence, in their entertainment. A description of movement and board games, the dolls and toy horses as well as well as other trinkets is accompanied by an attempt to grasp their effect on the imagination, customs and social behaviours of the youngest.

Key words: toys, games, history of upbringing. Poland of the 19-th c.

Streszczenie. Artykuł opowiada o zabawach i zabawkach dzieci szlachty i mieszczaństwa, zamieszkującej tereny byłej Rzeczpospolitej w I połowie XIX w. Stulecie to odznaczało się zwiększeniem zainteresowania kwestią wychowania potomstwa, a co za tym idzie i jego rozrywkami. Opisami gier ruchowych i planszowych, lalek, koników oraz innych bibelotów zapełniających dziecięce pokoje towarzyszyć będzie próba uchwycenia ich wpływu na kształtowanie wyobraźni, obyczajów i zachowań społecznych najmłodszych.

Słowa kluczowe: zabawki, zabawy, historia wychowania, Polska XIX w.