|
Alfred Jahn (1915-1999)
 Alfred Jahn, geograf i geomorfolog, urodził się 22 kwietnia 1915 roku we wsi Kleparów, która kilka lat później została włączona w obręb Lwowa; Kleparów stał się jego przedmieściem1. To ten właśnie Kleparów wraz z sąsiadującym z nim Zamarstynowem był opisywany w licznych piosenkach, balladach, stał się synonimem gwary lwowskiego przedmieścia, pewnej beztroskiej atmosfery i kultu pogodnego bohatera - "batiara" lwowskiego.
Całą swoją edukację Alfred Jahn odbył we Lwowie. Tu kończył szkołę powszechną i gimnazjum, w którym nauka trwała 8 lat. Było to V Gimnazjum im. S. Żółkiewskiego przy ul. Kuszewicza 5, jedno z dwunastu męskich państwowych gimnazjów we Lwowie i jedno z najlepszych. Warto może przy tym zaznaczyć, że gimnazjum miało opinię szkoły proletariackiej, a 2/3 jej uczniów stanowili Żydzi. Także wielu profesorów tej szkoły było pochodzenia żydowskiego. Alfred Jahn kończy gimnazjum maturą w 1933 roku jako prymus. We Lwowie, na Uniwersytecie Jana Kazimierza odbywa w latach 1933-1937 studia geograficzne, które kończy z tytułem magistra. Specjalizował się w dziedzinie geomorfologii a jego bezpośrednim opiekunem naukowym był prof. August Zierhoffer. Praca magisterska dotyczyła rzeźby północnej krawędzi Podola. W 20-leciu międzywojennym Lwów był najsilniejszym, obok Krakowa, ośrodkiem geograficznym w Polsce, któremu patronował Eugeniusz Romer. Można śmiało mówić o lwowskiej szkole geograficznej.
Alfred Jahn zostaje asystentem w Instytucie Geograficznym. Bezpośrednio po studiach, w 1937 roku, bierze udział w wyprawie naukowej na Grenlandię, zorganizowanej i kierowanej przez A. Kosibę. Na podstawie materiałów zebranych podczas tej wyprawy przedstawia rozprawę doktorską pt. Badania nad strukturą i temperaturą gleb w Zachodniej Grenlandii; tytuł doktora filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza uzyskuje w 1939 roku. Drugą wojnę światową przeżywa we Lwowie. Nie całej rodzinie udało się uratować. Młodszy brat Bronisław aresztowany na początku wojny przez NKWD umiera w łagrze gdzieś pod Władywostokiem. W sierpniu 1940 roku bierze ślub z Marią Szaynowską, której ojciec Marian Szaynowski był przed samą wojną naczelnikiem Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. W czasie wojny po zajęciu Lwowa przez armię radziecką w latach 1939-41 pracuje dalej w swoim macierzystym uniwersytecie przemianowanym na Uniwersytet im. Iwana Franko.
Taką możliwość dalszej pracy polskim przedwojennym pracownikom uniwersytetu stworzył życzliwy Polakom nowy dyrektor Instytutu Geograficznego, Ukrainiec prof. Jurij Polańskij. Po zajęciu Lwowa przez Niemców Alfred Jahn zatrudnia się w zakładzie naukowym, kierowanym przez prof. Rudolfa Weigla, wybitnego uczonego, Polaka patrioty. W tym niemieckim zakładzie produkującym szczepionki przeciw tyfusowi plamistemu znajduje schronienie wraz z innymi reprezentantami polskiej inteligencji lwowskiej, przede wszystkim ludźmi nauki, jako karmiciel wszy niezakażonych. Praca ta była przez dwa lata źródłem utrzymania całej rodziny. Po ponownym wkroczeniu Rosjan do Lwowa, po odmowie zatrudnienia na uniwersytecie, znajduje pracę w Urzędzie Geologicznym miasta Lwowa.
W wyniku nasilającego się terroru sowieckiego Alfred Jahn wraz z rodziną decyduje się na wyjazd. Przyjeżdża wiosną 1945 roku do Lublina i zostaje od razu przyjęty do pracy na stanowisku adiunkta w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Katedrze Geografii, którą zorganizował na nowym uniwersytecie starszy kolega Alfreda Jahna ze Lwowa prof. Adam Malicki. W kwietniu 1946 roku Alfred Jahn habilituje się na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu u swojego lwowskiego profesora Augusta Zierhoffera. Podstawą przewodu habilitacyjnego była rozprawa Utwory czwartorzędowe i morfologia doliny Bugu pod Sokalem. Pracując na UMCS jako docent podejmuje równocześnie dodatkowe prace w Regionalnej Dyrekcji Planowania Regionalnego w Lublinie.
Okres lubelski, aczkolwiek krótki, bowiem trwał tylko 4 lata (1945-49) miał istotne znaczenie dla życia i działalności naukowej Alfreda Jahna. Związał się emocjonalnie na trwałe z Lubelszczyzną i Lublinem. Pokochał piękną ziemię lubelską, którą poznał jeszcze przed wojną, przebywając na wakacjach u swojej siostry, nauczycielki w Giełczwi. W Lublinie zmarła w 1947 roku jego matka, która została pochowana na cmentarzu przy ul. Lipowej. Okres lubelski to nade wszystko czas bardzo intensywnej, twórczej pracy naukowej opartej o badania terenowe. Były to najbardziej płodne lata w działalności naukowej. Zaowocowały kilkoma monografiami problemowymi o podstawowym znaczeniu. Można tu wymienić następujące: Less, jego pochodzenie i związek z klimatem epoki lodowcowej i Zjawiska krioturbacyjne współczesnej i plejstoceńskiej strefy peryglacjalnej, a przede wszystkim Wyżyna Lubelska - rzeźba i czwartorzęd.
Ta ostatnia monografia, mająca formę książki o dużej objętości (453 strony), wydana w 1956 roku - można chyba powiedzieć: dzieło życia Alfreda Jahna - jest do tej pory niedoścignionym przykładem geomorfologicznej i paleogeograficznej monografii regionalnej, a w warstwie merytorycznej pozostaje w znacznym stopniu nadal aktualna. Odegrała ona olbrzymią rolę inspirującą późniejsze badania jego następców.
W 1949 roku Alfred Jahn uzyskuje tytuł profesora nadzwyczajnego i przechodzi na Uniwersytet Wrocławski obejmując tam kierownictwo Zakładu Geografii Fizycznej, a później Zakładu Geomorfologii. We Wrocławiu pozostaje już do końca życia, a więc 50 lat. Wrocław jest świadkiem jego błyskotliwej kariery profesorskiej, kariery uczonego, organizatora nauki, wreszcie działacza społecznego. W 1958 roku zostaje mianowany profesorem zwyczajnym. Na uniwersytecie pełni szereg ważnych funkcji kierowniczych. W latach 1952-54 był prodziekanem Wydziału Nauk Przyrodniczych, następnie zostaje prorektorem (1959-62), a w 1962 roku rektorem Uniwersytetu Wrocławskiego, pełniąc równocześnie w latach 1960-68 stanowisko dyrektora Instytutu Geografii. Jako rektor był bezpośrednio zaangażowany w wydarzeniach Marca 1968 roku. Stanął po stronie strajku okupacyjnego studentów uniwersytetu, chroniąc ich przed prześladowaniami i nie godząc się na relegowanie z uczelni liderów i uczestników strajku. Postawa ta, wymagająca dużej odwagi, była postawą godną rektora, profesora uniwersytetu i wychowawcy młodzieży studenckiej. Znamienne i dramatyczne to wydarzenie mówi nam właściwie wszystko o człowieku, jego osobowości, postawie ideowej. Profesor Alfred Jahn był wielkim autorytetem moralnym nie tylko w środowisku geograficznym, ale w całym polskim życiu naukowym okresu powojennego.
Był wybitnym uczonym światowego formatu, autorem ok. 380 prac naukowych. Badania i wykłady prowadził w wielu krajach świata. Na szczególną uwagę zasługują jego badania w krajach polarnych, na Spitsbergenie, Alasce i Syberii. Był inicjatorem i organizatorem polskich wypraw polarnych, którym nadał kierunek ściśle badawczy, naukowy. Był współzałożycielem i pierwszym prezesem Polskiego Klubu Polarnego. Z problematyką polarną wiążą się jego książki popularne, jak: Kraj biały czy zielony, Alaska, Grenlandia, i naukowe: Zagadnienia strefy peryglacjalnej (wydane po polsku i po angielsku), czy Lód i zlodowacenia.
Profesor Alfred Jahn miał szerokie kontakty z nauką światową. Uczestniczył w licznych zagranicznych kongresach naukowych. Był członkiem wielu polskich i zagranicznych towarzystw naukowych, m.in. członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Geograficznego, a w latach 1971-75 był jego prezesem. W międzynarodowej Unii Geograficznej pełnił kierownicze funkcje w dwu jej komisjach. Był członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Glacjologicznego i Międzynarodowego Stowarzyszenia Zmarzlinoznawstwa, Norweskiej Akademii Nauk i Niemieckiej Akademii Leopoldina.
Był członkiem Polskiej Akademii Nauk. Członkiem korespondentem został w 1971 roku, a w roku 1983 członkiem rzeczywistym, wchodząc także w skład prezydium Akademii (1981-1986). Był członkiem Komitetu Nauk Geograficznych, Komitetu Zagospodarowania Ziemi Górskiej, Komitetu Badań Polarnych (1981-84 przewodniczącym) i Komitetu Badań Czwartorzędu PAN.
W uznaniu zasług trzy polskie uniwersytety obdarzyły prof. Alfreda Jahna tytułem doktora honoris causa: Uniwersytet Wrocławski (1985), Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej (1985) i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1990). Także Uniwersytet im. Iwana Franko we Lwowie przyznał mu ten tytuł tuż przed śmiercią.
Warto też podkreślić działalność społeczną profesora Jahna. Był jednym z inicjatorów udostępnienia społeczeństwu Panoramy Racławickiej. W 1980 roku stanął na czele Społecznego Komitetu Odnowy Panoramy Racławickiej i doprowadził do jej otwarcia w 1985 roku. Angażował się też w wiele innych przedsięwzięć o charakterze społecznym, m.in. w odbudowę Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie. Otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Wrocławia (Civitate Wratislaviensi Donatus). Został odznaczony m.in. Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą, Orderem Odrodzenia Polski.
Lubelski ośrodek geograficzny, z którym prof. Alfred Jahn był emocjonalnie i uczuciowo związany, wiele mu zawdzięcza. Był recenzentem przewodów doktorskich, habilitacyjnych i wniosków profesorskich wielu pracowników Instytutu Nauk o Ziemi UMCS. Można było zawsze liczyć na jego życzliwą radę i pomoc.
Alfred Jahn był przede wszystkim geografem-geomorfologiem ale także paleogeografem, geologiem. Zajmował się też historią nauki. Jego rola w geografii polskiej jest trudna do przecenienia. Był jej wybitną postacią drugiej połowy XX wieku.
Józef Wojtanowicz
Prof. dr hab. Józef Wojtanowicz jest kierownikiem Zakładu Geografii Fizycznej i Paleogeografii Wydziału BiNoZ UMCS w Lublinie
Przypisy:
- A. Jahn, Z Kleparowa w świat szeroki (autobiografia), Ossolineum 1991
powrót do wydawnictwa 
|
