|
Wacław Szybalski
Ostatnio gościliśmy w Lublinie profesora Wacława Szybalskiego z Uniwersytetu Wisconsin, członka zagranicznego PAN, doktora honoris causa UMCS i Uniwersytetu Gdańskiego. Prof. W. Szybalski zdobył światowe uznanie w wielu dziedzinach biologii, poczynając od genetyki komórek somatycznych, przez regulację bakteriofaga lambda, kończąc zaś na konstruowaniu narzędzi do analizy ludzkiego genomu. Powołał i redagował międzynarodowe czasopismo "Gene". W jego laboratorium szkolili się i pracowali uczeni z różnych kontynentów.
30 listopada 1998 roku na posiedzeniu Oddziałów Lubelskich PAN, PTG i PTBioch. prof. W. Szybalski wygłosił referat: "High fidelity cloning and rapid sequencing of the large genomes".
Wacław Szybalski urodził się we Lwowie w 1921 roku. Już jako student Lwowskiego Instytutu Technologicznego - w związku z brakiem w latach II wojny światowej tlenku glinu wysokiej jakości dla rozdziału chromatograficznego frakcji ropy naftowej - opracował dla tego celu metodę chromatografii bibułowej. Warto tutaj dodać, że chromatografię bibułową rozwinięto kilka lat później w Wielkiej Brytanii, zaś wynalazcy tej metody otrzymali Nagrodę Nobla. Takie były początki kariery naukowej Wacława Szybalskiego.
W latach 1945-49 pracuje na Politechnice Gdańskiej i uzyskuje tam tytuł naukowy doktora. Rok 1947 oraz lata 1949-50 spędził w Instytucie Technologii w Kopenhadze. W latach 1951-56 pracował w Laboratorium Cold Spring Harbor (USA). Wówczas właśnie tam formowały się zręby genetyki bakterii i wirusów. Pięć następnych lat pracował w Instytucie Mikrobiologii Uniwersytetu Rutgersa w New Brunswick a od 1960 roku jest profesorem onkologii w Uniwersytecie Wisconsin (USA).
Badania prowadzone przez W. Szybalskiego dotyczyły fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości kwasów nukleinowych, mechanizmu replikacji DNA, analizy molekularnej fagów a ostatnio analizy genomu ludzkiego.
Początkowo wiele uwagi poświęca zagadnieniom mutagenezy. Z Brysonem (Science, 1952) opracowuje metodę płytek gradientowych dla badań oporności bakterii na antybiotyki. Bada zagadnienia mutagenezy komórek ludzkich. Jako pierwszy zwraca uwagę na zależności między mutagenezą i onkogenezą. Pierwszy transformuje przy pomocy DNA komórki ludzkie.
Poważnym osiągnięciem prof. W. Szybalskiego było przebadanie zmian w DNA zachodzących po podstawieniu naturalnych zasad przez ich analogi, szczególnie 5-bromo- i 5-jododezoksyurydynę. Wyniki tych badań przyczyniły się do poznania mechanizmów mutacji: W. Szybalski udowadnia, że DNA jest głównym miejscem aktywności promieniowania. Następnie wykazuje, że mechanizm replikacji ludzkiego DNA przebiega w sposób semikonserwatywny. Doniosłym jego osiągnięciem było opracowanie metody mapowania delecji i inwersji w DNA przy zastosowaniu mikroskopii elektronowej. Udoskonalił metodę wirowania w gradiencie chlorku cezu. Następnie wykazał, że sekwencje insercyjne są swoistymi "genami skaczącymi". Dużo uwagi poświęca zagadnieniom procesu transkrypcji; określa jego kierunek i terminację, bada zjawiska antyterminacji transkrypcji. Doświadczenia W. Szybalskiego (Nature, 1972; Mol. Gen. Genet<., 1973) antycypują - przyjęte po latach - pojęcie intronu.
Badania prof. Szybalskiego nad enzymami restrykcyjnymi, szczególnie nad modyfikacją ich specyficzności, mają istotne znaczenie dla inżynierii genetycznej Science, 1988). Opracowuje nową metodę uzyskiwania oporności roślin na zakażenia wirusami. W tym celu stosuje geny wirusów roślinnych z negatywnymi mutacjami dominującymi w stosunku do zakażającego wirusa (Gene, 1991).
Ostatnio W. Szybalski ze swoim zespołem angażuje się z charakterystyczną dla niego energią w zagadnienia sekwencjonowania ludzkiego DNA. I w tej dziedzinie ma istotne osiągnięcia wprowadzając oryginalną technikę szybkiego sekwencjonowania dużych genomów.
Przed kilku laty recenzent jednego z projektów badawczych W.Szybalskiego pisze: "at the age of 72, the applicant appears to be just entertaining his creative prime".
Badania prof. Szybalskiego nad mechanizmem transkrypcji i jego kontrolą, biologią molekularną faga lambda a także osiągnięcia w opracowywaniu i stosowaniu precyzyjnych metod genetycznych i molekularnych sprawiły, że stał się autorytetem w wielu dziedzinach współczesnej biologii. Jako wybitny specjalista jest zapraszany do wygłaszania referatów plenarnych na licznych międzynarodowych zjazdach. W uznaniu zasług staje się prof. W. Szybalski członkiem honorowym wielu Uczelni, Akademii i Towarzystw Naukowych. Dwa uniwersytety - UMCS i Uniwersytet Gdański - nadały mu tytuły doktora honoris causa. Został mianowany dożywotnim członkiem American Association for Advancement of Science, członkiem Duńskiej Akademii Nauk Technicznych, honorowym członkiem Włoskiego Towarzystwa Biologii Doświadczalnej, Polskiego Towarzystwa Mikrobiologów, Polish Medical Alliance - Chicago. W 1995 roku prof. W. Szybalski zostaje członkiem zagranicznym PAN. Otrzymuje szereg nagród i odznaczeń, m.in. Nagrodę Niemieckiej Akademii Wiedzy i Literatury (Mainz, Niemcy), Nagrodę Alfreda Jurzykowskiego (USA), Hilldale Award, najwyższe odznaczenie Uniwersytetu Wisconsin, Złoty Medal G. Mendla nadany przez Czeską Akademię Nauk.
Powołał do życia i przez 20 lat redagował czasopismo "Gene", w którym publikowane są najnowsze osiągnięcia dotyczące klonowania i sekwencjonowania genów oraz ich struktury i funkcji.
Prof. W. Szybalski utrzymuje liczne kontakty z ośrodkami naukowymi całego świata, także polskimi. Kontakty z Polską polegają m.in. na udziale w zjazdach naukowych, wygłaszaniu referatów, pomocy w szkoleniu uczonych. W laboratorium prof. Szybalskiego przebywało na długoterminowych stażach ok. 65 osób z całego świata, a szczególnie Czechosłowacji, Węgier, Niemiec i z Polski, także z naszego ośrodka.
Opublikował ponad 360 prac doświadczalnych i przeglądowych. Poza własnymi badaniami oddziaływał na rozwój nauk biologicznych w Środkowo-Wschodniej Europie.
Rzadko się zdarza, aby jeden człowiek wniósł tyle do swojej dziedziny badań. Dorobek prof. W.Szybalskiego trudno ograniczać do zagadnień biologii molekularnej. Ma on przecież istotne osiągnięcia w dziedzinie genetyki bakterii i bakteriofagów. Jego szczegółowe badania nad regulacją ekspresji genów w stosunkowo prostym systemie faga lambda umożliwiło zrozumienie, jak komórki i organizmy kontrolują swój wzrost i rozwój.
Opracowywał metody wbudowywania analogów zasad organicznych do wirusów, bakterii i komórek zwierzęcych. Badał efekty zmian materiału genetycznego na funkcje biologiczne (szczególnie przy zwalczaniu nowotworów). Otrzymywał pierwsze mutanty w hodowlach tkankowych o określonym defekcie.
Prace prof. W.Szybalskiego zdobyły szerokie uznanie w świecie nauki. Stanowią istotny wkład do podstawowych zagadnień współczesnej biologii.
Wkład Wacława Szybalskiego do nauk biologicznych i technologii jest wyjątkowy ze względu na jego zakres, twórczość i ciągłość.
Zbigniew Lorkiewicz
powrót do wydawnictwa 
|
