|
Państwowy Instytut Weterynaryjny
Państwowy Instytut Weterynaryjny jest jednostką badawczo-rozwojową Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej o ponad 50-letniej tradycji. Powołany został do życia jako samodzielna instytucja naukowa w 1945 roku w miejsce Wydziału Weterynaryjnego, będącego wówczas częścią Państwowego Instytutu Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach.
W pierwszych latach powojennych Instytut zajmował się głównie produkcją biopreparatów i leków weterynaryjnych oraz diagnostyką chorób zwierząt, a w mniejszym stopniu działalnością naukową. Po przekazaniu działu produkcji do utworzonych w 1952 roku zakładów przemysłu bioweterynaryjnego, a następnie, po oddzieleniu się istniejących przy Instytucie zakładów higieny weterynaryjnej, zostały stworzone warunki do skupienia wysiłku Instytutu na pracy naukowej.
Z biegiem lat następował coraz intensywniejszy rozwój badań naukowych i wzrastał poziom wykonywanych w Instytucie prac. Przyczyniły się do tego nie tylko zakupy nowoczesnej aparatury badawczej i urządzeń, ale przede wszystkim rozwój wysoko wykwalifikowanych zespołów badawczych, czemu sprzyjały żywe kontakty z wiodącymi na świecie ośrodkami naukowymi.
Zgodnie ze statutem na Państwowym Instytucie Weterynaryjnym spoczywa obowiązek opracowywania podstaw naukowych ochrony zdrowia zwierząt, profilaktyki chorób odzwierzęcych, toksykologii, higieny żywności pochodzenia zwierzęcego i ochrony środowiska. Ponadto do jego zadań należą dokształcanie podyplomowe w dziedzinach objętych działalnością Instytutu, prowadzenie szkolenia specjalizacyjnego, wykonywanie specjalistycznych badań diagnostycznych, analitycznych i monitoringowych, kontrola urzędowa i badania przedrejestracyjne weterynaryjnych preparatów biologicznych, doradztwo naukowe dla administracji weterynaryjnej i lekarzy praktyków, zwłaszcza w zakresie chorób zakaźnych i higieny żywności, oraz upowszechnianie wyników badań naukowych i współdziałanie w zastosowaniu ich w praktyce.
Zadania te w istotny sposób determinują tematykę naukową Instytutu i dlatego koncentruje się ona w głównej mierze na sprawach związanych z etiologią, patogenezą, diagnostyką i profilaktyką chorób zakaźnych i pasożytniczych, patofizjologią (w tym patofizjologią układu rozrodczego i gruczołu mlekowego), toksykologią zwierząt i pasz, ochroną radiologiczną oraz higieną i toksykologią żywności pochodzenia zwierzęcego.
Wymienione obszary badań określiły strukturę organizacyjną Instytutu. Powstały więc zakłady i pracownie reprezentujące poszczególne dyscypliny naukowe jak bakteriologia, wirusologia, biochemia, parazytologia z chorobami inwazyjnymi, patologia, fizjopatologia, toksykologia i farmakologia, radiobiologia, biotechnika rozrodu czy higiena żywności zwierzęcego pochodzenia; zakłady zajmujące się chorobami poszczególnych gatunków zwierząt (bydło, owce, konie, trzoda chlewna, drób, zwierzęta mięsożerne i futerkowe, ryby i pszczoły) oraz zakłady prowadzące badania nad niektórymi ważnymi dla hodowli zwierząt chorobami jak pryszczyca, gruźlica czy bruceloza.
Z wymienionych wyżej problemów najwięcej uwagi poświęca się chorobom zakaźnym, a zwłaszcza chorobom wirusowym. Prowadzone są badania podstawowe, wzbogacające nauki weterynaryjne o nowe dane, a także badania o charakterze wdrożeniowym zmierzające do opracowania nowych lub doskonalenia już istniejących metod diagnostycznych i zasad immunoprofilaktyki. W coraz większym zakresie wykorzystywane są tu metody oparte na osiągnięciach biologii molekularnej i inżynierii genetycznej.
W ciągu ostatnich lat, dzięki wprowadzeniu do praktyki opracowanych w Instytucie testów immunoenzymatycznych (ELISA) uzyskano znaczący postęp w rozpoznawaniu, między innymi, enzootycznej białaczki bydła, pryszczycy, brucelozy, pomoru klasycznego świń; choroby Aujeszky'ego, grypy koni, choroby Derzsy'ego, krwotocznej choroby królików i zajęcy, zakażeń parwowirusowych u zwierząt mięsożernych, zakażeń pneumowirusowych u kur i indyków czy gzawicy bydła. W diagnostyce wirusologicznej coraz częściej wykorzystywane są także metody z użyciem przeciwciał monoklonalnych oraz niezwykle czuła i swoista technika oparta na tzw. reakcji polimeryzacji łańcuchowej (PCR). Wysoka kompetencja Instytutu w zakresie diagnostyki wirusologicznej była podstawą powołania w nim ośrodka referencyjnego Międzynarodowego Urzędu ds. Epizootii (OIE) dla diagnostyki zakażeń pestiwirusami, który prowadzi monitoring w kierunku pomoru klasycznego świń.
W celu poprawy immunoprofilaktyki swoistej niektórych chorób zakaźnych, w ostatnim czasie opracowano technologie produkcji szczepionek przeciw zakaźnemu zanikowemu zapaleniu nosa u świń, zakaźnemu zapaleniu płuc i opłucnej świń, bezmleczności poporodowej u loch, zakażeniom parwowirusowym u świń i zwierząt mięsożernych, chorobie krwotocznej królików, chorobie Aujeszky'ego u świń, zwierząt mięsożernych i zwierząt futerkowych, kolibakteriozie prosiąt, grypie i schorzeniom grypopodobnym u koni oraz chorobie Derzsy'ego u gęsi i kaczek piżmowych.
Od kilku lat Instytut odgrywa wiodącą rolę w zwalczaniu wścieklizny u zwierząt dziko żyjących. Udział Instytutu w tej akcji polega na opracowywaniu założeń wykładania doustnej szczepionki przeciw wściekliźnie i określaniu skuteczności szczepień.
Z badań o charakterze podstawowym warto wspomnieć o pracach nad wpływem czynników środowiskowych na syntezę DNA w komórkach zwierzęcych zakażonych wirusem białaczki bydła, a także o próbach uzyskania glikoproteiny 51 wirusa enzootycznej białaczki bydła w bakulowirusowym systemie ekspresyjnym i określenia wpływu wirusa nabytego braku odporności u bydła (BIV) na patogenezę zakażenia wirusem białaczki bydła. Podejmowane są również próby poszerzenia naszej wiedzy o budowie antygenowej pałeczek Pasteurella multocida, wyizolowanych od bydła i drobiu, poprzez analizę białek tworzących błonę zewnętrzną tych drobnoustrojów, poznania roli Ornithobacterium rhinotracheale w patologii układu oddechowego u drobiu oraz wykorzystania hodowli komórkowej do określania chorobotwórczości pałeczek Salmonella.
W zakresie chorób niezakaźnych zajmowano się profilaktyką chorób niedoborowych, szczególnie w odniesieniu do niedoborów miedzi, manganu i selenu u bydła pochodzącego z terenów ubogich w składniki mineralne, patofizjologią przewodu pokarmowego u przeżuwaczy, wpływem endotoksyny pałeczki okrężnicy na wchłanianie glukozy w jelicie cienkim u nowo narodzonych cieląt oraz wykorzystaniem hipertonicznego roztworu chlorku sodowego w wyrównywaniu niedoboru objętości krwi krążącej w przebiegu wstrząsu. Badano także wpływ niedoboru cynku w diecie na popęd płciowy i jakość nasienia u ogierów.
W badaniach nad chorobami układu rozrodczego, zaburzeniami w rozrodzie i chorobami gruczołu mlekowego zajmowano się wpływem flory bakteryjnej na jakość nasienia ogierów, nowymi metodami leczenia zapaleń gruczołu mlekowego i macicy u krów z wykorzystaniem preparatów stymulujących układ odpornościowy, doskonaleniem metod postępowania przy pozyskiwaniu i przenoszeniu zarodków bydła oraz metodami poprawy stanu higienicznego mleka. Opracowano i wdrożono do praktyki metody diagnostyki i swoistej profilaktyki choroby mętwikowej i otrętu u bydła, co pozwoliło na szybką likwidację tych chorób u buhajów w stacjach unasieniania.
Przy omawianiu prac z zakresu toksykologii weterynaryjnej należy przypomnieć, że od wielu lat Instytut prowadzi badania o charakterze monitoringowym nad występowaniem pozostałości chemicznych i leków w tkankach i narządach zwierząt rzeźnych, żywności i paszach. Opracowano i zorganizowano ogólnokrajowy system badania tych pozostałości, który został zintegrowany z wymogami Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. Wyniki badań monitoringowych pozwalają na pełną ocenę stopnia skażenia zwierząt i żywności i stanowią podstawę do podejmowania decyzji sanitarnych i administracyjnych. Wyrazem uznania dla działalności Instytutu w tym zakresie było powołanie w nim laboratorium referencyjnego FAO do badania pozostałości chemicznych i toksykologii weterynaryjnej. Przykładowo, w ostatnim czasie określano zawartość insektycydów chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli, nitrozoamin i metali toksycznych w wędlinach, zwracając przy tym uwagę na dość powszechne występowanie w nich, choć w stosunkowo w niskich stężeniach, N-nitrozoamin oraz oceniono stopień skażenia mleka i jego przetworów pestycydami chloroorganicznymi, mikotoksynami i pierwiastkami toksycznymi stwierdzając, że nie przekracza on w tym względzie obowiązujących w Polsce limitów i daje podstawę do uznania tych produktów za bezpieczne dla konsumenta. Ponadto opracowano szereg metod analitycznych do oznaczania pozostałości niektórych leków w płynach ustrojowych i tkankach, a także pozostałości mikotoksyn w zbożach oraz mieszankach i koncentratach paszowych.
Badania z zakresu higieny żywności pochodzenia zwierzęcego zmierzają do poprawy stanu sanitarnego środków spożywczych poprzez ograniczanie występowania w nich drobnoustrojów chorobotwórczych dla człowieka oraz pozostałości związków azotowych, antybiotyków, hormonów i tyreostatyków. Analizowano tu, między innymi, wpływ niektórych czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych na namnażanie się i przeżywalność w mleku i produktach mlecznych chorobotwórczego drobnoustroju Listeria monocytogenes oraz opracowano metody do oznaczania pozostałości hormonów anabolicznych w mięśniach, krwi i moczu, do wykrywania pałeczek Salmonella na powierzchni tuszek drobiowych, przy wykorzystaniu filtrów membranowych, i do identyfikacji żywności konserwowanej jonizującym promieniowaniem gamma. Podobnie jak w przypadku toksykologii, prowadzony jest tu systematyczny monitoring w kierunku obecności w mięsie, mleku i ich przetworach pozostałości wymienionych wyżej substancji, który na bieżąco dostarcza informacji o stanie sanitarnym tych produktów. Informacja taka jest bezwzględnie wymagana przez importerów naszej żywności.
Swoje osiągnięcia naukowe Instytut upowszechnia głównie poprzez publikacje w czasopismach naukowych, ale także w formie instrukcji diagnostycznych, wytycznych postępowania, metodyk analitycznych i norm, oraz ekspertyz i opinii. Stanowi to cenną pomoc w działalności administracji weterynaryjnej, lekarzy wolno praktykujących i weterynaryjnych laboratoriów diagnostycznych.
Bardzo istotną formą upowszechniania osiągnięć naukowych Instytutu, jak również najnowszych zdobyczy nauk weterynaryjnych na świecie, są szkolenia podyplomowe i specjalizacyjne prowadzone w Weterynaryjnym Centrum Kształcenia Podyplomowego z zakresu chorób poszczególnych gatunków zwierząt, diagnostyki i analityki laboratoryjnej, weterynaryjnej inspekcji sanitarnej i administracji. W Instytucie, pod auspicjami Unii Europejskiej, FAO i WHO, odbywa się również szkolenie lekarzy weterynarii z Europy Środkowo-Wschodniej.
Ważną dziedziną działalności Instytutu jest organizowanie konferencji naukowych. Rokrocznie w Instytucie organizuje się około 30 konferencji, sesji i seminariów. Przykładem takiej działalności było zorganizowanie w listopadzie ubiegłego roku, przy współudziale lubelskiego Oddziału Polskiej Akademii Nauk, konferencji naukowej poświęconej roli biotechnologii w naukach weterynaryjnych. W czasie konferencji przedstawiono referaty o wkładzie Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w rozwój nauk weterynaryjnych (prof. Marian Truszczyński), o zagrożeniach wynikających z obecności prionów w tkankach zwierząt i w produktach żywnościowych zwierzęcego pochodzenia (prof. Magdalena Fikus) i o zastosowaniu biotechnologii w ochronie zdrowia zwierząt (prof. Andrzej Płucienniczak). Ponadto zespoły pracowników Państwowego Instytutu Weterynaryjnego przedstawiły pięć referatów, w których omówiono zastosowanie niektórych metod biologii molekularnej w badaniu zmienności wirusów (prof. Jan F. Żmudziński, dr Jerzy Rola, dr Mirosław Polak i lek. wet. Marcin Smreczak), wykorzystanie biologii molekularnej w diagnostyce i profilaktyce chorób zakaźnych świń (prof. Zygmunt Pejsak, dr Iwona Markowska-Daniel, dr Andrzej Lipowski i dr Tomasz Stadejek), postęp w diagnostyce i immunoprofilaktyce chorób wirusowych zwierząt mięsożernych i królików (doc. Beata Marchewka-Mizak) oraz zastosowanie metod biotechnologicznych w badaniach nad wirusem enzootycznej białaczki bydła (doc. Jacek Kuźmak i doc. Michał Reichert). W konferencji uczestniczyło ponad 80 osób.
W podsumowaniu należy stwierdzić, że działalność naukowa, wdrożeniowa i upowszechnieniowa Państwowego Instytutu Weterynaryjnego współtworzy warunki dla praktycznego funkcjonowania służby weterynaryjnej, zwiększa efektywność jej pracy i przyczynia się w sposób znaczący do utrzymania pomyślnej sytuacji zdrowotnej w pogłowiu zwierząt w kraju, zmniejszania ryzyka pojawiania się chorób odzwierzęcych i dostarczania na rynek żywności o właściwym standardzie jakościowym i higienicznym.
Jacek Roszkowski
powrót do wydawnictwa 
|
