|
5 Program Ramowy Badań, Rozwoju Technologicznego i Prezentacji Unii Europejskiej.
Polskie jednostki naukowo-badawcze, uniwersytety, wyższe uczelnie, a także małe i średnie przedsiębiorstwa mogą formalnie uczestniczyć w największym na świecie, kontynuowanym od 20 lat, międzynarodowym programie badawczym. Tym programem jest ogłoszony na lata 1998 - 2002 Piąty Program Ramowy Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej. Jego całkowity budżet wynosi 14,96 mld EURO. Przystąpienie Polski do programu było możliwe dzięki wpłaceniu składki do budżetu 5.PR. Określono ją na poziomie 1,65% całkowitego budżetu programu. Przyjęto też zasadę, że państwa przystępujące do programu będą wpłacać 40% obliczonej składki w pierwszym roku, 60% w drugim roku, 80% w trzecim roku i dopiero w czwartym roku wpłata wyniesie pełną sumę składki. Ponadto część naszej składki do budżetu 5.PR pokryta będzie z przyznanych przez UE funduszy PHARE, a tylko pozostała kwota (ok. 10 mln EURO w 1999 r.) będzie pochodziła ze środków budżetowych przyznanych KBN.
Podstawową cechą programu jest promocja międzynarodowej kooperacji i badań o wysokiej jakości. Struktura 5.PR oparta jest o cztery programy tematyczne, z wyróżnionymi akcjami kluczowymi i ogólnymi:
1. Program Tematyczny
Poprawa jakości życia i gospodarowania żywymi zasobami:
akcje kluczowe
- żywność, żywienie, zdrowie
- opanowanie chorób zakaźnych
- "komórkowe fabryki"
- środowisko i zdrowie
- zrównoważone rolnictwo, rybołówstwo i leśnictwo
- starzejąca się populacja i problemy inwalidztwa
akcje ogólne:
- choroby chroniczne i zwyrodnieniowe (zwłaszcza rak i cukrzyca), choroby układu krążenia i choroby rzadkie
- badania nad genomem i chorobami o podłożu genetycznym
- nauki neurologiczne
- badania w zakresie zdrowia publicznego i usług zdrowotnych
- badania dotyczące osób niepełnosprawnych
- studia nad problemami dotyczącymi etyki medycznej i bioetyki w kontekście poszanowania podstawowych wartości ludzkich
- studia nad socjoekonomicznymi aspektami nauk i technologii biologicznych w perspektywie zrównoważonego rozwoju (wpływ na społeczeństwo, gospodarkę i zatrudnienie)
wspieranie infrastruktury badawczej
- dane biologiczne i kolekcje materiałów biologicznych
- urządzenia do badań klinicznych, łącznie z badaniami przedklinicznymi, identyfikacja studiów i prób klinicznych na poziomie europejskim
- urządzenia do badań w zakresie hyponiki i rybołówstwa
2. Program Tematyczny
Tworzenie przyjaznego społeczeństwa informacyjnego
akcje kluczowe:
- systemy usług dla obywateli
- nowe metody pracy elektronicznego handlu
- multimedia
- podstawowe technologie i infrastruktur
akcja ogólna:
- przyszłe i powstające technologie - dziedzina otwart
wspieranie infrastruktury badawczej:
- tworzenie sieci badawczych: szerokopasmowe powiązania wzajemne narodowych sieci badawczych i edukacyjnych
- rozwinięte europejskie łoża testowe
3. Program Tematyczny
Promocja konkurencyjnego i zrównoważonego wzrostu
akcje kluczowe:
- innowacyjne produkty, procesy i organizacja
- zrównoważona mobilność i wymienność
- transport lądowy i technologie morskie
- nowe perspektywy aeronautyk
akcje ogólne:
- nowe i ulepszone materiały oraz ich produkcja i przetwarzanie
- nowe i ulepszone technologie materiałowe i produkcyjne w hutnictwie stali
- pomiary i test
wspieranie infrastruktury badawczej:
- ulepszanie przepływu informacji do badaczy europejskich i ułatwienie dostępu do urządzeń, do których badacze normalnie nie mieliby dostępu
- utworzenie instytutów wirtualnych w celu promowania koordynacji i łączenia zasobów
- wsparcie europejskiej infrastruktury metrologicznej - wsparcie w celu poprawy jakości i porównywalności danych i koordynacji referencyjnych baz danych
4. Program Tematyczny
Energia, środowisko i zrównoważony wzrost:
A - Środowisko i zrównoważony rozwó
akcje kluczowe:
- zrównoważone zarządzanie i jakość wody
- zmiany globalne, klimat i bioróżnorodność
- zrównoważone ekosystemy morskie
- miasto jutra i dziedzictwo kulturowe
akcje ogólne:
- walka z głównymi zagrożeniami naturalnymi i technologicznymi
- rozwój technologii satelitarnych do obserwacji ziemi
- socjoekonomiczne aspekty zmian środowiskowych w perspektywie zrównoważonego rozwoju (wpływ na społeczeństwo, gospodarkę i zatrudnienie)
wspieranie infrastruktury badawczej:
- urządzenia do badań klimatu i zmian globalnych
- urządzenia do badań morskich
- urządzenia do badań zagrożeń naturalnych
B - Energi
akcje kluczowe:
- czystsze systemy energetyczne, w tym odnawialne źródła energii
- oszczędne i wydajne zużycie energii w perspektywie zrównoważonego rozwoju (wpływ na społeczeństwo, gospodarkę i zatrudnienie)
akcje ogólne:
socjoekonomiczne aspekty energii w perspektywie zrównoważonego rozwoju (wpływ na społeczeństwo, gospodarkę i zatrudnienie)
I Program Horyzontaln
Utwierdzanie międzynarodowej roli wspólnotowych badań naukowych:
- współpraca z krajami trzecimi
- szkolenie badaczy
- koordynacja
II Program Horyzontalny
Promocja innowacji oraz małych i średnich przedsiębiorstw:
- promocja innowacj
- wspieranie uczestnictwa małych i średnich firm
- wspólne inicjatywy dotyczące innowacji oraz małych i średnich przedsiębiorstw
III Program Horyzontalny
Wzrost ludzkiego potencjału badawczego:
- wzrost ludzkiego potencjału badawczego
- zwiększenie podstaw wiedzy socjoekonomicznej
- wsparcie rozwoju polityki naukowo-technicznej w Europie
* * *
Akcje kluczowe i ogólne podzielone są na wiele szczegółowo zdefiniowanych problemów badawczych. Do pracy w poszczególnych komitetach programowych 5.PR wybrano następujących kandydatów:
I Program Tematyczny: prof. Włodzimierz Zagórski (Instytut Biochemii i Biofizyki PAN z Warszawy) i prof. Wiesław Barej (SGGW Warszawa)
II Program Tematyczny: prof. Antoni Nowakowski (Politechnika Gdańska) i mgr Borys Czerniejewski (KBN)
III Program Tematyczny: prof. Michał Kleiber (IPPT Warszawa) i prof. Leszek Kaczmarek (Instytut Biologii Doświadczalnej PAN z Warszawy)
IV Program Tematyczny: prof. Leszek Starkel (Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN z Krakowa), prof. Jarosław Mikielewicz (Instytut Maszyn Przepływowych PAN z Gdańska) i prof. Marian Sobierajski (Politechnika Wrocławska)
I Program Horyzontalny: prof. Marek Dietrich (Instytut Problemów Współczesnej Cywilizacji z Warszawy) i Dr Jacek Gliński (Uniwersytet Wrocławski)
II Program Horyzontalny: prof. Jan Koch (Wrocławskie Centrum Transferu Technologii) i prof. Jerzy Langer (Instytut Fizyki PAN)
III Program Horyzontalny: prof. Janina Jóźwiak (SGH Warszawa) i prof. Witold Jurek (Akademia Ekonomiczna z Poznania)
Ponadto prof. Michał Kleiber z IPPT PAN znalazł się w JRC (Joint Research Centres) Board of Governors, a dr Jerzy Gąsiorowski z KBN i prof. Roman Galar z Politechniki Wrocławskiej zostali członkami Komitetu "Rules for participation of undertaking, research centres and universities and for the dissemination of research results under the EC"
Delegaci do komitetów zarządzających mogą zgłaszać tematy do kolejnych konkursów ogłaszanych przez Komisję Europejską, nie rozpatrują natomiast merytorycznie wniosków grantowych. To zadanie powierzane jest ekspertom, którzy powoływani są każdorazowo do poszczególnych konkursów.
Z chwilą wpłacenia składki do budżetu 5.PR polskie jednostki naukowo-badawcze mogą uczestniczyć w programie na równych prawach z jednostkami z państw należących do UE. Obecnie Polska ma status kraju stowarzyszonego (associated state). W podobnej sytuacji znajdują się Czechy, Węgry, Słowenia, Słowacja, Rumunia, Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr, Bułgaria, Islandia, Lichtenstein, Norwegia, Izrael i Szwajcaria. Pozostałe kraje europejskie, nie będące członkami UE mogą brać udział w projektach zgłoszonych do 5PR jednak muszą w pełni pokrywać koszty uczestnictwa. Na takiej też zasadzie w projektach mogą uczestniczyć zespoły z takich krajów jak: USA, Kanada, Australia, Argentyna, RPA, Chiny, Rosja, Ukraina, Białoruś i państwa basenu Morza Śródziemnego.
Uczestnictwo w 5.PR może polegać na złożeniu projektów badawczo-rozwojowych, projektów wdrożeniowych i badawczo-wdrożeniowych, grantów wspierających dostęp do infrastruktury badawczej, grantów poszukiwawczych, stypendiów szkoleniowych, sieci naukowych i szkoleniowych, akcji harmonizowania i środków pomocniczych.
Z faktu wpłacenia składki oczywiste jest, że Komitetowi zależy na uczestnictwie jak największej liczby polskich instytucji w programie. Mając to na uwadze Komitet Badań Naukowych podjął następujące działania mające na celu wspieranie uczestnictwa polskich naukowców:
- został powołany Krajowy Punkt Kontaktowy (KPK) w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN w Warszawie, którego pracą kieruje dr Andrzej Siemaszko
- utworzona została sieć regionalnych, branżowych i lokalnych punktów kontaktowych
- przeprowadzony został konkurs, w wyniku którego przyznano 200 grantów na przygotowanie projektów do 5.PR
- stworzono możliwość dodatkowego dofinansowania zespołów badawczych, które uzyskały granty w 5.PR ze środków SPUB-M (specjalny program KBN wspomagający uczestnictwo polskich jednostek w programach międzynarodowych).
- umożliwiono otrzymanie dodatkowych środków na podtrzymanie kontaktów z partnerami zagranicznymi, jeśli wspólny projekt uzyskał ocenę przynajmniej dobrą, lecz nie został przyjęty do realizacji.
KBN powołał w Lublinie przy Instytucie Agrofizyki PAN Regionalny Punkt Kontaktowy, który bezpośrednio współpracuje z Krajowym Punktem. Pracą punktu kieruje dr Andrzej Stępniewski, a zadaniem punktu jest koordynacja prac związanych z przystąpieniem zespołów badawczych z terenu lubelskiego ośrodka naukowego do 5.PR, utrzymywanie bieżących roboczych kontaktów z KPK, przekazywanie informacji o programie naukowcom bezpośrednio zainteresowanym udziałem w poszczególnych tematach, pomoc w przygotowywaniu wniosków, poszukiwaniu partnerów itp.
Znane są już wyniki pierwszego konkursu ogłoszonego w pierwszej połowie br. Ogólnie złożonych zostało ok. 500 wniosków, z których ok. 100 zostało wysoko ocenionych i obecnie trwają negocjacje finansowe. Spośród krajów przedakcesyjnych zajęliśmy pierwsze miejsce przed Węgrami i Czechami i znajdujemy się tuż za takimi państwami nie będącymi członkami UE jak Szwajcaria i Norwegia. Niestety wielkość żądanych funduszy pozostawia wiele do życzenia. Polskie zespoły zostały dołączone do poszczególnych konsorcjów, jednak zaplanowano dla nich bardzo małe środki w porównaniu z takimi "potentatami" jak: Niemcy, Francja, Anglia, czy Włochy.
Andrzej Stępniewski
Dr inż. Andrzej Stępniewski kieruje Regionalnym Punktem Kontaktowym przy Instytucie Agrofizyki PAN w Lublinie.
powrót do wydawnictwa 
|
