|
Ksiądz Biskup Profesor Stanisław Wielgus
Zarys postaci uczonego
Przyznanie Resolutio pro Laude przez Lubelskie Towarzystwo Naukowe jednemu z najwybitniejszych uczonych lubelskiego środowiska naukowego, którego Ojciec św. Jan Paweł II wyniósł w bieżącym roku na stolicę biskupią w Płocku, jest dobrą okazją do przedstawienia jego sylwetki naukowej
Curriculum vitae
Stanisław Wielgus urodził się 23 kwietnia 1939 r. w Wierzchowiskach k. Janowa Lubelskiego. Z niedostępnych lasów pięknego Roztocza (bogatych w tradycje wolnościowe wojennej i powojennej partyzantki) wiodła droga do klasycznego Liceum Biskupiego w Lublinie, które z kolei wtajemniczało w fundamenty ludzkiej kultury. Potem już z pozoru prosta droga splatająca dwie koleiny życiowe - posługa kapłańska i uniwersytecka; głęboka jedność w różnorodności.
Studia
W latach 1956-1962 seminarium duchowne, czyli studia teologiczne z przygotowaniem pastoralnym na Wydziale Teologii KUL, zwieńczone święceniami kapłańskimi i magisterium z teologii pod kierunkiem mistrza w zakresie historii Kościoła, jakim był ks. prof. Mieczysław Żywczyński. Potem znów przeplatanka: praca duszpasterska w Zamościu i Lublinie oraz (w latach 1964-1968) studia na Wydziale Filozofii KUL.
Od początku jednak ujawniło się zacięcie historyczno-filologiczne, czego owocem jest konsekwentna działalność na polu historii filozofii, głównie średniowiecznej, szczególnie edytorstwo wymagające znakomitych usprawnień w zakresie paleografii, czyli średniowiecznej formy łacińskiej stenografii. Późniejszy profesor Wielgus "praktykował" pod kierunkiem ks. prof. Mariana Kurdziałka, o którym mówił na pogrzebie - jakby o sobie - człowieku o wielkiej "dobroci i delikatności", "wspaniałym wykładowcy historii filozofii", który "rozległą i głęboką wiedzę umiał przekazać tysiącom studentów... w sposób niezmiernie interesujący i piękną polszczyzną", a przede wszystkim "wybitnym mediewiście, badaczu niezwykle rzetelnym i solidnym", który "benedyktyńską wprost pracę na trudnych tekstach średniowiecznych łączył z szerokością spojrzenia, głębią i oryginalnością interpretacji". Jeśli się pamięta, że swą intelektualną formację zdobywał na wykładach i seminariach współtwórców Lubelskiej Szkoły Filozoficznej, zwłaszcza prof. Stefana Swieżawskiego, o. prof. Mieczysława Alberta Krąpca czy ks. prof. Stanisława Kamińskiego, potem pod opieką kierownika Zakładu Historii Kultury w Średniowieczu, wybitnego historyka teologii, ks. prof. Mariana Rechowicza, a w końcu w Martin Grabmann-Institut przy Uniwersytecie Monachijskim (gdzie przebywał w latach 1973-1975, 1978) korzystając ze stypendium prestiżowej Fundacji im. Aleksandra Humboldta, to zrozumiałe, że nie można było sobie pozwolić na przeciętność uniwersyteckiej belferki
Kariera uniwersytecka
W reporterskim skrócie: magisterium z filozofii w roku 1968, doktorat w 1972, habilitacja w 1980, a tytuł naukowy profesora w 1989 r. Jest pracownikiem KUL-u od 1969 r., początkowo jako asystent i adiunkt naukowo-badawczy (od 1972 r.) w Międzywydziałowym Zakładzie Historii Kultury w Średniowieczu, by po uzyskaniu habilitacji podjąć w 1982 r. pracę jako docent naukowo-dydaktyczny przy Katedrze Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej Wydziału Filozofii. W roku 1989, po uzyskaniu tytułu naukowego profesora, otrzymał także etat profesora nadzwyczajnego; w tym także roku został kierownikiem nowoutworzonej na Wydziale Filozofii Katedry Historii Filozofii w Polsce, zaś w 1992 r. uzyskał stanowisko profesora zwyczajnego. Na KUL-u pełnił także szereg funkcji administracyjnych, jako kierownik Sekcji Filozofii Teoretycznej Wydziału Filozofii (1984-88), od roku 1985 kierownik Międzywydziałowego Zakładu Kultury w Średniowieczu i redaktor wydawanej przez ten zakład serii wydawniczej Acta Mediaevalia, sekretarz generalny Towarzystwa Naukowego KUL (1986-1989), a następnie prorektor ds. studenckich (1988/89) i przez trzy kadencje rektor (1989-1998), kiedy to był też kierownikiem redakcji naczelnej Encyklopedii Katolickiej wydawanej przez Międzywydziałowy Zakład Leksykograficzny; w latach 1990-92 pełnił też funkcje wiceprezydenta Konferencji Rektorów Uniwersytetów Polskich.
Międzynarodowy prestiż
Uznany prestiż naukowy, doświadczenie w zarządzaniu nauką oraz autorytet moralny wykraczający poza ramy rodzimego uniwersytetu uzasadniają powołanie do pięcioosobowego Zespołu ds. Etyki Badań Naukowych Komitetu Badań Naukowych. Profesor Wielgus jest członkiem szeregu towarzystw naukowych w kraju i za granicą: Towarzystwo Naukowe KUL, Polskie Towarzystwo Filozoficzne, Lubelskie Towarzystwo Naukowe, Towarzystwo Tomasza z Akwinu (Polski Oddział Societa Internazionale Tommaso d'Aquino), Societas Humboldtiana Polonorum, Academia Scientiarum et Artium Europaea, Société Internationale pour l'Étude de la Philosophie Médiévale, Associazione degli Storici Europei; przez pewien czas był członkiem Standing Conference of Rectors of the European University; jest członkiem Rady Programowej Katedry Studiów Polskich im. Mikołaja Kopernika w Sao Paolo w Brazylii i komitetu redakcyjnego Studiów Mediewiestycznych wydawanych przez PAN. Działalność profesora Wielgusa doceniły także władze Rzeczypospolitej przyznając mu w 1992 r. Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej, a w 1994 r. Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski; otrzymał także Nagrodę im. Włodzimierza Pietrzaka od stowarzyszenia Civitas Christiana..
Działalność naukowo-badawcza, organizacyjna i społeczna
Przedmiotem wielokierunkowych badań naukowych profesora Wielgusa jest przede wszystkim historia filozofii, teologii i prawa w starożytności i - głównie - w średniowieczu. Obejmuje ona trzy typy prac: edycje rękopisów średniowiecznych, historyczne analizy problemowe oraz interdyscyplinarne ujęcia dziejów kultury; przy czym zaznacza się wyraźna preferencja problematyki podjętej przez polskich autorów średniowiecznych, która zostaje ukazana na szerokim i wielowątkowym tle europejskim; równocześnie wyraźne eksponowanie badań o charakterze źródłowym splata się z ich wnikliwą analizą merytoryczną. Działalność badawcza w odniesieniu do wszystkich tych trzech dziedzin zaowocowała obszernym piśmiennictwem w postaci 11 książek i ponad 300 innych publikacji, w tym około 100 stricte naukowych. We wszystkich ujawnia się głęboki profesjonalizm połączony z tytaniczną wręcz pracą, nieprzerwaną mimo podjęcia różnych funkcji administracyjnych. Równocześnie część z tych publikacji pełni istotne funkcje popularyzacyjne, zarówno w zakresie merytorycznym, jak i formalnym, m.in. przez udostępnienie wielu prac w językach obcych, które są także wynikiem uczestnictwa w międzynarodowych kongresach naukowych.
Edytorstwo rękopisów średniowiecznych
Bodaj najważniejsze są dokonania profesora Wielgusa w zakresie edytorstwa rękopisów średniowiecznych. Wynika to z zainteresowań autora przekonanego słusznie o potrzebie ich podjęcia ze względu na ich wartość dla kultury polskiej tak w aspekcie filozoficznej inspiracji tej kultury, jak i ze względu na ich poziom odpowiadający najwyższym standardom europejskiej kultury filozoficznej XV w. Zwłaszcza, że rękopisom tym wskutek upływu czasu, niekorzystnych warunków przechowania w przeszłości i obecnie (zanieczyszczenie środowiska naturalnego) zagraża zniszczenie; nadto edycja tekstów rękopiśmiennych jest niezbędnym warunkiem rzetelnych i faktycznie dopiero wówczas sprawdzalnych studiów zawartej w nich problematyki filozoficznej, zwłaszcza filozoficznoprzyrodniczej, teologicznej czy prawnej, a nawet w pewnej mierze medycznej.
Profesor Wielgus podjął się edycji rękopisów tak autorów obcych (Mikołaj Perypatetyk, Mikołaj z Dinkelsbühl), jak i polskich (Benedykt Hesse, Jan z Kęt, Stanisław ze Skarbimierza, Stanisław z Zawady, Maciej z Łabiszyna, Jan Isner), z których najważniejsza jest monumentalna Benedictus Hesse: Quaestiones super octo libros "Physicorum" Aristotelis (Wrocław 1984 ss.848), integralnie złączona z częścią analityczną Benedykta Hessego Quaestiones super octo libros "Physicorum" Aristotelis (Lublin 1983), a dotycząca tak zróżnicowanych kwestii jak teoria człowieka, problematyka czasu oraz tzw. podwójnej prawdy. Dorobek edytorski profesora Wielgusa został dostrzeżony i doceniony przez międzynarodowy komitet kierujący w Nijmegen edycją Opera omnia Marsyliusza z Inghen, czego wyrazem jest oferta wydania krytycznego komentarzy tego wpływowego na gruncie polskim uczonego do Fizyki Arystotelesa.
Historia kultury średniowiecznej
Niepomiernie szersze piśmiennictwo obejmuje problematykę z zakresu historii kultury w dobie starożytności chrześcijańskiej i w średniowieczu w postaci zwłaszcza czterech tomów studiów nad dziejami Biblii w średniowieczu. Stanowią one erudycyjne przedstawienie dziejów biblistyki (Badania nad Biblią w starożytności i w średniowieczu, Lublin 1990), a następnie repertorium biblistyki średniowiecznej w Polsce (Obca literatura biblijna w średniowiecznej Polsce, Lublin 1990; Średniowieczna literatura biblijna w języku łacińskim, Lublin 1991; Średniowieczna łacińskojęzyczna biblistyka polska, Lublin 1992). Obecność wątków filozoficznych w spuściźnie z zakresu innych niż czysto filozoficzne dyscyplin średniowiecznych, tłumaczy zainteresowanie profesora Wielgusa także tekstami teologicznymi, w których poszukuje zwłaszcza teorii człowieka, co zaowocowało m.in. opracowaniem tej problematyki w twórczości krakowskich teologów wieku XV w kompendium filozofii średniowiecznej Historia philosophiae medii aevi. Studien zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters (hrsg. B.R. Grüner, Amsterdam, Philadelphia 1991). Podobnie wątki filozoficzne śledził w tekstach prawno-politycznych w odniesieniu do oryginalnych polskich osiągnięć na polu ius gentium, czyli w odniesieniu do twórców "polskiej szkoły prawa narodów" (prawa międzynarodowego), na długo przed Hugo Grotiusem czy choćby Francisco de Vitoria (Polska średniowieczna doktryna "ius gentium", Lublin 1996; w rozszerzonej w wersji anglojęzycznej The medieval Polish Doctrine of the Law of Nations: ius gentium, transl. J. Grondelski, Lublin 1998). Prace dotyczące średniowiecza stanowią nie tylko istotny wkład w badania naukowe w zakresie mediewistyki, spełniają także funkcje popularyzujące, co wynika z wyjątkowo jasnego i budzącego zainteresowanie stylu rozważań, z umiejętnego mówienia o wszystkim, co było ważne w kontekście omawianego zagadnienia dla kultury europejskiej w dobie średniowiecza; te propedeutyczne wprowadzenia w kulturę i naukę średniowiecza, o których autor mówi z nieukrywaną emocją, budzą zainteresowanie trudną problematyką i - bodaj najważniejsze - przełamują funkcjonujące ciągle negatywne stereotypy średniowiecza, czemu służy czytana szeroko praca Z badań nad średniowieczem (Lublin 1995).
Działalność profesora Wielgusa w zakresie upowszechniania znajomości dziejów średniowiecznej filozofii w Polsce docenili wydawcy oxfordzkiej Routledge Encyclopedia of Philosophy, którzy to właśnie do niego zwrócili się o przygotowanie hasła przeglądowego Filozofia w Polsce, napisanego wspólnie z prof. J. Czerkawskim i prof. A.B. Stępniem (Philosophy in Poland. The medieval period, vol. 7, ed. Edward Craig, London and New York 1998).
Dydaktyka
Zasługi dydaktyczne profesora Wielgusa zostały ocenione najwyżej w zakresie prowadzonego przez niego seminarium doktoranckiego i magisterskiego (50 prac magisterskich i 11 doktorskich), zwłaszcza w zakresie edytorstwa, co w połączeniu z kierowanym przez niego Międzywydziałowym Zakładem Historii Kultury w średniowieczu (11 tomów Acta Mediaevalia, w których opublikowano m.in. szereg edycji łacińskich polskich teologów i filozofów XV wieku, co upowszechniono w językach kongresowych w dwu tomach Bulletin de recherches de l'Institut de la Culture Médiévale - 1971, 1975), umożliwiło powstanie na KUL bodaj jedynego w Polsce uniwersyteckiego mediewistycznego ośrodka edytorskiego o charakterze badawczo-dydaktycznym, czego wyrazem jest m.in. międzynarodowa współpraca w ramach programu Aristoteles Latinus (Corpus Philosophorum Medii Aevi - Union Académique Internationale) oraz udział w edycji pism Marsyliusza z Inghen, owocujący np. zorganizowaniem w 1991 r. międzynarodowego kongresu Marsyliusz z Inghen i jego czasy (Marsilius von Inghen. Werk und Wirkung. Akten des Zweiten Internationalen Marsiulius-von-Inghen-Kongresses, hrsg. S. Wielgus, Lublin 1993)
Organizacja życia uniwersyteckiego
Działalność organizacyjna profesora Wielgusa w zakresie budowania szeroko rozumianej infrastruktury nauki w ramach uniwersytetu uwidoczniła się przede wszystkim w czasie pełnienia funkcji rektorskich. Została ona oceniona wysoko przez środowisko, gdyż pełnił tę funkcję trzykrotnie. Subtelny analityk rękopisów średniowiecznych okazał się znakomitym managerem, gdyż uchronił pierwszą w Polsce prywatną szkołę wyższą przed zapaścią finansową w dobie polskiej rewolucji ekonomicznej pierwszych lat dziewięćdziesiątych. Dramatyzm ówczesnej sytuacji, gdy wpływy społeczne będące wówczas jedynym źródłem finansowania uniwersytetu mogły zabezpieczyć jedynie 30% jego budżetu, oddają tytuły udzielanych wywiadów, np: "Czy uniwersytet przetrwa?" Dzięki umiejętnemu ukazywaniu znaczenia katolickiej uczelni w zmieniających się warunkach polityczno-społecznych i kulturowych oraz dzięki współpracy z kolejnymi ekipami władz ustawodawczych i wykonawczych III Rzeczypospolitej, udało się uzyskać drogą ustawową dotacje dla uniwersytetu pokrywające bieżące utrzymanie i stypendia studenckie. Umiejętnie przełamał w związku z tym schemat rządzącej się własną polityką finansową prywatnej uczelni włączając się np. w system promowania wartościowych badań w oparciu o dotacje Komitetu Badań Naukowych. Świadomy wyzwań jakie stawia szlachetna rywalizacja między uczelniami polskimi o zasłużony prestiż, profesor Wielgus starał się ubogacić tradycyjnie humanistyczny model uniwersytetu jakim był KUL o nauki ścisłe, tworząc w 1998 r. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy z sekcją ochrony środowiska, zespalającą podejście typowo przyrodnicze i managerskie z głęboką formacją humanistyczną (humanizm ekologiczny), oraz matematyki z informatyką i zarządzaniem, zabezpieczając znakomite wyposażenie laboratoryjne czy komputerowe. Aktywna postawa otwarcia wyrażała się także w powołaniu nie tylko instytucji tradycyjnie związanych z wartościami pielęgnowanymi przez uniwersytet, takich jak Międzywydziałowe Podyplomowe Studium Rodziny czy Podyplomowe Studium Filozoficzno-Etyczne, ale także Studium Samorządowe i współpracująca z uniwersytetami brytyjskimi Lubelska Szkoła Biznesu oraz Studium Komunikowania Społecznego i Dziennikarstwa. Także w tej perspektywie należy widzieć ustawiczne poszerzanie współpracy z uniwersytetami, nie tylko - jak to było w tradycji KUL - z ośrodkami naukowymi Europy Zachodniej i Ameryki, ale także z krajami Środkowo-Wschodniej Europy czy dalekich Chin i Korei Południowej. Współpraca ta dotyczy nie tylko bogatej wymiany naukowej pracowników, ale także studentów, dla których otworzył szeroko uniwersytet, zwłaszcza z krajów przygranicznych, krajów wspólnej z nami trudnej przeszłości i podobnych, trudnych reform kulturowo-społecznych, np. w formie punktów konsultacyjnych dla pochodzących z tych krajów studentów eksternistów teologii, prawa kanonicznego i filozofii (Słowacja, Ukraina). Temu otwarciu sprzyja funkcjonujące w uniwersytecie Studium Kultury i Języka Polskiego dla studentów zagranicznych i Szkoła Letnia Kultury i Języka Polskiego czy Instytut Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym. Nic więc dziwnego, że w ciągu 9 lat kierowania uczelnią liczba studentów KUL-u wzrosła czterokrotnie (do 16 000, w tym 800 zagranicznych).
Społeczna rola uczonego
Profesor Wielgus jest nie tylko uczonym i administratorem uniwersyteckim, ale nade wszystko intelektualistą mającym olbrzymi autorytet moralny. Nawiązuje tym do średniowiecznej tradycji, kiedy to obowiązki profesora streszczały się w powiedzeniu: legere, disputare et praedicare (wykładać, brać udział w dysputach i wygłaszać kazania). Mozolnej dydaktyce i badaniom naukowym upowszechnianym w formie licznych książek i artykułów, wystąpieniom na kongresach i sympozjach, które są współczesną formą średniowiecznych dysput, czy setkom wywiadów - udzielanych nieraz dziennikarzom na uniwersyteckich korytarzach w rektorskich gronostajach - dla prasy, radia i telewizji w kraju i za granicą, towarzyszy wręcz dramatycznie przeżywana świadomość odpowiedzialności za współczesną kulturę i stosunki międzyludzkie. Dzięki charyzmie mówcy profesor Wielgus umiejętnie wpływa na świadomość społeczną. Dotyczy to choćby listów jako rektora KUL kierowanych dwa razy w roku do społeczności Kościoła polskiego, wspierającego egzystencję katolickiej uczelni, a czytanych wobec najliczniejszego polskiego audytorium gromadzącego się w kościołach całej Polski. Te, i wygłaszane przy otwarciu dziesiątek sympozjów wystąpienia, opublikował na wyraźną prośbę szerokich środowisk, w książce Bogu i Ojczyźnie. Uniwersyteckie przemówienia i listy (t. 1-2, Lublin 1996-1999). Postawa klerka nie włączającego się w bieżącą politykę umożliwia udział w międzynarodowych przedsięwzięciach, organizowanych przez wyrastające ze zróżnicowanych tradycji środowiska, jak np. podczas Volkstrauertag w Münster w 1991 r. (Die Wahrheit siegt gegen die Gewalt), w ramach kongresu mającego za przedmiot zjednoczenie Europy, a odbytego w 1991 r. w Hanowerze Europa imaginieren (Das Christentum als Brücke zwischen den Völkern. Polnische Problemen und Prespektiven), wobec Ojca św. Jana Pawła II na zakończenie Międzynarodowego Kongresu Teologów Europy Środkowo-Wschodniej poświęconego Świadectwu Kościoła katolickiego w systemie totalitarnym Europy Środkowej i jako audytora, jednego z dwóch reprezentantów katolickich uczelni, podczas Specjalnego Synodu Biskupów Europejskich odbytego w 1991 r. (L'Universita cattolica come testiomone di Cristo e piattaforma per lo scambio dei doni nel mondo contemporaneo) czy w trakcie odbytego w Jerozolimie w 1994 r. kongresu Przywódcy religijni w zsekularyzowanym społeczeństwie.
Ufając, iż podjęcie nowych obowiązków nie przeszkodzi profesorowi Wielgusowi w działalności uniwersyteckiej, należy złożyć pełne nadziei uniwersyteckie życzenia: Quod felix, faustum fortunatumque sit!
Stanisław Janeczek
Ks. dr Stanisław Janeczek jest adiunktem w Katedrze Historii Filozofii w Polsce KUL.
powrót do wydawnictwa 
|
