|
Gabriel Brzęk
(1908-2002)
 We wtorek, 29 października 2002 r., w wieku 94 lat, zmarł w Lublinie nestor polskiej zoologii, prof. zw. dr hab. dr h. c. mult. Gabriel Brzęk - współtwórca lubelskiego Wydziału Farmaceutycznego, wybitny naukowiec i pedagog, wspaniały wychowawca znanych zarówno w kraju jak i w świecie naukowców oraz rzesz studentów, wielki i prawy człowiek, erudyta i patriota.
Urodził się 25 maja 1908 r. w Błażowej k. Rzeszowa. Tam spędził 10 najpiękniejszych lat swojego dzieciństwa, a później, aż do r. 1939, przyjeżdżał na każde wakacje.
Ojciec, Marcin Brzęk, początkowo był instruktorem, potem nauczycielem i dyrektorem błażowskiej szkoły tkackiej, a następnie właścicielem tkalni. Matka, Zofia z Kolasów, poślubiła w r. 1889 dwudziestotrzyletniego Marcina. Z tego małżeństwa przyszło na świat sześcioro dzieci. Najmłodszym był Gabriel.
W latach 1914-1918 uczył się w miejscowej szkole ludowej, a następnie w II Państwowym Gimnazjum w Rzeszowie, które chlubnie ukończył w maju 1926 r.
W październiku tego samego roku rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po pierwszym roku przeniósł się do Poznania. W marcu 1930 r. na tamtejszym uniwersytecie uzyskał dyplom i tytuł magistra zoologii z anatomią porównawczą.
Pracę naukową rozpoczął 1 kwietnia 1930 r. w Katedrze Zoologii Uniwersytetu Poznańskiego. W r. 1932 uzyskał kolejne magisterium z pedagogiki z psychologią.
W r. 1932 ożenił się z poznaną dwa lata wcześniej studentką wówczas pierwszego roku biologii, Janiną Kluczyńską, która w r. 1934 na Uniwersytecie Poznańskim uzyskała dyplom magistra filozofii w zakresie biologii. W miarę upływu czasu rodzina rozrastała się. 4 marca 1935 r. przyszedł na świat ich syn Mirosław, a 15 czerwca 1937 r. - córka Jadwiga.
Lata 1930-1939 to okres intensywnej pracy Gabriela Brzęka w Katedrze Zoologii. Zaowocował on licznymi publikacjami oraz uzyskanym w r. 1934 z wynikiem "summa cum laude" stopniem doktora nauk ścisłych.
We wrześniu 1939 r. rozpoczął się koszmar wojenny. Już 15 września Gabriel Brzęk został aresztowany przez Gestapo i przewieziony do tymczasowego obozu (Daschgangslager) pod Swarzędzem, skąd po kilku dniach udało mu się szczęśliwie zbiec i wrócić do najbliższych. Natychmiast całą rodziną uciekli z Poznania i po wielu trudach, dotarli do Błażowej.
Już miesiąc później został wprowadzony do pracy konspiracyjnej w Związku Walki Zbrojnej (od lutego 1942 r. Armii Krajowej). 3 grudnia 1944 r., jako uczestnik akcji "Burza", został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Życie ocalił mu otrzymany od prof. Henryka Raabego list, zachęcający do podjęcia pracy w nowo tworzonym w Lublinie Uniwersytecie Marii-Curie Skłodowskiej.
15 grudnia 1944 r., zgodnie ze złożonym oświadczeniem, przyjechał do Lublina. Jako adiunkt został przyjęty na stanowiska wykładowcy do Katedry Zoologii Wydziału Rolnego. Tam, 30 stycznia 1945 r. przeprowadził przewód habilitacyjny i w wyniku konkursu został kierownikiem Katedry. Funkcję tę pełnił ponad 33 lata, do r. 1978.
W sierpniu 1946 r. uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego, a w maju 1958 r. na profesora zwyczajnego.
Przez 25 lat, od r. 1945 do r. 1970, współtworzył powstały 9 stycznia 1945 r. lubelski Wydział Farmaceutyczny. Tu, 12 stycznia 1945 r. wygłosił dla studentów I roku pierwszy na tym Wydziale wykład z zakresu parazytologii. Od tego czasu do r. 1960 prowadził, w ramach godzin zleconych, zajęcia dydaktyczne z tego przedmiotu. Dopiero 1 września 1960 r., dzięki usilnym staraniom Profesora, powstał na Wydziale Farmaceutycznym AM w Lublinie Zakład Biologii i Parazytologii, którym kierował do 30 września 1970 r. Przez pierwsze 4 lata Zakład nie miał własnego lokalu i mieścił się przy Katedrze Zoologii (wówczas Wyższej Szkoły Rolniczej) - korzystano wtedy z jednego pokoju dla asystentów i magistrantów oraz ze wspólnej sali ćwiczeń i pomocy dydaktycznych. W czerwcu 1964 r. Zakład otrzymał wreszcie własny lokal, co stworzyło właściwe warunki do jego normalnego funkcjonowania. W latach 1960-1970 pod kierownictwem prof. dr. hab. G. Brzęka wykonano 2 prace doktorskie, a jedna osoba uzyskała stopień naukowy doktora habilitowanego. Ponadto, corocznie 6-8 studentów V roku Wydziału Farmaceutycznego wykonywało w Zakładzie swe prace magisterskie.
W latach 1947-1956 był pro-dziekanem, a następnie dziekanem Wydziału Rolnego oraz prodziekanem Wydziału Zootechnicznego, a w latach 1959-1962 prorektorem Akademii Rolniczej w Lublinie.
Dorobek naukowy Profesora obejmuje 180 publikacji, w tym 10 książek. W dwóch pracach: Rzut oka na rozwój hydrobiologii w Polsce oraz Stacja hydrobiologiczna na Wigrach jako warsztat pracy badawczej i kolebka nowoczesnej limnologii polskiej przedstawił poważne osiągnięcia hydrobiologii polskiej, która w okresie międzywojennym zajmowała czołowe miejsce w nauce europejskiej. Przygotował do druku obszerną monografię poświęconą wybitnemu hydrobiologowi, dyrektorowi Stacji Wigierskiej, Alfredowi Lityńskiemu. Opublikował kilkanaście artykułów dotyczących działalności innych hydrobiologów. Na szczególną uwagę zasługuje powstała w Lublinie 3-częściowa, bardzo obszerna monografia z zakresu historii zoologii Historia zoologii w Polsce. Dzieło to, będące wynikiem kilkuletnich, żmudnych studiów zawiera około 300 biogramów poświęconych najwybitniejszym uczonym oraz ich wkładowi do nauki polskiej w takich dziedzinach, jak: zoologia, entomologia, hydrobiologia, parazytologia, leśnictwo, rybołówstwo i ochrona przyrody. Wielkie uznanie przyniosła Profesorowi książka Złoty wiek ornitologii polskiej, a także cykl prac poświęconych wybitnym zoologom polskim. Są to obszerne monografie: Krzysztof Kluk, Benedykt Dybowski, Henryk Raabe, Józef Nusbaum-Hilarowicz. Spod pióra Profesora wyszła także Historia zoologii we Lwowie i w Wilnie, wydane w 1995 r. przez Lubelskie Towarzystwo Naukowe: O dwu zgaszonych w 1939 roku ogniskach polskiej zoologii oraz m.in. szereg wspaniałych publikacji wspomnieniowych, choćby tych poświęconych ZWZ-AK na Rzeszowszczyźnie.
Dużą wagę przywiązywał do kształcenie kadry naukowej. Był promotorem 11 przewodów doktorskich, opiekunem 5 przewodów habilitacyjnych oraz licznych prac magisterskich. Aktywnie uczestniczył w pracach wielu komitetów i komisji naukowych, m.in. Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Nauk oraz licznych komitetów naukowych i społecznych.
Otrzymał szereg odznaczeń, tytułów i medali, m.in. Krzyż Kawalerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Medale: Komisji Edukacji Narodowej i "Nauka w Służbie Ludu" oraz "Zasłużony Nauczyciel PRL". W r. 1997 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności, a Polska Akademia Nauk uhonorowała Go swym najwyższym odznaczeniem - Medalem im. Mikołaja Kopernika oraz Medalionem im. Michała Oczapowskiego. Za działalność w strukturach ZWZ-AK otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (dwukrotnie), Krzyż Partyzancki AK i WiN oraz Krzyż "Udział w Akcji Burza".
W 1984 r. uzyskał godność doktora honoris causa Akademii Rolniczej, a w 1995 r. - Akademii Medycznej w Lublinie.
W r. 1998 Komitet Historii Nauki PAN uczcił jego 90. rocznicę urodzin uroczystym jubileuszem w Warszawie i Niepokalanowie.
Był jednym z najbardziej zasłużonych historyków zoologii w Polsce. Do ostatnich chwil uczestniczył w życiu środowiska akademickiego, w tym Wydziału Farmaceutycznego i AM w Lublinie, gdzie zawsze był gorąco witany i oczekiwany. Każda, nawet najmniejsza uroczystość na naszym Wydziale i Uczelni nie odbyła się bez Jego w niej udziału. Był niezwykle serdecznie witany, jak zawsze. Aż sobie trudno to uzmysłowić, że już Go nie ma wśród nas. Pogrzeb Pana Profesora odbył się 6 listopada 2002 r. na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie. Żegnany przez rodzinę, przedstawicieli nauki i lokalnych władz oraz przez liczne grono wychowanków, przyjaciół i współpracowników, a także przez rzesze tych, którzy tylko o Nim słyszeli - spoczął w rodzinnym grobie.
23 listopada br., w czasie uroczystej promocji magisterskiej absolwentów Wydziału Farmaceutyczego AM w Lublinie, stało puste krzesło - Jego krzesło - na którym od zawsze zasiadał.
Andrzej Wróbel
Dr Andrzej Wróbel jest kierownikiem Zakładu Historii Nauk Medycznych Akademii Medycznej w Lublinie.
powrót do wydawnictwa 
|
