Oddział PAN w Lublinie utworzono na mocy Uchwały nr 1/97 Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk z dnia 23 maja 1997 roku. Zgodnie z treścią Uchwały, Oddział lubelski PAN rozpoczął działalność 1 stycznia 1998 roku.
Oddział PAN w Lublinie działa na podstawie Statutu Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Lublinie uchwalonego dnia 22 marca 2011 roku przez Prezydium Polskiej Akademii Nauk.
Zgodnie ze Statutem Oddział Lubelski wykonuje następujące zadania:
- Integracja życia naukowego i współpraca ze wszystkimi instytucjami naukowymi regionu.
- Popieranie prac naukowych i prac rozwojowych o istotnym znaczeniu dla gospodarki i kultury narodowej ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień ważnych dla terenu swojego działania oraz uczestniczenie w upowszechnianiu i promocji ich wyników.
- Popularyzacja na terenie działalności Oddziału roli jaką pełni Akademia w skali krajowej i międzynarodowej.
- Pozyskiwanie środków europejskich i innych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych na rzecz realizacji badań naukowych i prac rozwojowych.
- Współdziałanie z organami samorządu terytorialnego i organami administracji rządowej w województwie.
- Inicjowanie i prowadzenie międzynarodowej współpracy naukowej z państwami członkowskimi Unii Europejskiej i innymi krajami.
Teren działania Oddziału obejmuje województwo lubelskie.
Lubelski Oddział Polskiej Akademii Nauk jest jedynym położonym na prawym brzegu Wisły. Z tego też względu za szczególnie istotne uznaje współpracę z przygranicznymi ośrodkami naukowymi. M.in. zawarto umowę o współpracy naukowej z Zachodnim Centrum Narodowej Akademii Nauk Ukrainy we Lwowie. Oddział lubelski PAN zmierza do nawiązania szerszych kontaktów ze środowiskami naukowymi Białorusi i Litwy.
Obecnie Oddział liczy 9 członków.
Prezydium stanowią:
- Prezes: prof. dr. hab. Cezary Sławiński, czł. korsp. PAN
- Wiceprezes: prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, czł. rzecz. PAN
Członkowie Prezydium:
- prof. dr hab. n. med. Stanisław J. Czuczwar, czł. rzecz. PAN
- prof. dr hab. Wiesław Oleszek, czł. koresp. PAN
Przy Oddziale PAN w Lublinie działa 19 Komisji Naukowych, skupiających ponad 800 członków.
Oddział PAN w Lublinie prowadzi własne wydawnictwa.