TEKA
Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych II/2007.

Commission of Polish-Ukrainian Cultural Ties

Strona redakcyjna - editorial page
- plik PDF

PODOLE W POLSKIEJ HISTORII I KULTURZE
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Włodzimierz Osadczy

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Streszczenie. Podole jako historyczna kraina "kresowa" od XVI w. była trwale zwišzana z dziejami Polski. Włączone w skład Korony województwo podolskie stanowiło odrębną całość administracyjną zespoloną z resztą organizmu państwowego. W świadomości Polaków była to zarazem bogata, żyzna ziemia "płynąca mlekiem i miodem", jak też "szkoła rycerska", gdzie w ustawicznych potyczkach z najazdami obcoplemiennych hord hartował się duch narodu.

Słowa kluczowe: Podole, kresy, Polska XVI wieku

PODOLE REGION IN POLISH HISTORY AND CULTURE

Summary. Podole region as historical former Polish eastern territories ("kresy") has been permanently connected with the history of Poland since the 16th c. The podolskie province, which was joined to the Crown, constituted a separate administrative whole united with the rest of the state organism. In the consciousness of the Polish it was at the same time a rich, fertile land "flowing with milk and honey", but also a "knights' school", where the spirit of the nation got hardened in constant skirmishes with the invasions of foreign tribes.

Key words: Podole, kresy, Poland of the 16thc


MOTYWY UKRAIŃSKIE W POEZJI MARII BARTUSÓWNY
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Jan Orłowski

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Streszczenie. Poetka i nauczycielka Maria Bartusówna (1854-1885) urodziła się we Lwowie w niezamożnej rodzinie malarza Stanisława Bartusa. Jej krótkie życie (zmarła na gruźlicę w wieku zaledwie 31 lat) upłynęło na ziemiach, które dzisiaj leżą w granicach Ukrainy. Oprócz Lwowa mieszkała też po kilka lat w Kołomyi, w Roztokach nad Czeremoszem i we wsi Sokolniki pod Lwowem. Miała więc dość okazji, żeby zetknąć się z ludnością ukraińską. Jest więc oczywiste, że wprowadziła do swojej poezji motywy ukraińskie, chociaż czyniła to dość rzadko. Są one jednak widoczne w jej liryce pejzażowej (Do Prutu, Nad brzegiem Dniestru), w poemacie Opryszek (jego akcja toczy się na Huculszczyźnie w Karpatach Wschodnich) i w wierszu Modlitwa (Do błogosławionego Jana z Dukli). W wierszu tym wspomniała o polsko-ukraińskich antagonizmach narodowościowych i wyraziła obawę przed bratobójczymi waśniami, które nastąpiły w następnym wieku. W swojej twórczości nie przedstawiała jednak różnic dzielących społeczność ukraińską i polską. Jej działalność literacka i nauczycielska służyła zbliżaniu Polaków i Rusinów, co warto dziś przypomnieć w dobie poszukiwań porozumienia polsko-ukraińskiego.

Słowa kluczowe: Maria Bartusówna, liryka, poemat, kresy

UKRAINIAN MOTIVES IN THE POETRY OF MARIA BARTUSÓWNA

Summary. A poet and teacher, Maria Bartusówna (1854-1885) was born in Lviv in a not too well-off family of a painter Stanisław Bartus. Her short life (she died of tuberculosis at the age of only 31) was spent in the area which now lies in Ukraine. Apart from Lviv, she also lived several years in Kolomya, in Roztoki in the Cheremosh valley and in the village of Sokolniki near Lviv. Hence, she had a lot of opportunities to get in contact with the Ukrainian population and therefore it is obvious that she introduced Ukrainian motives to her poetry although she did it rather rarely. Nevertheless, they are visible in the landscape lyric poems (Do Prutu, Nad brzegiem Dniestru) (To the Prut, On the bank of the Dniester), in her poem Opryszek (A ruffian), the action of which takes place in the Hucul area in the Eastern Carpathians ) and in a poem Modlitwa (Do błogosławionego Jana z Dukli) (A Prayer. To blessed Jan of Dukla). In the latter she mentioned the Polish-Ukrainian nationality antagonisms and she expressed her fear of fratricidal arguments, which took place in the next century. However, in her literary output she did not present the differences separating the Ukrainian and Polish populations. Her literary and pedagogic activity served closer relations between the Polish and the Russians, which is worth remembering in the time of seeking the ways for the Polish-Ukrainian agreement.

Key words: Maria Bartusówna, liric poetry, poem, border (land)


CONTEMPORARY POLISH FREE VERSE AND THE PROBLEM OF TRANSLATION: THE CASE OF WISŁAWA SZYMBORSKA
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

A. Saweneć

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi e-mail: sawenec@gmail.com

Summary. Scholars of different Slavic literatures focus their attention upon the relationship of free verse to traditional metres. Wisława Szymborska, who systematically makes use of syllabic metres in her poetry, has elaborated a special type of free verse. While dealing with such a kind of free verse, translators are to reconstitute its 'regular irregularity' by means of the versification system implanted in the target literature. The texts of Ukrainian translations of poetry by Wisława Szymborska demonstrate both the tendency to usie elements of syllabotonic metres and to ignore the syllabotonic nature of some of her poems.

Key words: poetic translation, free verse, versification system, Szymborska

Streszczenie. Badacze różnych literatur słowiańskich zwracają uwagę na pokrewieństwo wiersza wolnego z metrami tradycyjnymi. Wisława Szymborska, systematycznie wykorzystując w swej poezji metra sylabiczne, wytworzyła szczególny rodzaj wiersza wolnego. Mając do czynienia z takim typem wiersza wolnego, tłumacze powinni zrekonstruować jego "regularną nieregularność" za pomocą systemu wersyfikacyjnego stosowanego w literaturze docelowej. Teksty ukraińskich przekładów wierszy Wisławy Szymborskiej wykazują zarówno tendencję do stosowania elementów metrów sylabotonicznych, jak i ignorowania sylabotonicznej natury niektórych wierszy poetki.

Słowa kluczowe: przekład poetycki, wiersz wolny, system wersyfikacyjny, Szymborska


CELE I DROGI SZTUKI KOŚCIELNEJ. WIECE KATOLICKIE KOŃCA XIX WIEKU O PRZYSZŁOCI MALARSTWA RELIGIJNEGO
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Ołeh Rudenko

Ukraiński Katolicki Uniwersytet we Lwowie

Streszczenie. W artykule rozpatrywane są problemy sztuki kościelnej, które zostały podniesione na dwóch wiecach katolickich w Galicji pod koniec XIX wieku. Pierwszy Wiec Katolicki w Krakowie, podjął problemy malarstwa monumentalnego i sztuki sakralnej, które znalazły swój dalszy ciąg na II Wiecu Katolickim we Lwowie. Główna myśl rezolucji II Wiecu Katolickiego dotyczyła zwrotu ku wzorom malarstwa ściennego. Sztuka monumentalna stawała się czynnikiem wiodącym w architektonicznej konstrukcji Kościoła lub Cerkwi. Oprócz tego wiece katolickie odegrały ważną rolę w rozwoju nie tylko teorii sztuki kościelnej, a także w dialogu międzykulturowym w Galicji.

Słowa kluczowe: sztuka kościelna, sakralna, malarstwo monumentalne, międzykulturowość, Galicja

GOALS AND WAYS OF SACRAL ART. CATHOLIC MASS MEETINGS AT THE END OF THE 19TH C ON THE FUTURE OF RELIGIOUS PAITING

Summary. The present article discusses the problems of sacral art which were brought up on two Catholic Mass Meetings in Galicia at the end of the 19th c. The first Catholic Meeting in Cracow took up the subject of monumental painting and sacral art, which were continued at the Second Meeting in Lviv. The main thought of the resolution of the II Catholic Meeting concerned a turn towards the models of wall painting. Monumental art became a leading factor in the architectural construction of a Catholic or Orthodox Church. Besides, the Catholic meetings played an important role not only in the theory of sacral art but also in a multi-cultural dialogue in Galicia.

Key words: sacral art, monumental painting, multi-cultural character, Galicia


WYSTAWA LITURGICZNA WE LWOWIE 1909 ROKU WOBEC ÓWCZESNEJ SZTUKI KOŚCIELNEJ
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Ołeh Rudenko

Ukraiński Katolicki Uniwersytet we Lwowie

Streszczenie: Artykuł poświęcony jest Wystawie Liturgicznej, zorganizowanej przez Ligę Pomocy Przemysłowej we Lwowie na początku XX w. Głównym celem wystawy była próba ukazania wyrobów sztuki kościelnej i ocalenia przemysłu rodzimego od zdominowania go przez przemysł zagraniczny. W czasie Wystawy Liturgicznej miały miejsce w salach wystawowych, odczyty z historii Kościoła i sztuki chrześcijańskiej. Problemy podjęte w odczytach, jak i sama Wystawa, uwydatniły główne rozbieżności między tym, czego oczekiwał kościół od malarzy, i tym, co proponowało malarstwo "nowych czasów", przełamując kanon XIX-wiecznego realizmu.

Słowa kluczowe: sztuka religijna, Kościół, malarstwo, artysta, piękno, prawda

A LITURGICAL EXHIBITION IN LVIV IN 1909

Summary. The article is devoted to the Liturgical Exhibition organized by the League of Industrial Aid in Lviv at the beginning of the 20th c. The main aim of the exhibition was an attempt to present the articles of sacral art and to save the national industry from being dominated by the foreign industry. At the time of the Liturgical Exhibition papers on the history of the Church and Christian art were read in the exhibition rooms. The problems undertaken in those papers, as well as the Exhibition itself, brought to light the major discrepancies between what the Church expected from painters and what the painting of the "new times" suggested, breaking the canon of the 19th c. realism.

Key words: religious art, Church, painting, artist, beauty, truth


WITRAŻE KAZIMIERZA SICHULSKIEGO (LWÓW - STARE SIOŁO - TARNOPOL)
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Jurij Smirnow

Lwów

Streszczenie. Artykuł poświęcony jest witrażom projektowanym przez Kazimierza Sichulskiego (1879-1942), znakomitego artystę plastyka, którego kartony witrażowe były wysoko oceniane na wielu wystawach. Autor omawia witraże Sichulskiego, które zdobiły okna kościołów we Lwowie, Starym Siole pod Lwowem oraz Tarnopolu. Analizuje też projekty, które nie doczekały się realizacji głównie ze względu na krytyczny stosunek duchowieństwa do nowatorskiego stylu artysty.

Słowa klucze: Kazimierz Sichulski, sztuka sakralna, witraże, wystawy

STAINED GLASS WINDOWS BY KAZIMIERZ SICHULSKI

Summary. The article is devoted to the stained glass windows designed by Kazimierz Sichulski (1879-1942), an outstanding artist, whose stained glass was highly estimated on a number of exhibitions. The author discusses Sichulski's stained glass windows which decorated the windows of churches in Lviv, Staroje Sielo near Lviv and in Tarnople. He also analyzes the designs that were not realized because of the critical attitude of the clergy towards the innovatory style of the artist.

Key words: Kazimierz Sichulski, sacral art, stained glass windows, exhibitions


WITRAŻE JANA HENRYKA ROSENA (OKRES DO II WOJNY ŚWIATOWEJ)
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Jurij Smirnow

Lwów

Streszczenie. Artykuł obejmuje naukową refleksją witraże autorstwa słynnego artysty plastyka, Jana Henryka Rosena (1891-1982) znajdujące się w świątyniach Lwowa: w katedrze ormiańskiej, wykonane na zamówienie metropolity lwowskiego obrządku ormiańskiego, arcybiskupa Józefa Teodorowicza, oraz w kościele św. Marii Magdaleny. Autor przedstawia historię wykonania tych witraży, analizuje ich styl oraz walory artystyczne, prezentując je na tle całej twórczości Rosena. W końcu ukazuje dewastację witraży w okresie drugiej wojny światowej i opisuje podjętą w ostatnim czasie próbę renowacji zniszczonych dzieł.

Słowa klucze: Jan Henryk Rosen, witraż, malarstwo ścienne, wystawa, styl

STAINED GLASS WINDOWS BY JAN HENRYK ROSEN

Summary. The article includes a scientific reflection on the stained glass windows by a famous artist Jan Henryk Rosen (1891-1982), which are found in the temples of Lviv: in the Armenian cathedral, made on the order of the Lviv metropolitan of the Armenian ritual, archbishop Teodorowicz, and in St. Mary Madeleine Church. The author presents the history of those windows, analyzing their style and artistic values and presenting them against the background of the whole output of Rosen. Finally, he shows the devastation of the windows in the period of W.W. II and describes a recent attempt to renovate the damaged works of art.

Key words: Jan Henryk Rosen, stained glass window, wall painting, exhibition, style


TEOLOGIA MĘCZEŃSTWA W WYBRANYCH IKONACH ŚW. JOZAFATA
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Karol Klauza

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Streszczenie. Kult św. Jozafata Kuncewicza, patrona unii, wyróżnia chrześcijański obrządek greckokatolicki dzięki ikonografii i dzięki kultowi jego relikwii m.in. w Bazylice św. Piotra na Watykanie. Podstawą dla czci oddawanej świętemu jest akt jego męczeństwa z 1623 r. Ikonografia św. Jozafata Kuncewicza podejmuje wybrane wątki teologiczne podkreślające monastyczną formę naśladowania ofiary Chrystusa, nadzieję zbawienia jako daru ściśle związanego z tajemnicą męczeństwa i wreszcie umiłowanie Połocka, w którym pełnił posługę biskupią. Na kanwie tych teologicznych toposów można stworzyć słowną ikonę Świętego, zaprezentowaną w tekście artykułu.

Słowa kluczowe: obrządek greckokatolicki, hagiografia Kościołów Wschodnich, męczeństwo, Jozafat Kuncewicz

THE THEOLOGY OF MARTYRDOM IN SELECTED ICONS OF SAINT JOSAPHAT

Summary. The cult of St. Josaphat Kuncewicz, the patron of the union, is distinguished by the Christian Greek-Catholic rites owing to the iconography and the cult of his relics, for example in St. Peter's Basilica in the Vatican. The basis of the worship of the Saint is the act of his martyrdom in 1623. The iconography of Saint Josephat Kuncewicz includes selected theological threads emphasizing the monastic form of copying the sacrifice of Christ, the hope for salvation as a gift strictly connected with the mystery of martyrdom and, finally, the love of Polock, where he was a bishop. On the basis of these theological topoi one can create a verbal icon of the Saint, presented in the text of this article.

Key words: Greek- Catholic rituals, hagiography of Eastern Churches, martyrdom, Josaphat Kuncewicz


"RZECZY STARE I NOWE". OPOWIEŚĆ TADEUSZA ŻYCHIEWICZA O ŚW. JOZAFACIE KUNCEWICZU
- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Mirosława Ołdakowska-Kuflowa

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Streszczenie. Tadeusz Żychiewicz pisząc żywot św. Jozafata Kuncewicza stosuje się do wymagań tego gatunku, jednocześnie wykazując dużą dbałość o artystyczny kształt wypowiedzi. Świadomie nawiązuje też do polskiej tradycji literackiej, zwłaszcza XIX-wiecznej: Sienkiewiczowskiej oraz gawędowej, wyznaczając krąg kulturowej wspólnoty, swojskości, łączącej narratora i czytelnika. Jednakże wspólnota, którą funduje, ma diametralnie inne cechy niż XVII-wiecznej społeczności szlacheckiej czy dziewiętnastowiecznej "swojszczyzny" kreowanej przez gawędowego narratora. Podstawą jej u Żychiewicza są chrześcijańskie wartości ze szczególnym zaakcentowaniem dbałości o jedność chrześcijan, by według słów Jezusa "byli jedno" na wzór jedności Ojca i Syna. Przesłanie to pozostaje wyzwaniem, jakkolwiek w społeczeństwie współczesnym coraz mniej czytelne staje się odwołanie Żychiewicza do kulturowych wzorców.

Słowa kluczowe: św. Jozafat Kuncewicz, żywot, gawędowość, tradycja, jedność chrześcijaństwa

"THINGS OLD AND NEW".A STORY ABOUT SAINT JOSAPHAT KUNCEWICZ BY TADEUSZ ŻYCHIEWICZ

Summary. Writing the hagiography of St. Josaphat Kuncewicz, Tadeusz Żychiewicz follows the requirements of this genre, at the same time showing great care about the artistic shape of the message. He also consciously refers to the Polish literary tradition, especially that of the 19th c.: of Sienkiewicz and of the tale, in this way marking a circle of cultural bonds, friendliness uniting the narrator and the reader. However, the bond that he makes up has diametrically different features from the 17th c. community of the noblemen or the 19th c. "friendliness" created by the narrator of the tale. In Żychiewicz, the basis are the Christian values with a special emphasis on the care about the unity of the Christians so that - according to the words of Jesus - "they would be one" on the model of the unity of the Father rand the Son. This message remains a challenge although in the contemporary society Żychiewicz's reference to the cultural patterns becomes less and less readable.

Key words: St. Josaphat Kuncewicz, hagiography, tale-like style, tradition, unity of Christianity