TEKA
Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych IV/2009.
Commission of Polish-Ukrainian Cultural Ties

Spis treści - plik PDF


Strona redakcyjna - editorial page - plik PDF


Wstęp - plik PDF

Introduction - plik PDF


O NIEKTÓRYCH TENDENCJACH ZBLIŻENIA ESTETYCZNEGO I HISTORYCZNO-SOCJOLOGICZNEGO SPOSOBU POZNANIA W TEORIACH FENOMENOLOGICZNYCH I RECEPTYWNYCH XX WIEKU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Halyna Korbycz

Streszczenie. W artykule rozpatruje się zagadnienia estetyczne podejmowane na gruncie filozoficznym przez E. Husserla, R. Ingardena, W. Isera, H. R. Jaussa i in. Z perspektywy relatywizmu poznania badane są teorie hermeneutyczne, świadczące o immanentnym charakterze literatury. Stopniowo włączają one w swoje struktury elementy psychologiczne, historyczne i socjologiczne. W szczególności istotna jest teoria estetyki recepcji, która wprowadzając odbiorcę w sferę swoich badań zmienia przekonanie o niezależności sztuki od społeczno-historycznego kontekstu i przedstawia dzieło literackie jako produkt sytuacji historycznej, uwarunkowanej światopoglądem czytelnika.

Słowa kluczowe: teorie literaturoznawcze, metody literaturoznawcze, recepcja, struktura, estetyka recepcji

SOME TENDENCIES OF HISTORICAL AND SOCIOLOGICAL VS. AESTHETIC CLOSENESS OF COGNITIVE FORMS IN PHENOMENOLOGICAL AND RECEPTION THEORIES OF THE 20TH CENTURY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The paper discusses aesthetic issues of Husserl, Ingarden, Iser, Jauss and others, formulated on the basis of phenomenological philosophy. Paying special attention to cognitive relativism, it is observed how hermeneutical theories, which prove the immanent nature of literature, gradually "include" in their structures the elements of psychologism as well as historical and sociological aspects. This concerns, in particular, reception aesthetics, which - by introducing the reader (receiver) to its research area - alters the belief about the independence of art from the social and historical contexts and presents a literary work as a product of a historical situation, conditioned by the reader's worldview.

Key words: literary criticism theories, literary criticism methods, reception, structure, form



O (NIE)MOŻLIWOśCI ZASTOSOWANIA INGARDENOWSKIEJ KONCEPCJI SKŁADNIKÓW ZNACZENIA NAZWY DO BADANIA POSTACI LITERACKIEJ - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Marzenna Cyzman
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Streszczenie. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy teoria składników znaczenia nominalnego sformułowana przed laty przez Romana Ingardena jest wciąż aktualna i czy może służyć za model opisu postaci literackiej. Przeprowadzone rozważania pokazują, że Ingardenowska koncepcja pozwala na adekwatny empirycznie opis postaci tylko w sytuacji, w której odwzorowuje ona przedmiot realny. Postacie, których nie da się ująć za pomocą składników znaczenia nominalnego, odnajdziemy głównie w niektórych powieściach współczesnych czy w dramacie absurdu. Nie stanowią one przedmiotu w sensie podmiotu własności, lecz raczej zbiór niepowiązanych ze sobą własności; są to wyłącznie językowe byty o osłabionej lub nieobecnej w ogóle referencjalności. Koncepcji Ingardena, jako czysto ontologicznej, nie można zatem odnieść w prosty sposób do postaci literackiej, ponieważ w dziele literackim sposób jej uposażenia jest regulowany przez konwencje literackiej i funkcje spełniane względem semantyki dzieła literackiego. Pytanie o adekwatny model opisu postaci literackiej pozostaje bez odpowiedzi, nawet staje się bardziej dramatyczne. Problem możliwość stworzenia teorii postaci literackiej wobec różnorodności artystycznych realizacji wciąż czeka na (naiwnego?) badacza.

Słowa kluczowe: Ingarden, postać literacka, ontologia i własności przedmiotów fikcyjnych, semantyka nazwy własnej osobowej

ON (IM)POSSIBILITY OF THE APPLICATION OF INGARDENIAN NOMINAL MEANING ELEMENTS THEORY TO THE RESEARCH ON LITERARY CHARACTER - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The purpose of the article is to find an answer to the question whether Roman Ingarden's theory of the elements of nominal meaning, formulated years ago, is still applicable and can be useful as a model of describing a literary character. The findings of the study indicate that Ingarden's theory can succeed in an empirically adequate character description provided that it reflects a real object. The characters that cannot be considered by means of the elements of nominal meaning can be found in some contemporary novels and the Theatre of the Absurd. They do not constitute an object understood as a subject of features, but rather a collection of features not connected with one another. They are only linguistic beings with weak or non-existent referentiality. Ingarden's theory, as purely ontological, cannot be therefore referred to literary characters in a simple manner, as in a work of literature it is dependent on the literary convention as well as the semantic functions in the work of fiction. Thus, the question of an adequate model of literary character description remains unanswered and can even become more dramatic: is it possible to create the theory of a literary character in the face of a variety of literary phenomena? The solution to this question awaits a (naive?) researcher.

Key words: Ingarden, literary character, features of non-existent objects, fictional object ontology, personal proper name semantics



BADANIA FRAKTALNEJ NATURY SACRUM W TEKśCIE LITERACKIM (PERSPEKTYWA INGARDENIANA) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Ihor Nabytowycz
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Streszczenie. Strukturalnie kategoria sacrum jest pewnego rodzaju fraktalem, to znaczy, że struktura "składa się z podobnych do siebie podstruktur" (B. B. Mandelbort). Zaproponowany konceptualny model kategorii sacrum daje możliwość systemowych badań, analizy i interpretacji jego irracjonalnej i racjonalnej obecności w dziele literackim. Zastosowanie dynamicznego, fraktalnego modelu kategorii sacrum do idei wielopłaszczyznowej budowy utworu Romana Ingardena może być dostatecznie użytecznym składnikiem studiów nad wyrażeniem i przedstawieniem obecności sacrum w tekście literackim. Ingardenowskie podejście do budowy utworu daje możliwość obserwacji sacrum na różnych poziomach tekstu literackiego, a fraktalna natura tej kategorii pozwala poszczególne przejawy sakralnego traktować jako atrybuty całej struktury.

Słowa kluczowe: dzieło literackie, sacrum, fraktal, wielowarstwowość, koncept

THE RESEARCH OF FRACTAL NATURE IN SACRUM OF THE CATEGORY OF THE SACRED IN WORK OF ART (INGARDENS PERSPECTIVE) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. Structurally the category of the sacred is a certain fractal, that is, a structure which "also consists of the similar to itself substructures" (B.B.Mandelbrot).The proposed conceptual model of the category of sacrum "the sacred" equips the researcher with an ability to systematically study, analyze and interpret its rational and irrational manifestations in fiction. The application of the dynamic fractal model of the category of the sacred to the idea of a multilayer structure of Roman Ingarden's literary piece can appear to be a productive enough means of the study of the expression and representation of its rational and irrational components in fictional prose. Ingarden's approach to a literary writing's structure allows us to investigate the sacred's manifestations at different levels of the fictional text, whereas the fractal nature of this category admits of concluding about separate manifestations of the sacred as ones of the features of an integral structure.

Key words: fiction, the sacred, fractal, religiously marked concept



INTENCJONALNOśĆ I REFERENCJA. KU FENOMENOLOGII FORM GATUNKOWYCH - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Łukasz Wróbel
Uniwersytet Warszawski

Streszczenie. Artykuł poświęcony jest analizie relacji zachodzących pomiędzy dziełami literackimi i dziełami naukowymi w fenomenologii literatury Romana Ingardena. Jakkolwiek filozof zdaje się absolutnie jedne od drugich odróżniać, uwzględnienie ich warstwowej budowy oraz istnienia miejsc niedookreślenia skłania ku konkluzji, że sam ten podział nie jest oczywisty. Wprawdzie dzieła literackie nie mogą służyć formowaniu wiedzy naukowej czy też poznania pojęciowego z racji oparcia go na sądach logicznych, z których z kolei zbudowane są dzieła naukowe, oba typy dzieł łączy jednak wiele wspólnego. Uwzględniam w tym kontekście tryby konkretyzacji, formalne i materialne uposażenia sądów oraz quasi-sądów, a także relacje zachodzące pomiędzy ja czystym i ja biologicznym, osobowym. Tak ujęta konkretyzacja dzieł (literackich i naukowych) okazuje się być otwarta na sferę tego, co hyletyczne, z drugiej zaś strony jej referencyjne nachylenie znajduje pewną "przesłonę" w modalnościach form gatunkowych.

Słowa klucze: Ingarden, fenomenologia, referencja, intencjonalność, genologia, hyletyczność

INTENTIONALITY AND REFERENCE. TOWARDS THE PHENOMENOLOGY OF GENOLOGICAL FORMS - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. In this paper I analyse the relations between literary work of art and scientific work (as a particular case of the "literary work"), as they are described in the phenomenology of Roman Ingarden. At first glance it seems that Ingarden differentiates one from another completely, but taken into consideration the phenomenologist's basic conceptions of the strata layers and places of indeterminacy, one must come to conclusion, that potential distinctions are not so clear and direct. Focusing on the Ingarden's remarks about ("pure") judgements in contrast to quasi-judgements, I show that, although: 1. literary work of art is not primarily (as we may read in phemomenologist's publications) intended to form and fix scientific knowledge in concepts and judgements, nor does it serve to communicate the results of scientific research; 2. specific structure of scientific art is fundamentally different from the former (all its assertions are judgements); both (literary work and scientific art) are still two particular cases of the "literary work" in a broad sense, and they have much in common. Taking into account Ingarden's specification of the modes of concretization, formal and material factors of assertions, I consider the relations between pure self and biological, personal self. Concretization appears to be opened to the hyletic sphere, but its referential gradient finds a diaphragm in a specific genological forms.

Key words: Ingarden, phenomenology, reference, intentionality, genology, hyletic data



TEKST JAKO PRÓBA WYJśCIA POZA GRANICE SAMOTNOśCI: SPOSOBY UOBECNIENIA AUTORA W PRZESTRZENI KREATYWNEJ ROMANA INGARDENA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Ludmyła Tarnaszyńska
Instytut Literatury Państwowej Akademii Nauk w Kijowie

Streszczenie. Wykorzystując system poglądów na literaturę i specyfikę strategii poznawczej Romana Ingardena, dokonano w artykule próby znalezienia "klucza" do zrozumienia tematu samotności i kontaktu oraz relacji autora z czytelnikiem, które to związki ujawniają się poprzez modus temporalności. Takie podejście do problemu daje możliwość określenia go jako swoistej komunikacyjnej przestrzeni kodów semantycznych, służących przedłużeniu quasi-kontaktu autora z czytelnikiem poprzez tekst. Poruszając się w polu fenomenologicznych idei R. Ingardena, badaczka aktualizuje i określa problem samotności egzystencjalnej twórcy ł proponuje własny model interpretacyjny komunikacji tekstowej. Zgodnie z nim, taki quasi-kontakt w symbolicznej przestrzeni znaków, zastępując autorowi realny kontakt ze społecznością, prowadzi jedynie do iluzji, która, w konsekwencji, rozwiewa pragnienie sławy, zamieniając się w samotność egzystencjalną i prowadząc do utraty poczucia własnej tożsamości.

Słowa kluczowe: Ingarden, tekst, samotność, komunikacja, quasi-kontakt, temporalność, tożsamość



TEXT AS AN ATTEMPT TO REACH BEYOND THE LIMITS OF SOLITUDE: THE METHODS OF AUTHOR PRESENTATION IN ROMAN INGARDEN'S CREATIVE SPACE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. By means of the system of views on literature and Roman Ingarden's cognitive strategy, the author of the article attempts to discover the 'key' to the treatment of the subject of solitude/contact of author/reader from the perspective of temporal mode. Such a temporal approach to the issue enables to establish it as communicative space for the development of semantic codes, which constitute a sort of extended contact (quasi-contact) by means of the text. Dealing with Ingarden's phenomenological intentions, the researcher updates and determines the issue of existential solitude of an author and puts forward her own model of interpretation of the textual communication. According to this model, such a quasi-contact in the symbolic space of signs, being a substitute for real social contacts, only leads to the illusion that, as a result, dispels the desire for fame and turns into the existential solitude and the feeling of identity loss.

Key words: text, solitude, code, communication, author, reader, quasi-contact, temporal mode, identity



GENOLOGICZNA ISTOTA POWIEśCI I INTERPRETACJA UTWORÓW TEGO GATUNKU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Mykoła Waśkiw
Państwowy Uniwersytet im. Iwana Ohijenki w Kamieńcu Podolskim

Streszczenie. Autor artykułu rozpatruje problem określenia kryteriów, osobliwości typów utworów literackich, kluczowych dla wyróżnienia gatunków, zwłaszcza powieści. Wariantywność interpretacji powieści, w porównaniu z utworami innych gatunków literackich, wzrasta w istotny sposób, kosztem takich immanentnych cech powieści, jak polifonia, Ťszczelność pismať, związek problematyki powieści z tematyką współczesności. Interpretując powieści, należy uwzględniać takie cechy gatunku, jak nowość wątków i problematyki, hermetyczność stworzonego świata powieści, która rodzi realistyczność (choć niekoniecznie realizm) wyobrażenia, powieściowość wątków (istnienie konfliktów miłosnych), koncentrację na indywidualnych doświadczeniach bohaterów, na ich prywatnym życiu. Jednocześnie autor nie podziela poglądów, zgodnie z którymi możliwości powieściowego gatunku są nieograniczone. Przychyla się natomiast do stwierdzenia, że powieść posiada bogaty zasób środków wyobrażeniowych, choć jest on ograniczony, podobnie jak w przypadku jakiegokolwiek innego gatunku literackiego.

Słowa kluczowe: genologia, gatunek, powieść, polifonia, "szczelność pisma"

THE GENERIC NATURE OF THE NOVEL AND THE INTERPRETATION OF LITERARY WORKS OF THIS GENRE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The author of the article considers the problem of studying the criteria, the peculiarities of the groups of literary works, key factors for the description of genres, especially the novel. The variantism of novel interpretation, as compared to the works of different genres, increases to a considerable extent at the cost of such immanent features of the novel as polyphony, "close writing", constant correlation of novel subject matters with modern issues. While making the interpretation of novels it is essential to take into account such features of this genre, as the novelty of the plot and subject matters, hermetics of the world created in the novel, which shows the reality (but not necessarily realism) of imagery, the fictionality of the plot (the existence of love adventures), focusing on the individual experiences of characters, on their private lives, but also their intermingling fates creates the panoramic picture of social life and contemporary issues. Simultaneously the author does not share the views of those researchers who indicate the omnipotence of the genre of the novel, supporting the view that the novel has a wider, though not unlimited, range of artistic techniques than other literary genres.

Key words: genre, novel, polyphony, polyvoices, "close writing", romantic, realistic, novelty, individuality



WARUNKI LITERACKIE DLA EWOKOWANIA JAKOśCI METAFIZYCZNEJ "WDZIĘKU I LEKKOśCI DZIEWCZĘCEGO RUCHU" NA PRZYKŁADZIE PANA TADEUSZA ADAMA MICKIEWICZA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Beata Romanowska
Zakład Teorii Literatury Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Streszczenie. Według Romana Ingardena jakości metafizyczne zawsze są nacechowane aksjologicznie. Ich właściwością jest to, że nie można ich określić w sposób czysto rozumowy - "można je jedynie zobaczyć wprost, chciałoby się powiedzieć, jakby w ekstazie, na podłożu określonych sytuacji, w których dochodzą do realizacji". Tego sposobu doświadczania ich dostarcza sztuka, jej wytwory. Na gruncie literatury kontakt z jakościami metafizycznymi gwarantują, wyłącznie utwory, których kompozycja osiąga najwyższy stopień artyzmu. W pracy analizowane są warunki literackie, jakie niewątpliwie spełnia utwór Adama Mickiewicza pt. Pan Tadeusz, dzięki czemu możliwe jest ukonstytuowanie się jakości metafizycznej "wdzięku i lekkości dziewczęcego ruchu". Warunki dla zaistnienia tego typu jakości metafizycznej uwidaczniają się w stopniu najwyższym w obrębie składników ustanawiających tzw. "dwuwarstwowość brzmieniowo-znaczeniową" rozpatrywanego fragmentu Pana Tadeusza.

Słowa kluczowe: ontologia, jakości metafizyczne, dzieło sztuki literackiej, metafizyka, warstwy dzieła literackiego

LITERARY CONDITIONS FOR THE EVOCATION OF METAPHYSICAL QUALITY IN THE 'GRACE AND LIGHTNESS OF GIRLISH MOVEMENT' ON THE EXAMPLE OF MASTER THADDEUS BY ADAM MICKIEWICZ- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. According to Roman Ingarden metaphysical qualities invariably constitute certain value for every individual. Their most noticeable feature is the fact that they can always be defined in a purely rational mode, "they can only be perceived directly, one may say, as if in ecstasy, on the level of particular situations in which they can be fulfilled". This mode of experiencing these values is provided by art and its creations. In the field of literature, the contact with metaphysical values can be guaranteed, according the philosopher, only by works of literary art, texts that are precisely constructed and the composition of which reaches the highest level of artistry. The paper analyses literary conditions, undoubtedly fulfilled by Master Thaddeus by Adam Mickiewicz, that enabled to establish a particular type of metaphysical quality, namely "grace and lightness of girlish movement". It aims to prove that the conditions for creating this type of metaphysical quality become more explicit with the realm of components creating so-called "sound-meaning two-layer" of the excerpt from Master Thaddeus discussed in the paper.

Key words: ontology, metaphysical qualities, literary work of art, metaphysics, layers of literary work of art



UNIA HADZIACKA W PROZIE HISTORYCZNEJ: PRÓBA ZROZUMIENIA W śWIETLE IDEI ROMANA INGARDENA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Walentyna Sobol
Uniwersytet Warszawski

Streszczenie. Praca poświęcona jest problemowi unii hadziackiej 1658 r. Zgodnie z jej postanowieniami Rzeczpospolita Obojga Narodów miała się przekształcić w federację trzech równoprawnych podmiotów. Autorka analizuje utwory literackie o tematyce historycznej w aspekcie Ingardenowej koncepcji dwuwymiarowej budowy dzieła literackiego. Przedmiotem rozważań są powieści I. Neczuja-Łewyckiego, W. Kożelanki, O. Łupija, J. Muszketyka, Hałyny Tarasiuk.

Słowa kluczowe: Ingarden, unia hadziacka, hermeneutyka

UNION OF HADIACH IN HISTORICAL FICTION: ATTEMPT AT UNDERSTANDING ON THE BASIS OF ROMAN INGARDEN'S IDEAS - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The article is devoted to some Ukrainian historical novels of Ivan Nechuy-Levyckyj (Ivan Wyhovskyj), W. Kozhelyanko (Konotop), O. Lupiy (Hetmanska bulava), J. Mushketyk (Na brata brat) and Halyna Tarasjuk (Hram na boloti). All of those novels are connected with the problem of Hadiach Union (1658). According to the articles of this Union, Ukraine was to become the third, autonomic part of Polish Kingdom. Valentyna Sobol analyses those novels using Ingarden's theory of literature.

Key words: Ingarden, hermeneutics, Union of Hadiach



POWIEśĆ WAŁERIJA SZEWCZUKA "U PASZCZU DRAKONA" W KONTEKśCIE INGARDENOWSKIEJ KONCEPCJI CZASOPRZESTRZENI UTWORU LITERACKIEGO - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Marta Zambrzycka
Uniwersytet Warszawski

Streszczenie. Tekst stanowi próbę opisu czasoprzestrzennej struktury powieści "U PASZCZU DRAKONA" w kontekście ingardenowskiej koncepcji czasu i przestrzeni jako kategorii konstrukcyjnych, należących do warstwy przedmiotów przedstawionych w dziele literackim. Pamiętając o stworzonej przez Romana Ingardena teorii wielowymiarowości dzieła literackiego, autorka koncentruje się wyłącznie na warstwie/wymiarze przedmiotów przedstawionych, zwłaszcza zaś na specyfice literackich kategorii czasu i przestrzeni.

Słowa kluczowe: Ingarden, warstwa przedmiotów przedstawionych, czasoprzestrzeń, Wałerij Szewczuk

VALERIJ SHEVCHUK'S NOVEL 'U PASZCZU DRAKONA' IN THE CONTEXT OF INGARDEN'S NOTION OF TIME AND SPACE IN THE WORK OF LITERATURE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The paper attempts at describing the structure of time and space in the novel 'U paszczu Drakona' in the context of Ingarden's notion of time and space as structural categories belonging to the stratum of objects represented in the literary work of art. Taking into account the theory of a stratified literary work of art created by Roman Ingarden, we focus primarily on the stratum/dimension of represented objects, particularly the literary categories of time and space.

Key words: structure, stratum of represented objects, time and space, V. Shevchuk



KULTURA JAKO PROJEKT SEMIOTYCZNY (FUNKCJONOWANIE TEKSTU TARTUSKIEGO W LITERATUROZNAWSTWIE POLSKIM) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Wiktoria Durkałewycz
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawla II

Streszczenie. W artykule przedstawiona została analiza niektórych typów aktualizacji tartuskiego tekstu w ramach polskiego dyskursu teoretycznoliterackiego. Aktualizacja tartuskiego modelu wiedzy o literaturze i kulturze została przeanalizowana na podstawie takich kategorii jak pierwotna i wtórna recepcja. Do zakresu pierwszego typu recepcji należą, między innymi, takie zjawiska jak: tłumaczenie, referowanie, recenzowanie. Drugi typ recepcji związany jest z formułowaniem odrębnych modeli interpretacji semiotycznej.

Słowa kluczowe: tekst kultury, recepcja, semiotyka literacka

CULTURE AS SEMIOTICS PROJECT (FUNCTIONING OF TARTU TEXT IN POLISH LITERARY CRITICISM)- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The article presents the analysis of some types of actualization of tartu text within the framework of Polish literary criticism. Actualization of tartu model of knowledge about literature and culture was analysed on the basis of such categories as: primary and secondary reception. The former type of reception includes the phenomena such as: translation, reporting and reviewing. The latter type of reception is connected with the formulation of distinct models of semiotic interpretation.

Key words: text of culture, reception, literary semiotics



"CHICOTUS CAETERA EXPLICABI..." (CZŁOWIEK DOBY ODRODZENIA W INTERPRETACJI ALEKSANDRA DUMASA, OJCA) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Tetiana Riazancewa
Instytut Literatury Państwowej Akademii Nauk w Kijowie

Streszczenie. W artykule zanalizowano osobliwości interpretacji obrazu "człowieka Odrodzenia" w powieściach La Dame de Monsoreau i Les Quarante Cinque Alexandra Dumasa - ojca. Autorka koncentruje się na jednym z głównych bohaterów obydwu utworów - "niezwykłym błaźnie" Chicot. Zostały omówione sposoby i metody autorskiego "przekształcenia" realnej postaci historycznej w bohatera powieści historycznej i określone podstawy psychologicznej motywacji działań postaci. Położono nacisk na realizm w odtwarzaniu motywów i modeli zachowań, a szerzej, świata emocjonalnego człowieka XVI w. w powieściach francuskiego pisarza. Autorka rozpatruje także osobliwości połączenia w obrazie Chicota cech postaci francuskiej tradycji ludowo-karnawałowej ("błazna" i "czarta") z typowymi cechami bohatera prozy romantycznej. Szczególną uwagę poświęcono osobie błazna jako figury "średniej trwałości" (F. Braudel), która jest swoistym komentarzem swojego okresu.

Słowa kluczowe: Aleksander Dumas (ojciec), Chicot, interpretacja, błazen, bohater typowy, bohater karnawałowy

CHICOTUS CAETERA EXPLICABIT... THE PECULIARITIES OF INTERPRETATION OF THE RENAISSANCE MAN IN TWO NOVELS BY ALEXANDRE DUMAS, PČRE- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The article deals with the peculiarities of interpretation of "the Renaissance man" in the novels La Dame de Monsoreau and Les Quarante Cinque by Alexandre Dumas, pere. The author focuses on a protagonist in both novels, the "unusual buffoon" Chicot, analysing several topics: - the features of traditional French carnival characters and the features of the Romantic hero combined in the figure of Chicot; - the buffoon as a typical character "explaining" his epoch (after F. Brodel, H. Levin, G. B. Giamatti, C. Guillen); - the "point of honour" in Renaissance class morals as the foundation of the line of Chicot in Dumas' novels. The article briefly outlines the ways and methods Dumas used to transform a real historical person into a character in his novels. It reveals the background of the psychological validity of the character's actions and stresses the general credibility in representation of the behavioural models and emotional life of the people of the 16th century in the novels by the French author.

Key words: Dumas, Chicot, interpretation, buffoon, typical character, carnival character



ORYGINALNOśĆ POSTACI MAKBETA W PRZEKŁADZIE SZEKSPIROWEGO DRAMATU AUTORSTWA TODOSIA OśMACZKI - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Iryna Barna-Szałata, Oleh Szałata
Państwowy Pedagogiczny Uniwersytet im. Iwana Franki w Drohobyczu

Streszczenie. W artykule omówione zostało tłumaczenie Makbeta Szekspira na język ukraiński dokonane przez Todosia Ośmaczki zarówno w lingwistycznym, jak i literaturoznawczym aspekcie. Utwór został zanalizowany ze względu na jego kompozycję. Autor proponuje interesujący pogląd na kwestię dualizmu obrazu Makbeta w oryginale i w przekładzie Todosia Ośmaczki. Osmaczce udało się wiarygodnie oddać całe bogactwo słownictwa i znaczeń słynnej tragedii "politycznej" Szekspira, jej genialny styl i obrazowość. Jego przekład świadczy o oryginalnej percepcji, przeniknięciu w twórczą głębię autora i w tragizm głównego bohatera, co jest motywowane autobiograficznie. Język oczarowuje kolorytem ukraińskich folkloryzmów i archaizmów, dobrze odzwierciedla subtelności dialogów i przemyśleń, których interpretacja jest pojemna znaczeniowo.

Słowa kluczowe: przekład, Szekspir, Makbet, Ośmaczka

THE ORIGINALITY OF THE TRADITIONAL IMAGE OF MACBETH IN UKRAINIAN INTERPRETATION BY THEODOSIY OS'MACHKA- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. These latter, touched upon in our article at different levels of compositional logic, present an interesting picture of the dualism of man as represented by Shakespearean Macbeth and one in Os'machka's translation into his native language. Actually, it is Os'machka's enormously vulnerable language feeling (the "wound" inflicted by the inhuman repressions of the totalitarian regime) and his genuine poetic gift that enabled his veracious rendering of the multifarious vocabulary of Macbeth with its polyvariant meanings, as well as the powerful eloquence and style with which Shakespeare so masterly designed his glorious "political tragedy". Thus, an intrinsic originality pertains to Os'machka's translation of Makbeth, which manifests his deep insight into Shakespearean creative work and, along with the charming assortment of indigenous Ukrainian lexis, well mirrors the subtleties of Shakespeare's dramatis personae whose locutions may be given several interpretations.

Key words: translation, Shakespeare, Macbeth, Os'machka



INTERTEKSTUALNOśĆ JAKO PODSTAWOWA CECHA POWIEśCI JOZEFA ROTHA HIOB - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Tetiana Monolatij
Prykarpatski Państwowy Uniwersytet w Iwano-Frankiwsku

Streszczenie. W artykule przedstawiony został obraz życia Żydów na podstawie powieści austriackiego twórcy XX w. Jozefa Rotha Hiob. Utwór koncentruje się na kryzysie identyfikacji dotykającym społeczności żydowskie Europu wschodniej. Wykorzystane zostają motywy biblijne obrazujące los zwykłego człowieka, jego trudną drogę życiowych doświadczeń oraz konfliktów natury filozoficznej i etycznej. Intertekstualne tropy odzwierciedlają nie tylko autorski obraz świata, ale także odtwarzają swoistość kultury, myśli i mitologii żydowskiej okresu międzywojennego.

Słowa kluczowe: intertekstualność, J. Roth, przypowieść, literatura austriacka

INTERTEXTUAL BASIS OF THE NOVEL 'JOB' (HIOB) BY JOSEPH ROTH - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The article discusses the paradigm of European life in the novel 'Job' by Joseph Roth, a renowned literary figure of the 20th century Austrian literature. The novel comprises the motifs of the unification between 'transcendent homelessness' and collective identity crisis of Eastern European Judaism, Biblical parable of life and fate of a simple man who has experienced a series of misfortunes, philosophical problems and unresolved ethical dilemmas. It was argued that the use of intertextuality was one of the linguistic sources of Roth's fiction. In 'Job', the intertextual devices were applied in order to reflect not only the author's map of the world but also to recreate the peculiarities of European culture, ideas, mythology and demonstrate the European map of the world between two world wars.

Key words: intertextuality, Joseph Roth, parable, Austrian literature



TENDENCJE PRZENOSZENIA FIGUR I OBRAZÓW ZE STAREGO DO NOWEGO TESTAMENTU W PROZIE JOANNYKIJA GALIATOWSKIEGO - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Natalia Lewczenko
Narodowy Pedagogiczny Uniwersytet im. H. Skoworody w Charkowie

Streszczenie. Artykuł dotyczy przenoszenia figur i obrazów ze Starego do Nowego Testamentu z uwzględnieniem hermeneutyki biblijnej, zgodnie z którą można je traktować jako elementy jednego z czterech sensów Pisma świętego. Hermeneutyka ta miała wpływ na poetykę ukraińskiej prozy barokowej, co ukazuje przykład twórczości Joannykija Galjatowskiego - ukraińskiego barokowego kaznodziei.

Słowa kluczowe: biblijna hermeneutyka, egzegeza, barok, kaznodziejstwo ukraińskie

EXTRAPOLATING TENDENCIES OF THE OLD AND NEW TESTAMENT IN THE FICTION OF IOANIKIY GALYATOVSKIY- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The research is devoted to the study of extrapolation of the Old Testament into the New Testament on the ground of figures and images as one of the elements of the 'four sense' Biblical hermeneutics, which constituted the structure of Ukrainian baroque prose. The research is illustrated by the examples of Ioanikiy Galyatovskiy's fiction.

Key words: Biblical hermeneutics, Ukrainian fiction, Baroque, extrapolation, exegesis



UKRAINIAN DEVILS ABOVE LUBLIN - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Leszek Mikrut
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Streszczenie. Ludowe wierzenia w moc sił nieczystych znajdują swe odzwierciedlenie w literaturze. Przykładem tego jest lubelska legenda o Czarciej Łapie. Na polsko-ukraińskim pograniczu można odnaleźć bliźniaczo podobne podania: powstałą w Żytomierzu gawędę Henryka Rzewuskiego Trybunał Lubelski oraz Biesy, poemat wzorowany na ludowej tradycji, pióra Grzegorza Danielewskiego - niesłusznie zapomnianego już dziś rosyjskiego pisarza z kręgu tzw. szkoły ukraińskiej. We wszystkich trzech tekstach wykorzystany został motyw pokrzywdzonej przez bogacza biednej wdowy, za którą ujęły się diabelskie moce, biorąc w obronę kobietę skrzywdzoną przez "stojących ponad prawem".

Słowa kluczowe: Rzewuski, Danielewski, polsko-ukraińskie pogranicze, wierszowana bajka, ludowe podania, Lubelski Trybunał Koronny UKRAINIAN DEVILS ABOVE LUBLIN- pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. Folk beliefs in the might of evil powers are also reflected in literature. A popular Lublin legend about Czarcia Łapa (Devil's Hand) is a perfect example, though not the only one. The folk tales of the same kind can also be found in the Polish-Ukrainian borderland. The tale Trybunał lubelski (Lublin Tribunal) created in Żytomierz by Henryk Rzewuski refers not only to the Lublin legend, using the motif of a poor widow bullied by a rich man. The widow is protected by the powers traditionally considered hostile towards humans, though defending those who suffer injustice from the ones standing above the law. A similar tale called Biesy (The Devils), based on folk tradition, was written by Grzegorz Danielewski, an unjustly forgotten Russian writer of the so-called Ukrainian school. The above-mentioned works reflect the phenomenon of cross-cultural transmission in the Polish-Ukrainian borderland.

Key words: Danielewski, devils (biesy), Polish-Ukrainian borderland, verse fable, folk tales, Lublin Crown Tribunal



PROBLEMATYKA STOSUNKÓW NARODOWOśCIOWYCH W GALICJI PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU (NA PRZYKŁADZIE PERECHRESNYCH STEŻOK FRANKI I ŁYSTIW ŻYDIWSKOHO SOCIAL-DEMOKRATA PRO UKRAJINU GOLDELMANA) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Iwan Monalatij
Prykarpatski Państwowy Uniwersytet w Iwano-Frankiwsku

Streszczenie. Autor charakteryzuje stosunki oraz antagonizmy, istniejące pomiędzy różnymi narodowościami, zamieszkującymi Galicję w końcu XIX i na początku XX w. Ukazuje, iż znalazły one odbicie w powieści Iwana Franki Perechresni steżky (1900) oraz we wspomnieniach żydowskiego działacza politycznego i społecznego Samuela Goldelmana Łysty żydiwskoho social-demokrata pro Ukrajinu (1920). Widoczna jest intertekstualna zależność pism Goldelmana od literackiej kreacji Franki. Szczególnie wyeksponowane zostały konfliktorodne praktyki zaliczania Żydów do narodowości dominującej w danej części Galicji.

Słowa kluczowe: konflikty narodowościowe, Galicja, intertekstualność, Franko, Goldelman

THE PROBLEMS OF ETHNICAL RELATIONS IN GALICIA OF THE END OF XIX-XX CENTURIES (ON THE EXAMPLE OF PEREKHRESNI STEZHKY BY FRANKO AND LYSTY ZHYDIWSKOHO SOCIAL-DEMOKRATA PRO UKRAJINU BY GOLDELMAN) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The article analyses the peculiarities of Judeo-Christian ambivalence in 'late Austrian' Galicia, on the basis of the ideas of the Ukrainian, Iwan Franko included in his novel called 'Perechresni stezky' (1900) and in the memoirs of Salomon Goldelman, Jewish politician and social worker, called 'Lysty żydiwskoho social-demokrata pro Ukrajinu' (1920). It was found that Franko/Goldelman intertextuality indicates considerable discrepancies as compared with the previous texts concerning international relations in Galicia as autonomous bonds, separated from ideology and history. The intertextual interpretation of Franko and Goldelman emphasizes the cross-disciplinary character and independence of the genre, indicating that both texts and ideas derived from similar ideological backgrounds, regardless of the religious division into Christians and Jews as well as ethnic differences between Ukrainians and Jews.

Key words: intertextuality, Franko, Goldelman



DIALOG TOŻSAMOśCI W OPOWIADANIU MARII MATIOS APOKALIPSYS - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Marija Szymczyszyn
Państwowy Pedagogiczny Uniwersytet w Tarnopolu

Streszczenie. Przedmiotem rozważań jest opowiadanie M. Matios Apokalipsys, które zostaje poddane dekonstrukcyjnemu odczytaniu. Dekonstrukcja jest grą, manipulacją pojęciami czy nawet myślami ludzkimi. Jest tym, co zmusza do poddania w wątpliwość utrwalonych stereotypów. Autorka bada, jak w tekście utworu ulegają destabilizacji opozycje: Żydówka - Ukrainiec, wdowa - obcy mężczyzna, cudzołóstwo - naturalne pragnienie, karnawał -powszedniość. We wnioskach podkreśla się, że proces podnoszenia rangi rzeczy marginalnych nie oznacza automatycznie wprowadzonej opozycji do decentralizacji. Istota procesu polega na ukazywaniu odmiennych aspektów, które można dostrzec podczas szczegółowej analizy tego, co wcześniej nie zostało dostrzeżone. Dokonuje się przebudowa stereotypów w myśleniu i odbiorze świata. W artykule poddano analizie problem historii, która w świetle dekonstrukcji nie pozostaje jednoznaczna i określona. Jawi się jako nierozwiązywalna, ambiwalentna i wieloperspektywiczna.

Słowa kluczowe: dekonstrukcja, opozycje, Maria Matios, tożsamość

DIALOGUE OF IDENTITIES IN MARIYA MATIOS' STORY APOCALYPSES - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. Deconstructive strategy of reading has been used to analyze M. Matios' Apocalypses. Deconstruction is a kind of game, a way of manipulating. It provokes doubts, destabilizes binarism and displaces the opposition itself. In the article, in particular, the author has investigated how traditional binaries of logocentrism are disrupted. They do not fit properly different patriarchal oppositions. The author observes that centralization of supplemented does not mean its opposition to the privileged. It is a process of revealing some hidden, obscure aspects of the supplement. This perspective prevails in many works of M. Matios. It leads to the deconstruction of stereotypes and worldview in general. The article also questions the concept of history, which is undecidable within deconstructive paradigm.

Key words: deconstruction, undecidable, double consciousness, identity, binaries, apocalypses



PROBLEM INTERPRETACJI ARCHETYPOWYCH MOTYWÓW OSOBY I CIENIA W UKRAIŃSKIEJ PROZIE POSTMODERNISTYCZNEJ (NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH UTWORÓW EUGENII KONONENKO I OKSANY ZABUŻKO) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Iryna Betko
Prykarpatski Państwowy Uniwersytet w Iwano-Frankiwsku

Streszczenie. W artykule podjęto próbę analizy wybranych utworów prozatorskich Eugenii Kononenko i Oksany Zabużko w kontekście postulatów Jungowskiej psychologii głębi. Szczególną uwagę poświęca się rozpatrywaniu archetypowych motywów persony i cienia, które odgrywają zasadniczą rolę w procesie indywidualizacji jednostki - tzn. jej psychicznego oraz duchowego rozwoju.

Słowa kluczowe: archetypowa krytyka, Jungowska psychologia głębi, indywidualizacja, persona, cień, Kononenko, Zabużko

THE PROBLEM OF THE INTERPRETATION OF ARCHETYPICAL MOTIFS OF THE PERSON AND THE SHADOW IN THE UKRAINIAN POSTMODERN PROSE (ON THE EXAMPLE OF THE SELECTED WORKS BY EUHENIA KONONENKO AND OKSANA ZABUZHKO)pełny artykuł (full article) - plik PDF

Summary. The article is devoted to the analysis of the selected works of fiction by Eugenia Kononenko and Oksana Zabuzhko in the context of Jung's analytical psychology. A special attention is paid to the interpretation of the Person and Shadow archetypal motives. These archetypes play a significant role in the process of Individuation, which means the psychological and spirtitual evolution of a Man.

Key words: archetypal criticism, Jung's analytical psychology, individuation, persona, shadow, Kononenko, Zabuzhko



 

Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych O.L. PAN

 
 
 Siedziba oddziału : Polska Akademia Nauk, Oddział w Lublinie
 Pałac Czartoryskich, Plac Litewski 2, e-mail: pan-ol@hektor.umcs.lublin.pl
webdesign emzab.pl