TEKA
Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych IVa/2008.
Commission of Architecture, Urban Planning and Landscape Studies

Strona redakcyjna - editorial page - plik PDF

Spis treści- pełny artykuł (full article) - plik PDF



GRANICE DZIEŁ PRZESZŁOŚCI I NOWOŚCI - PROBLEM AKSJOLOGICZNY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

BORDERS OF CAUSES OF THE PAST AND NOVELTIES - THE AXIOLOGICAL PROBLEM

Bonawentura Maciej Pawlicki
Politechnika Krakowska
Cracow University of Technology

Streszczenie. Granice dzieł przeszłości i nowości są wyrazem koncepcji konstruowanych w ramach różnych kategorii sztuki, a wszystkie te dzieła łączy nieustannie natura. Tradycjonaliści, głosząc pogląd o wyższości przeszłości nad teraźniejszością w historyzmie i badaniach wielkich stylów, analizowali treść dzieła wyrażoną przez określoną formę. Moderniści w dążeniu do oderwania się od przeszłości i tradycji zespolili formę z treścią, tworząc z niej integralną całość, uproszczony i silnie zgeometryzowany kontur i kształt bryły. W tym upatrywali logikę form odnajdywanych przez siebie nowatorskich prawideł sztuki. Jedni i drudzy uznawali, że dzieło powstaje w zgodzie z naturą lub jest jej odzwierciedleniem. Czy nowoczesność postuluje tworzenie ekscentrycznych form? Odpowiedzi należy poszukiwać w postawach humanistycznego modernizmu i lokalnego regionalizmu pocz. XX w.

Słowa kluczowe: modernizm, reginalizm, nowoczesność

Abstract. Borders of causes of the past and novelties are expression of the concept constructed within the confines of the different category of art, but the nature connects all these works continuously. Traditionalists predicate about superiority of the past over present in historism and research the great styles and they analyzed the content of the work by definite form. Modernists in aspiration for rending from the past and tradition, they have clubbed form with content create the integrity building, simplified and factorial outline and shape of the lump. They looked logic of form to it and by innovatory rule of art. Both of them recognized, that work emerges in agreement with nature, or there is mirror. Do modernity postulate creation of ekscentric form? It belongs to search for the answer in postures of the humanistic modernism and local regionalism at begin of XX century.

Key words: modernism, regionalism, modernity



"NOWA PROSTOTA" JAKO PRZEJAW NEOMODERNIZMU WE WSPÓŁCZESNEJ ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU pełny artykuł (full article) - plik PDF

NEW SIMPLICITY IN CONTEMPORARY LANDSCAPE ARCHITECTURE AS A RETURN TO MODERN STYLE

Alicja Bieske-Matejak
Zakład Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Wydział Architektury Politechniki Białostockiej

Streszczenie. Modernistyczna wizja architektury funkcjonalnej, często maksymalnie uproszczonej, bez zbędnych ozdobników jest silnie zakorzeniona w tradycji europejskiej i świadomości współczesnych projektantów. Autor prezentuje przykłady współczesnej architektury krajobrazu, dowodząc, że tendencje te są ciągle atrakcyjne dla wielu współczesnych projektantów. W architekturze krajobrazu autorka rozróżnia trzy tendencje: prostotę dzikiej natury jako wzór dla parków i ogrodów, krajobraz rolniczych pól i lasów w miejskich przestrzeniach publicznych, oraz styl miejski inspirowany przez architekturę współczesną w parkach i ogrodach.

Słowa kluczowe: współczesna architektura krajobrazu, architektura ogrodowa, współczesne parki miejskie, nowa prostota

Abstract. Modern style in architecture and urban planning is considered as simplicity and priority of function. Author present several examples of contemporary landscape architecture to prove that these ideas are still very attractive for many contemporary designers. In landscape architecture design author distinguish three tendencies: simplicity of wild nature as a pattern for parks and gardens, agriculture landscape of fields and forest in urban, public spaces, urban style inspired by modern architecture in parks and gardens.

Key words: modern landscape architecture, garden architecture, modern city parks, new simplicity



GROBOWCE ARCHITEKTURY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

TOMBS OF ARCHITECTURE

Lidia Klein
Uniwersytet Warszawski
Warsaw University

Streszczenie: Tekst jest próbą spojrzenia na architekturę modernistyczną z perspektywy tego, co Aaron Betsky nazywa "architekturą", która odróżnia od "budowania". Według amerykańskiego teoretyka "architekturą jest wszystko to, co znajduje się "poza budynkami" - na przykład relacje, jakie się w nich tworzą, opowieści, które im towarzyszą czy odczucia estetyczne, jakie wywołują. W artykule zanalizowane zostały artystyczne realizacje (m.in. Michała Brzezińskiego, Michała Budnego, Rafała Bujnowskiego, Szymona Kobylarza, Jacka Niegody i Karoliny Zdunek) oraz projekt kuratorski (W sprzecznym mieście), dla których tematem jest architektura modernistyczna i socmodernistyczna. Artyści i kuratorzy próbują pokazać te strony modernistycznej architektury, których zwykle nie dostrzegamy. Proponują skupienie się nie tyle na samym budynku, ile właśnie na jego "architekturze". To, co dostrzegane przez artystów i teoretyków, zwykle pozostaje niewidoczne dla przeciętnego odbiorcy. Wyjaśnienia tego faktu dostarczyć może krytyczka Giuliana Bruno, opisująca proces starzenia się modernistycznych budynków. Według niej, inaczej niż w przypadku antycznych czy nowożytnych zabytków, gmachy te nie starzeją się z godnością i nie tworzą malowniczych ruin. Zaniedbane, modernistyczne obiekty stają się "grobowcami architektury", w których trudno dostrzec to, co "poza budynkami".

Słowa kluczowe: teoria architektury, architektura modernistyczna, krytyka architektury

Abstract: The article is an attempt to look at modernist architecture from the perspective of what Aaron Betsky calls an architecture, which differs from building. According to this american theoretician, architecture is everything beyond the building- for example relations within them, stories that accompany them or aesthetic feeling they evoke. The article is an analysis of art realizations and a curatorial project that take modernist and socmodernist architecture as a subject. Artists and curators try to show aspects of modernist architecture we usually do not see. Instead of a building itself they set the focus on its architecture. What is noticeable for artists and theoreticians usually remains invisible for an average recipient. Giuliana Bruno, in her critique describing the process of ageing modern buildings, tries to explain the above mentioned fact. According to her, modernist buildings, in contrary to - for example - ancient ones, do not age with dignity and do not turn into picturesque ruins. Neglected modernist buildings can easily become tombs of architecture and so it is hard to see what is beyond building.

Key words: theory of architecture, modernism, criticism of architecture



MIĘDZY KLASYCYZMEM A AWANGARDĽ, CZYLI NURT UMIARKOWANEGO MODERNIZMU W ARCHITEKTURZE GDYNI 1920-1939 - pełny artykuł (full article) - plik PDF

BETWEEN CLASSICISM AND AVANT-GARDE - MODERATE MODERNISM IN THE ARCHITECTURE OF GDYNIA 1920-1939

Maria Jolanta Sołtysik
Politechnika Gdańska, Katedra Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Gdańsk University of Technology, Department of History and Conservation of Architecture

Streszczenie. Ewolucja form modernistycznych okresu międzywojennego wyznaczana były w dużym stopniu przez stosunek do spuścizny klasycznej. Obserwujemy to zarówno architekturze europejskiej lat międzywojennych, jak i w architekturze polskiej. Na jednym biegunie znajdowała się estetyka tradycyjna, estetyka klasycyzmu; na drugim - jej przeciwieństwo - modernistyczny ruch awangardowy. Między tymi ideowymi skrajnościami rozwijała się w architekturze cała paleta formacji stylowych mniej radykalnych, pośrednich, które ze względu na swe cechy stylowe określić można wspólnym mianem umiarkowanego modernizmu. Kierunek ten wypełniał istotną lukę w estetyce epoki, proponując język reprezentacji i monumentalizmu w ramach kanonu modernistycznego.

Słowa kluczowe: architektura, modernizm 1918-1939, między klasycyzmem a awangardą

Abstract. Evolution of Modernism during the 1920s and 1930s were defined to some extend by the attitude to classical tradition. We can see it both in European and Polish architecture. On the one hand there was the still existing classicist mode, and on the other the modern avant-garde, which was completely opposite to the former. Between these two extremes there were some different architectural trends, which - due to their stylistic features - we can refer to with the common name: Moderate Modernism. Its popularity derives from the fact, that it compensated for some shortcomings of the avant-garde architecture. Modern Modernism offered the language of monumentality and representation within the canons of modern aesthetics.

Słowa kluczowe: architecture, modernism 1918-1939, between classicism and avant-garde



REFORMATORSKIE POCZĽTKI SPOŁECZNYCH PROGRAMÓW AWANGARDY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

REVOLUTIONARY BEGINNINGS OF AVANT-GARDE'S SOCIAL REFORM PROGRAMS

Hanna Grzeszczuk-Brendel
Wydział Architektury, Politechnika Poznańska
Faculty of Architecture, Poznań Technical University
e-mail: hanna-andrea@wp.pl

Streszczenie: Awangardowe programy Karty Ateńskiej ogłoszonej w 1942 r., sformułowane prawie 10 lat wcześniej, operowały rewolucyjną retoryką zerwania z dotychczasową tradycją architektoniczną i urbanistyczną, która przyczyniła się do wadliwego rozwoju miast i powstania złej, fałszywej architektury. Idea mieszkania-maszyny może być potraktowana jako kulminacja postulatów funkcjonalizmu, prostoty, typizacji i standaryzacji, określających nową estetykę i nową pragmatykę architektury. Jako szczególnie nowatorskie podkreślano w teorii i praktyce awangardy podjęcie społecznej problematyki architektury, adresowanej do najuboższych warstw ludności. Skrajność programów awangardy stwarzała wrażenie, że postulowane idee nie nawiązują do wcześniejszych tradycji i otwierają absolutnie nowe horyzonty. Okazuje się jednak, że wiele tych haseł brzmi nie tylko podobnie, ale wręcz identycznie jak założenia reformatorskie, sformułowane i praktykowane na przełomie XIX/XX w. W związku z tym pojawia się pytanie o powinowactwa programowe reformy i awangardy, ale również o różnice w sferze społecznej, kryjące się za podobnymi sformułowaniami.

Słowa kluczowe: modernizm, osiedla, spółdzielnie mieszkaniowe, miasto-ogród

Abstract: Avant-garde programs of Athens Charter, announced in 1942, were created almost 10 years earlier and were using rhetoric of breaking with the existing architectural and urban tradition, which has contributed to defective development of cities and the formation of false, bad architecture. The idea of apartment-machine may be treated as a culmination of demands of functionalism, simplicity and standardization. These demands where defining a new aesthetics of pragmatism of architecture. Taking up a subject of architecture's social issues (both in theory and practice), aimed at serving the poorest segments of the population, was stressed as particularly innovative. Extremes of avant-garde, created an impression that requested ideas do not correspond to earlier traditions and open absolutely new horizons. However, it appears, that many of these terms is not only similar, but even the same as reform assumptions, formulated and practiced at the turn of the nineteenth and twentieth century. In this context, the question arises: what are the affinity of reform and avant-garde, and what are differences, that hides behind similar formulas.

Key words: modernism, housing estate, housing co-operative, garden city



GRANICE MODERNIZMU - NIECHCIANE DZIEDZICTWO - PROBLEMY DOTYCZĽCE REWALORYZACJI ARCHITEKTURY POWSTAŁEJ PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ W POLSCE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE LIMITS OF MODERN MOVEMENT - UNWANTED LEGACY - RESTORATION PROBLEMS OF POST-WAR ARCHITECTURE IN POLAND

Jadwiga Urbanik
Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej
ul. Bolesława Prusa 53/55, 50-317 Wrocław, Poland
e-mail: jadwiga.urbanik@pwr.wroc.pl

Streszczenie. Współczesna architektura w Polsce pierwszych czterech dekad po II wojnie światowej, tworzona w trudnych warunkach socjalizmu, zasługuje na zainteresowanie i ochronę. Najbardziej charakterystyczną cechą naszej narodowej architektury jest jej duża rozbieżność między programem i koncepcjami projektowymi a ostatecznymi realizacjami (jeżeli do tych realizacji wreszcie doszło). Tytuł referatu został sformułowany bardzo przewrotnie, dziś bowiem w Polsce jeszcze nie możemy mówić o prawidłowej profesjonalnej rewaloryzacji budynków z lat 50., 60. czy 70. Już dostrzega się taką potrzebę, choć nie istnieje jeszcze prawo, które nakazywałoby prawidłowy sposób postępowania. Coraz częściej obserwujemy niewłaściwe podejście do rewaloryzacji powojennej architektury XX w. Budynki po 30-40 latach użytkowania wymagają gruntownych remontów. Ich forma, wyglądająca bardzo współcześnie powoduje, że nie są powszechnie postrzegane jako zabytki (formalnie nimi nie są). Prawidłowo przeprowadzony proces rewaloryzacji pozwoli ocenić wartość budynku w kontekście osiągnięć architektury XX w. oraz prześledzić drogę, którą przebyli architekci ku nowoczesności.

Słowa kluczowe: modernizm, historia architektury współczesnej, Polska, Wrocław, XX wiek

Abstract. Contemporary architecture of the first four post-war decades in Poland, created in difficult socialism period, deserve interest and preservation. The most characteristic feature of our national architecture is its great discrepancy between the program, designing concepts and eventual realizations (if the realizations took place). To tell the truth the subject matter of this paper is very tricky because in present-day Poland we can't talk about professional restoration of buildings from the 50's, 60's or 70's. Such need has been already noticed, although there is no legal right ordering to do it properly. More and more often we are witnessing a wrong attitude to the restoration of 20th century post-war architecture. A lot of 30-40-year-old buildings need thorough renovation. Their form, looking very contemporary, makes us think they aren't monuments (formally they aren't). Well led restoration process will allow to evaluate the building value in the context of 20th century architecture achievements and to follow the way to modernity architects covered.

Key words: Modern Movement, history of contemporary architecture, Poland, Wroclaw, XX century



MODERNIZM PROWINCJONALNY - pełny artykuł (full article) - plik PDF

PROVINCIAL MODERNISM

Maria J. Żychowska
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Faculty of Architecture, Technical University of Cracow
ul. Podchorążych 1, 30-084 Kraków, Poland, e-mail: pazychow@cyf-kr.edu.pl

Streszczenie. Jest tylko kilka miejsc w Europie i kilka na świecie, gdzie powstawały budowle w pełni zgodne z założeniami modernizmu. Zasadniczo idee tego kierunku były przetwarzane, adaptowane do lokalnych upodobań i gustów. Odrzucanie owych kosmopolitycznych, jak się wydawało, wzorców było z jednej strony wynikiem kompleksów, a z drugiej, zagubienia we współczesnym świecie. W sumie realizowana była architektura daleka od założeń nowego kierunku. Powstaje pytanie czy taką architekturę można nazywać modernizmem prowincjonalnym?

Słowa kluczowe: Tanzania, Erytrea, Polska, architektura, prowincjonalna, modernizm

Abstract. There are few places in Europe and very few in the world, one can say, there are buildings whose style totally rejects tradition and fully deserves its name modern. Mainly, like in African or Asian towns, due to strong local tradition or deep veneration for history, the search for modernity was shaped by the rule of continuity. The rejection of some elements of cosmopolitan ideology, which was a mark of a certain complex, of getting lost in the contemporary world, produced the architecture whose aesthetics and technology were a distant echo of the avant-garde forms although its ideological and social assumptions were certainly consistent with the modern trend. Their aesthetic appearance evoke a question whether one can call it an provincial modernism.

Key words: Tanzania, Eritrea, Singapore, Poland, architecture, provincial, modernism



ARCHITEKTURA SŁONECZNA JAKO NURT W TWÓRCZOŚCI MODERNIZMU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

SOLAR ARCHITECTURE AS A TREND IN MODERNISM

Stanisława Wehle-Strzelecka
Wydział Architektury, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Politechnika Krakowska
Faculty of Architecture, Cracow University of Technology
ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków, e-mail: wehle@o2.pl

Streszczenie. Celem artykułu jest przedstawienie modernistycznych uwarunkowań dla rozwoju głównych założeń, w poszukiwaniu harmonijnych związków pomiędzy środowiskiem zabudowanym a naturalnym, w przeciągu ostatniego stulecia oraz rozwoju idei używania energii słonecznej w kształtowaniu zabudowy mieszkaniowej. Twórczość architektów pierwszej połowy XX w. pokazują zasadnicza rolę słońca jako kluczowego elementu, będącego zaczątkiem współczesnych idei rozwoju zrównoważonego w architekturze i w urbanistyce.

Słowa kluczowe: architektura, urbanistyka, architektura słoneczna

Abstract. The objective of this publication is to recall the modernists' contribution to the development of the principles of a quest for some harmonious relations between the built-up environment and the natural environment in the last century and the development of the concepts of using the energy of the sun in shaping residential complexes. The work of the architects of the first half of the 20th century show some significant elements being the germs of the contemporary ideas of sustainable development introduced in architecture and city planning.

Key words: architecture, urban planning, solar architecture



THE SEMANTIC CONFUSION AS TO THE PHENOMENON OF MODERNISM IN ARCHITECTURE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

ZAMIESZANIE SEMANTYCZNE JAKO FENOMEN MODERNIZMU W ARCHITEKTURZE

Janusz A. Włodarczyk
Białystok Technical University
Politechnika Białostocka

Abstract. This essay consists of fragments of the chapters from the book The Truth and Lies in Architecture being in preparation. The character, the shape and the scale of it do not allow to treat in this place of Post-Modernism, regionalism and some more terms in the above mentioned book.

Key words: modernism, semantic aspects of architecture, philosophy of architecture

Streszczenie. Artykuł składa się z fragmentów rozdziałów z książki pt. Prawda i kłamstwa w architekturze, będącej w opracowaniu. Charakter, kształt i skala nie pozwala traktować jej w miejscu postmodernizmu, regionalizmu i innych definicji we wspomnianej książce.

Słowa kluczowe: modernizm, semantyczne aspekty architektury, filozofia architektury



ASPEKT GEOMETRYCZNY KRAKOWSKICH BUDOWLI MODERNISTYCZNYCH POWSTAŁYCH DO II WOJNY ŚWIATOWEJ - pełny artykuł (full article) - plik PDF

GEOMETRICAL ASPECT OF CRACOW MODERNIST BUILDINGS ENSUING FOR THE II WORLD WAR

Beata Vogt, Farid Nassery
Zakład Geometrii Wykreślnej, Rysunku Technicznego i Grafiki Inżynierskiej, Politechnika Krakowska
Division of Descriptive Geometry, Technical Drawing and Engineering Graphics, Cracow University of Technology
e-mail: bvogt@pk.edu.pl, bevogt@gmail.com, diraf@orange.pl.

Streszczenie. Artykuł porusza zagadnienia związane z obiektami modernistycznymi powstałymi na terenie Krakowa w okresie 1905-1939. Zaprezentowany zostaje podział obiektów na trzy zasadnicze okresy oraz występujące w nich specyficzne nurty charakterystyczne dla szkoły krakowskiej. Pokazane są również pewne aspekty geometryczne cechujące budowle tej szkoły.

Słowa kluczowe: modernizm, szkoła krakowska, proporcje

Abstract. The article is bringing up problems connected with modernist objects ensuing on the land of the city of Cracow in period 1905-1939. Presented a division of objects into three fundamental periods and the peculiar currents appearing in them characteristic of the Cracow school are remaining. Also certain geometrical aspects stamping buildings of this school are shown.

Key words: the modernism, the Cracow school, proportion



MODERNISTYCZNA ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA ŚW. APOSTOŁÓW PIOTRA I PAWŁA W RÓWNEM - pełny artykuł (full article) - plik PDF

MODERNIZM IN THE ARCHITECTURE OF SAINT PETER AND PAUL APOSTOLS IN RIVNE

Marian Smolyn
Narodowy Uniwersytet Gospodarki Wodnej i Wykorzystania Przyrodniczego, Równe, Ukraina
National University of Water Management and Nature Resources Use, Rivne, Ukraine


Streszczenie. W artykule przedstawiono historię budowy modernistycznego kościoła w Równem na Ukrainie, jego przekształceń oraz współczesny obraz.

Słowa kluczowe: modernizm, kościół garnizonowy, Równe

Abstract: The article shows the history of construction of modernist church in Rivne in Ukraine, its transformations and actual state.

Key words: modernism, garrison church, Rivne



KHARKOV AS A CAPITAL OF SOVIET-UKRAINIAN CONSTRUCTIVISM - pełny artykuł (full article) - plik PDF

Petro Rychkov
National University of Water Management and Nature Resources Use, Rivne, Ukraine
Narodowy Uniwersytet Gospodarki Wodnej i Wykorzystania Przyrodniczego, Równe, Ukraina



THE WAY OF EXPECTED FULFILLMENT. ON FLEXIBILITY OR THE SECOND MODERNITY IN ARCHITECTURE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

DROGA OCZEKIWANYCH SPEŁNIEŃ. O FLEKSYBILNOŚCI CZYLI O DRUGIEJ NOWOCZESNOŚCI W ARCHITEKTURZE

Grzegorz Nawrot
Departament of Architectural Design, Faculty of Architecture, Silesian University of Technology in Gliwice
Katedra Projektowania Architektonicznego, Wydział Architektury, Politechnika Śląska w Gliwicach
ul. Akademicka 7, 44-100 Gliwice,
tel. +48 32 237 2441, e-mail: arch_grzegorz_nawrot@poczta.onet.pl

Abstract. The first and the second modernity. Two visions of Architecture: solid and flexible. Two visions of reality. The geometric perspective and the mechanistic vision. The first modernity. Columns, floor slabs, the way of shaping the projection of a building 'liberated' from reinforced construction technology. Historically assimilated fabrics of rooms: walls, floors. Functional dispositions organizing explicitly and strictly the way of being; providing the sequence of performed activities and even their character. The space for bathrooms, bedrooms, anterooms, vestibules - described and understood, shaped and separated by those fabrics of rooms. And the second modernity: the marking of the saved space, flexibility and ambiguity and their purpose. Virtuality, subtlety and delicacy of space translated in this way. Other materials and means of dividing this space or the suggestion for such division. Light, water, color, smell and texture instead of concrete, dry or brick walls. Transparency instead of imperviousness. Flexibility instead of immobilization. What is, then, the present-day, post-panoptic modernity? In Architecture, it refers to the 'second modernity', to Bauman's 'liquid modernity', which uses all accessible technological means. The architecture of second modernity leaves the 'architectural panopticum' for the benefit of the architecture of freedom. It means different shaping of social mechanisms, different urban planning and different shapes of spaces. Such modernity means treating the already designed space as open for designing, as intended for an endless search for a definition of its purpose, for constant determining its quality in future. Such modernity means assigning equivocal nature to space by the planned possibility of flexible and permanent transformations, by designing the possibility to choose and to use the space in many ways. Modernity is designing a frame for situations, which are the result of that space, and which exist in that space; modernity is also making a prediction about those situations and inspiration for them.

Key words: flexibility, second modernity, architecture, visions of architecture

Streszczenie. Pierwsza i druga nowoczesność. Dwie wizje architektury: stała i płynna. Dwie wizje rzeczywistości. Perspektywa geometryczna i mechanistyczna wizja. Pierwsza nowoczesność. Słupy, płyty stropowe, "uwolniony", z usztywniających technologii budowlanych, sposób kształtowania rzutu budynku. Historycznie przyswojone przegrody budowlane: ściany, stropy. Dyspozycje funkcjonalne jednoznacznie i rygorystycznie organizujące sposób bycia, określające kolejność odbywanych czynności, a nawet ich charakter. Pomieszczenia łazienek, sypialni, przedpokoi, przedsionków, opisane i pojmowane, ukształtowane i wyodrębnione tymi przegrodami... I druga nowoczesność: zaznaczanie zapisywanych przestrzeni, fleksybilność i wieloznaczność i ich przeznaczenia. Wirtualność, subtelność i delikatność, "tłumaczonych" w ten sposób przestrzeni. Inne materiały i środki podziału tej przestrzeni, a właściwie sugestii tego podziału. Światło, woda, kolor, zapach, dźwięk i faktura zamiast betonowej, gipsowej czy ceglanej ściany. Transparentność zamiast nieprzenikalności. Zmienność zamiast usztywnienia. Czymże jest obecna, współczesna nam, postpanoptyczna nowoczesność? W architekturze nawiązuje do drugiej nowoczesności", do "baumanowskiej płynnej nowoczesności", wykorzystując ku temu wszystkie dostępne obecnie środki techniczne. Architektura drugiej nowoczesności, to odejście od "architektonicznego panopticum" na rzecz architektury wolności. To inne kształtowanie mechanizmów społecznych, inna urbanistyka i inaczej kształtowana przestrzeń obiektów. To potraktowanie zaprojektowanej już przestrzeni, jako pozostającej do zaprojektowania, przeznaczonej do permanentnego, wciąż nowego, definiowania jej przeznaczenia i określania wciąż na nowo jej jakości w przyszłości. To nadawanie jej wieloznacznego charakteru poprzez przewidzianą możliwość fleksybilnych, ciągłych przekształceń. Zaprojektowanie możliwości wyboru i różnych sposobów użytkowania. To zaprojektowanie ramy dla zdarzeń, które mogą w tej przestrzeni zaistnieć ale także, przewidzenie i zainspirowanie tychże zdarzeń.

Słowa kluczowe: fleksybilność, druga nowoczesność, architektura, wizje architektury



MODERNISM IN THE ARCHITECTURE OF POZNAŃ AFTER 1945 BASED ON THE EXAMPLE OF RESIDENTIAL COMPLEMENTARY DEVELOPMENT - pełny artykuł (full article) - plik PDF

MODERNIZM W ARCHITEKTURZE POZNANIA PO ROKU 1945 NA PRZYKŁADZIE ZABUDOWY MIESZKANIOWEJ WIELORODZINNEJ O CHARAKTERZE UZUPEŁNIAJĽCYM

Adam Nadolny
Division of History of Architecture and Urbanism, Faculty of Architecture Poznań University of Technology
e-mail: adam.nadolny@put.poznan.pl

Abstract. Seeking context in the post-war architecture of Poznan is connected with the space of a city having its own history. Urban structure rooted in the turn of 19th century is a perfect base where attempts to fight the phenomenon can be observed. The way of interpreting the complementary development must be mentioned here. With respect to historic districts, it means an attempt to come back to certain type of enclosed--complementary development of the existing urban structure with modern architectural artistic means, contemporary to the time of the building construction. Complementary architecture in Poznan after 1945 was profoundly exposed in reference to multi-apartment housing, but much rarer in reference to public utility buildings. The war operations affected many districts of the city but not to such extent that they lost their historic character. Intensity of destruction was distributed in radial lines on the city plan, where it clearly decreased in the direction of the suburban areas, mainly the districts located in the south-western part of the city. Many of the newly erected facilities of complementary nature with respect to their form and function drew on the experience and achievements of modernism and post-modernism in subsequent period. The application of flat roofs, bay windows, retracted or protruding balconies introduced variety to facades and was seen as a determinant of modern architecture.

Key words: modernism, context, complementary development

Streszczenie. Poszukiwanie kontekstu w powojennej architekturze Poznania związane jest niewątpliwie z przestrzenią miasta historycznego. Struktura urbanistyczna, której konotacje sięgają okresu przełomu XIX i XX w. jest doskonałym polem, na którym można zaobserwować próby zmagania się z tym zjawiskiem. Należy tutaj wspomnieć, w jaki sposób należy interpretować zabudowę uzupełniającą. Jest to w przypadku działania w odniesieniu do dzielnic historycznych, próba powrotu do pewnego zamknięcia-uzupełnienia istniejącej tkanki urbanistycznej, za pomocą współczesnych dla czasu powstawania środków wyrazu architektonicznego. Należy zwrócić także uwagę na fakt, w jaki sposób kształtowano to zjawisko w odniesieniu do tendencji projektowych w architekturze europejskiej. Architektura uzupełniająca w przypadku Poznania, po roku 1945 była silnie eksponowana w odniesieniu do budownictwa wielorodzinnego, rzadziej do obiektów użyteczności publicznej. W wyniku działań wojennych wiele dzielnic miasta uległo zniszczeniu, jednak nie na tyle, aby zatracić swój historyczny charakter. Nasilenie rozmiarów strat układało się na planie miasta promieniście, z wyraźną tendencją malejącą w kierunku dzielnic peryferyjnych, a przede wszystkim dzielnic położonych po stronie południowo-zachodniej miasta. Wiele obiektów, biorąc pod uwagę formę i funkcję, czerpało z dokonań oraz osiągnięć modernizmu lub postmodernizmu w okresie późniejszym. Zastosowanie płaskich dachów, pasmowych okien, cofniętych lub wystających balkonów urozmaicających elewację stało się wyznacznikiem architektury w pewnym sensie nowoczesnej.

Słowa kluczowe: modernizm, kontekst, zabudowa uzupełniająca



KSZTAŁTY DACHÓW BUDYNKÓW MIESZKALNYCH JEDNORODZINNYCH W ASPEKCIE WPŁYWU MODERNIZMU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

MODERNIST INFLUENCE ON ROOF SHAPES OF DETACHED FAMILY HOUSES

Małgorzata Mełges, Hubert Mełges
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Faculty of Architecture, Technical University in Cracow
ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

Streszczenie. Skutki II wojny światowej, a w konsekwencji znalezienie się Polski w strefie wpływów obozu socjalistycznego, spowodowały ogromne zmiany w sferze architektonicznej, przestrzennej, kulturowej i estetycznej. Miasta i wsie zmieniły się nie tylko w sensie przestrzennym. Zasadniczo zmienił się ich wygląd architektoniczny. Sfera budownictwa jednorodzinnego wiejskiego jako najliczniejsza w skali kraju, wymaga szczególnego potraktowania. Uznano, że w budynkach mieszkalnych, przestrzennie bezładnie rozproszonych, stanowiących istotny składnik antropogenicznego krajobrazu w którym, kształty dachów są swoistymi wyróżnikami i optycznymi sygnałami obecności człowieka w krajobrazie. Wpływy "modernizmu socrealistycznego" w konsekwencji, zerwały z tradycją i tożsamością kulturową. Kosmopolityczny wygląd naszych wsi i miast, stanowi szczególne podstawy dla określenia metod w celu naprawy tej sytuacji. Stwierdza się, że kształty, rodzaje i pokrycia dachów oraz ich kolorystyka, istotnie decyduje o przynależności budynku do określonego regionu kulturowego.

Słowa kluczowe: dachy, wieś, krajobraz, regionalizm

Abstract. In the aftermath of WWII, Poland was under the socialism's influence. This brought about an immense shift in spatial-architectural, cultural and aesthetic spheres. Both cities and villages changed and not only in the sense of spatial planning. Their architectural appearance changed fundamentally. The sphere of rural detached family houses, which is the most popular form of buildings in Poland, deserves special attention. It is assumed that in spatially disordered residential buildings which form an essential ingredient of the anthropogenetic landscape roofs are distinguishing features in the surrounding areas and mark man's presence in the landscape. The modernist social realism did away with tradition or cultural identity. Cosmopolitan appearance of our cities and villages forms the basis for drawing up the methods of improvement. It is assumed that roof shapes, types and colour of roofing determine in a significant way the building's membership in a given cultural situation.

Key words: roofs, village, landscape, regionalism



PRZYKŁADY MODERNIZMU W MUROWANEJ ARCHITEKTURZE UZDROWISKOWEJ MIEJSCOWOŚCI WOROCHTA I TATARÓW NA HUCULSZCZYŹNIE - ZARYS PROBLEMATYKI- pełny artykuł (full article) - plik PDF

EXAMPLES OF MADE OF BRICK OR STONE MODERNISTIC ARCHITECTURE OF HEALTH RESORTS IN THE TOWNS OF WOROCHTA AND TATARÓW IN HUTSUL REGION - AN OUTLINE OF TOPIC

Jacek Czubiński
Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Institute of History of Architecture and Conservation of Monuments, Faculty of Architecture,
Cracow Technical University, e-mail: jczubin@pk.edu.pl

Streszczenie. Huculszczyzna jest regionem, w którym występują wszystkie architektoniczne tendencje stylistyczne typowe dla zabudowy uzdrowiskowej Karpat końca XIX w. i I połowy XX w. Istnieją tam budowle reprezentujące zarówno formy historyczne, style regionalne, secesję, styl dworkowy, jak i modernizm. Praca przedstawia wybrane przykłady murowanej architektury modernistycznej powstałej w dwudziestoleciu międzywojennym na terenie miejscowości Worochta i Tatarów. Omawiane budowle reprezentują różne nurty modernizmu i są świadectwem obecności tego stylu w zdominowanej przez regionalizm architekturze wybranych miejscowości uzdrowiskowych Karpat Wschodnich. Słowa kluczowe: architektura, modernizm, uzdrowisko, Huculszczyzna, Tatarów, Worochta

Abstract: Hutsul Region is a place where all of architectural stylistic tendencies typical for health resort buildings, from the end of 19th and first half of 20th century, of Carpathian Mountains appear. You can find there buildings representing historical forms as well as regional styles, art nouveau, manorial style and modernism. The text presents selected examples of modernist stone/brick architecture constructed in the twenty interwar years in the towns of Worochta and Tatarów. Described health resorts buildings represent different modernistic trends and are the witnesses of their presence in the dominated by regional styles architecture in the eastern Carpathian Mountains. Key words: architecture, Modernism, health resort, Hutsul Region, Tatarów, Worochta



ARCHITEKTURA MODERNISTYCZNA -RÓWNOŚĆ WOBEC IDEII- pełny artykuł (full article) - plik PDF

EGALITARIANISM LUXURY OF MODERNIST ARCHITECTURE

Jerzy Cibis, Wiesław Olejko
Wydział Architektury, Politechnika Śląska

Streszczenie. Tematem rozważań niniejszej dysertacji jest pojęcie "luksusu" w architekturze modernistycznej. Sprecyzowanie znaczenia słowa "luksus" w słownikach wskazuje na jego nieadekwatność w odniesieniu do architektury modernistycznej i dowodzi, że bardziej adekwatne jest słowo komfort zdefiniowane jako zespół urządzeń, warunków, zapewniających wygodę i odpowiadający w pełni wymaganiom estetyki. Termin komfort wydaje się być bardziej odpowiedni do opisu nie tylko wybitnych dzieł architektury modernistycznej, ale także do opisu całego ruchu modernistycznego w architekturze. Rolą obiektów "luksusowych" w ruchu modernistycznym było propagowanie rozwiązań funkcjonalnych i estetycznych, których większość prawie natychmiast trafiała do powszechnego użytku. Do postawienia takiej tezy upoważnia analiza podstawowych cech ruchu modernistycznego: koncentracja na zagadnieniach funkcjonalności i specyficzna estetyka. Omówione skrótowo zagadnienia funkcji i estetyki architektury modernistycznej dotyczyły wszystkich rodzajów budynków, niezależnie od rangi i statusu obiektu. Ruch modernistyczny lat 20. i 30. pozostawił po sobie szeroko pojęta praktykę projektową, zwaną funkcjonalizmem, która jako metoda twórcza stosowana w odniesieniu do wszystkich rodzajów zadań projektowych przetrwała do dnia dzisiejszego.

Słowa kluczowe: architektura, modernizm, styl, luksus, komfort

Abstract. The idea of "luxury" is the subject of this dissertation. Dictionary definition of the term "luxury" indicates that this notion is not proper for the modernist architecture, and proves that the comfort is more adequate. The meaning of "comfort" in dictionary is explained as a group of equipment, living conditions which ensure comfort and meet the aesthetic's requirements. The term "comfort" seems to be more appropriate for the description of both the oustanding works of modern architecture and the whole modernism movement. The propagation of functional ana aesthetic solutions was the main role of "luxury" objects in modernism movement. The majority of them almost instantly became commonly used. This thesis result from the analysis of the basic attributes of the modernism movement: concentration on the functionality issues and a specific aestetics. The questions of the function and the aesthetic of the modernist architecture concerned all types of buildings regardless the rank and the status of the object. The modernism movement of the 20s and 30s left a designe practice called functionalism, which as a creative method used for all kinds of design tasks survived to the present day. Key words: architecture, modernism, style, luxury, comfort



MODERNIZM OBIEKTÓW PRZEMYSŁOWYCH Z LAT 1960-1970 W POLSCE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

MODERNISM OF INDUSTRIAL BUILDINGS IN POLAND IN 1960-1970

Teresa Bardzińska-Bonenberg
Wydział Architektury Politechniki Poznańskiej
Faculty of Architecture, Technical University in Poznań

Streszczenie. W Polsce lata 60. XX w. były we wszystkich dziedzinach twórczości okresem odchodzenia od ograniczeń formalnych okresu stalinowskiego. Gospodarka, której podstawą był przemysł ciężki wymagała uruchamiania nowych zakładów produkcyjnych, których kształt dyktowała technologia. Ograniczenia narzucane przez centralne sterowanie państwem i zmienne priorytety inwestycyjne w rozbudowie kraju dotyczyły w mniejszym stopniu przedsięwzięć produkcyjnych niż budownictwa mieszkaniowego, a zwłaszcza publicznego. Projekty hal produkcyjnych i urządzeń jeszcze w niewielkim stopniu podlegały typizacji i miały status uprzywilejowany. Dotyczyło to także możliwości finansowania wyposażenia i budowy zakładów. W tej sytuacji projektanci mogli kształtować je zgodnie z wymaganiami technologii i formować w konwencji obowiązującej wówczas estetyki modernistycznej. Powstała grupa wybitnych, niestety w większości nieistniejących już dzieł architektonicznych, stanowiących ważny element w historii polskiej powojennej architektury. Realia współczesnej gospodarki wymagają wymiany zdekapitalizowanych obiektów, jednak błędem byłoby, gdyby ta część dorobku polskich architektów i konstruktorów uległa zapomnieniu.

Słowa kluczowe: architektura przemysłowa polska XX wieku, modernizm

Abstract. The sixties in Polish art and architecture were a period of abandoning formal limitations of soc-realistic dogma. Economy of the country was based on heavy industry and demanded new plants and factories to be built. Their layouts and structures were ruled by technologies and limitations imposed by centrally controlled economy. However, unstable priorities that hindered the development of the whole country did not affect industrial enterprises as much as the housing or public architecture. Projects of industrial plants were not a subject of standardization yet, and hold a privileged status. This applied also to acquisitions of technological equipment and financial support directed towards construction of plants. In such situation designers were free to follow technological demands as well as modernistic aesthetics of the European industrial trends of the sixties. In consequence a group of outstanding buildings has emerged, they represent important direction of development of the post-war Polish modern architecture.

Key words: industrial polish architecture in XXth cent., modernism



MODERNIZM POSPOLITY - GLIWICKA ZABUDOWA MIESZKANIOWA Z LAT 20. I 30. XX WIEKU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

ORDINARY MODERNISM - CITY HOUSING IN GLIWICE FROM 20'S AND 30'S OF XXTH CENTURY

Adam Bednarski
Politechnika Śląska w Gliwicach
Technical University in Gliwice

Streszczenie. W artykule autor chciałby przedstawić miejska wielorodzinną zabudowę z lat 20. i 30. XX w. Zabudowę typową, masową, której rozwiązania funkcjonalne - począwszy od logicznego rozplanowania pomieszczeń aż po detal - do dziś z wielkim powodzeniem służą użytkownikom tej mieszkalnej przestrzeni.

Słowa kluczowe: modernizm, Gliwice, budownictwo lat 20. XX w.

Abstract. In this article author would like to present examples of housing built in 20's and 30's of XXth century in Gliwice. This housing is taken as a main part of architectonical structure of many cities including Gliwice. This housing is ordinary and typical, which functional solutions (e.g. grouping flats, details) are noticed as practical and useful by its users.

Key words: modernism, Gliwice, housing built in 20's of XXth century



ARCHITEKTURA MODERNISTYCZNA NA HISTORYCZNYCH RYNKACH MAŁYCH MIAST- pełny artykuł (full article) - plik PDF

MODERNITY ARCHITECTURE ON HISTORICAL MARKETPLACES OF SMALL TOWNS

Dorota Gawryluk
Pracownia Historii Architektury i Konserwacji Zabytków, Politechnika Białostocka
Department of History of Architecture and Historic Bulding Conservation, Białystok Technical University
ul. Grunwaldzka 11/15, 15-893 Białystok, email: mcmareg@poczta.onet.pl

Streszczenie. Małe miasta północno-wschodniej Polski, np. Zambrów, Ciechanowiec, Szczuczyn, Kolno, Wizna, Czyżew mają historycznie ukształtowane rynki zakładane począwszy od XIV do XVI w. Zabudowa owych rynków była przekształcana na przestrzeni wieków, dogęszczana i intensyfikowana. W wielu miasteczkach znaczna część kamienic została zniszczona w czasie II wojny światowej. Po jej zakończeniu luki w zabudowie były wypełniane. Nowym budynkom nadawano między innymi formę modernistyczną (zwłaszcza w latach 60. i 70. XX w.). Artykuł prezentuje analizę sąsiedztwa modernistycznych budynków i kamienic z przełomu XIX i XX w. w kontekście przestrzeni historycznych rynków wymienionych miasteczek.

Słowa kluczowe: małe miasteczka, historyczne rynki, budynki modernistyczne w małych miastach

Abstract. There are historical marketplaces in small towns of norter-eastern Poland (for example: Zambrów, Ciechanowiec, Szczuczyn, Kolno, Wizna, Czyżew). They were created since 14th to 16th century. Development of marketplaces were changed from dispersed to ribbon development. Many of houses form the end of 19th century were distroyed during second world war. Empty places were developed after 1945. There were built modernistic blocks in neighbourhood of historical houses. The article present the context of modernity and historical development of historical maketplaces of small towns.

Key words: small towns, historical market squares, moderistic buildings in small towns



CHEŁM - "NOWE MIASTO", MODERNISTYCZNE ZAŁOŻENIE URBANISTYCZNE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

CHEŁM - "NEW CITY". MODERNISTIC URBAN CONCEPTION

Elżbieta Przesmycka, Elżbieta Pytlarz
Politechnika Wrocławska, Politechnika Lubelska
Technical University of Wrocław, Technical University of Lublin

Streszczenie. W okresie międzywojennym rząd Polski podjął decyzję o przeniesieniu Dyrekcji Polskich Kolei Państwowych z Radomia do Chełma, a władze miasta zleciły wykonanie koncepcji zagospodarowania. Projekt "Nowego Miasta" został opracowany przez Adama Kuncewicza i Adama Paprockiego dla obszaru o powierzchni 430 ha. Realizację projektu rozpoczęto od budowy kolonii urzędniczej, tzw. Dyrekcji, przeznaczonej dla pracowników kolei, którzy mieli się tu przenieść z Radomia. Brak funduszy oraz zmiana decyzji rządu o lokalizacji Dyrekcji Kolei na terenie Chełma wydłużyły znacznie realizację projektu. Dopiero w 1938 r. powstało nowoczesne osiedle o bardzo czytelnej kompozycji urbanistycznej z zabudową mieszkaniową w stylu "eklektycznego modernizmu" z wątkami narodowymi. Realizowany od 1926 r. plan zabudowy Nowego Chełma został połowicznie zrealizowany zaś po wojnie wyznaczył dalsze kierunki rozwoju miasta.

Słowa kluczowe: Chełm, "Nowe Miasto", kolonia - osiedle "Dyrekcja", modernizm

Abstract. Thanks to a valuable initiative of the Mayor, the government decided to transfer the Management of the Polish State Railways from Radom to Chełm. In the 1920s, after regaining the national independence, the local authorities ordered preparation of a perspective and long-term developmental plan for the empty grounds that had been donated by land owners to the State. The project "New City" was prepared by two architects - Adam Kuncewicz and Adam Paprocki - for an area of 2430 ha. The realisation of the New City project started with the housing estate for railways officials - the so called 'Management' - which was designed for railway management staff that were supposed to move from Radom to Chełm. Numerous obstacles, caused mainly by lack of funds and a change of the governmental decision concerning the location, significantly delayed the realisation of the first stage of the project. Nevertheless, the project was almost completed in 1938. The 1926 urban developmental plan for New Chełm established the directions for the town's further development for several decades. Although some of its elements have never been implemented and other parts.

Key words: Chełm, "New City", housing estate "The Management", modernism



BUILDING INTEGRATED MANAGEMENT SYSTEM-BIMS THE DEVELOPED RESEARCH AND APPLICATION OF "BIS MACHINE" METHOD- pełny artykuł (full article) - plik PDF

ZINTEGROWANY SYSTEM ZARZĽDZANIA BUDYNKIEM "BIMS". ROZWÓJ BADAŃ I ZASTOSOWANIE METODY "BIS MACHINE

Davorin Kereković, Zygmunt Wróbel, Kresimir Buntak
1GIS Forum, Croatia
2University of Silesia, Poland
3CSU Ltd, Croatia

Abstract. Process of an object digitalization is an expensive, long-term and complex work requiring high professionalism of contractors and especially quality technical and computer equipment. Problems of digitalization concept are similar to the dilemma while developing digital maps. The question is whether to develop small scale digital maps first followed by the system with more detail data or start immediately with very precise data. A new research on the field of "BIS Machine" method devoted to cultural heritage management and reconstruction have open various and valuable point of interdisciplinary aims.BR>
Key words: digitalization, cultural heritage, reconstruction, "BIS Machine" method, GIS, photogrametry, CNC, computer, XYZ coordinates

Streszczenie. Proces dygitalizacji budynku jest drogi i czasochłonny, a kompleksowe prace wymagają wysokiego profesjonalizmu wykonawców i szczególnego wyposażenia i sprzętu komputerowego. Problemy, jakie napotyka się podczas obróbki komputerowej obiektów architektonicznych, są podobne do tych, jakie występują przy budowie map cyfrowych. Pytaniem jest czy rozwijać mapy cyfrowe w małej skali, stopniowo uszczegóławiając je, czy od razu tworzyć bardzo precyzyjną bazę. Nowe badania BIS Machine na polu zarządzania i ochrony dziedzictwa kulturowego są wielodyscyplinarne.

Słowa kluczowe: digitalizacja, dziedzictwo kulturowe, rekonstrukcja, metoda "BIS Machine", GIS, fotogrametria, CNC, komputer, układ współrzędnych