TEKA
Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych III/2008.
Commission of Architecture, Urban Planning and Landscape Studies

Strona redakcyjna - editorial page - plik PDF

Spis treści- pełny artykuł (full article) - plik PDF



KULTURA GLOBALNA, KULTURA LOKALNA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

GLOBAL CULTURE, LOCAL CULTURE

Kinga Raczak
Biuro Projektów Lewicki-Łatak, Kraków
Lewicki-Łatak Design Agency, Cracow


Streszczenie. Obserwacja świata obejmuje analizę działań poszczególnych jednostek ludzkich poprzez śledzenie wzajemnych interakcji w grupach, organizacjach, skończywszy na postrzeganiu dynamicznych zmian w strukturach ponadnarodowych, globalnych. Pojęcie globalizacji, tak powszechnie używane w ostatnich czasach, znajduje swe odzwierciedlenie w różnorodnych aspektach. Na naszych oczach procesowi internacjonalizacji podlega m.in. ekonomia, kultura, sztuka. Dominacja ekspansywnej kultury Zachodu, napędzanej przez dynamiczny marketing, skonfrontowana zostaje z lokalnymi wartościami, wytworzonymi na drodze długotrwałej działalności człowieka. Napływ kultury z zewnątrz ożywia utajnione wartości kultur lokalnych, a cechy lokalnego kolorytu każdorazowo modyfikują kulturę zewnętrzną. Tak optymistycznie postrzegane zjawisko rodzi korzystny fenomen, zderzenie stymuluje kreatywność, oryginalność. Architektura, urbanistyka podlega takim samym przemianom, jak społeczeństwo i normy określane przez kulturę zewnętrzną i wewnętrzną. Nowoczesność, masowość współgra z historią, architekturą tożsamą z danym miejscem, tworząc optymalne powiązanie tych dwóch biegunów.
Słowa kluczowe: globalizacja, kultura

Abstract. Definition of globalization, so commonly used contemporary reflects in different aspects of life. We witnessed internationalization in economics, culture, art. Domination of expending western culture, boosted by market demands faces local culture created through long lasted human activity. Inflow of external culture alives hidden values of local culture and vice versa, features of local culture every time, modify external culture. Optimistically perceived process results in very positive phenomena, contradiction stimulates creativity and originality. Architecture, Urban design influenced similar processes. Modern design goes together with history, architecture of particular place, and crates bond between them.
Key words: globalization, culture



"BARWA W ARCHITEKTURZE WSPÓŁCZESNEJ - MIĘDZY GLOBALIZACJĄ A IDENTYFIKACJĄ MIEJSCA pełny artykuł (full article) - plik PDF

COLOUR IN MODERN ARCHITECTURE - BETWEEN GLOBALIZATION AND PLACE IDENTITY

Małgorzata Bąkowska
Instytut Historii Architektury, Sztuki i Techniki
Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska
Faculty of Architecture, Wrocław University of Technology
e-mail: malgorzata.bakowska@pwr.wroc.pl

Streszczenie. W artykule przedstawiono przykłady metod projektowych dotyczących zastosowania barwy we współczesnej architekturze. Projektanci mają obecnie do dyspozycji nie tylko szeroką paletę farb nowej generacji, ale także bogaty wybór nowych, różnobarwnych materiałów budowlanych. Wybór koloru, jego odcienia i intensywności w wielu wypadkach odpowiada dość często zmieniającym się ogólnoświatowym trendom. Z drugiej strony można obserwować innego typu podejście, gdzie ideą przewodnią jest uwzględnienie specyfiki miejsca i jego genius loci. Metodologie te uwzględniają koloryt naturalny otoczenia, uwarunkowania historyczne, geologiczne, a także upodobania i preferencje mieszkańców.
Słowa kluczowe: barwa w architekturze, symbolika koloru, architektura współczesna

Abstract. The article presents examples of design methods concerning the application and use of colour in contemporary architecture. Nowadays, designers can choose not only from the great range of new generation paints palettes but also from the various ranges of new colourful construction materials. The choice of architectural colour, its hue, value and chroma, often reflects the changes in various global trends. On the other hand, we can also observe another approach, where the most important matter to be taken into consideration is the place characteristic (genius loci). Those kinds of design methods focus on the natural colours of the surroundings, historical and geographical influences, as well as preferences of the public.
Key words: colour in architecture, colour symbolic, modern architecture



KRAJOBRAZ Z SACRUM W TLE - KAPLICZKI PRZYDROŻNE JAKO ELEMENT KRAJOBRAZU WSI OPOLSKICH - pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE LANDSCAPE WITH SACRED ELEMENTS - SHRINES AS AN ELEMENT OF THE LANDSCAPE OF OPOLE REGION VILLAGES

Anna Cała
Instytut Architektury Krajobrazu, Akademia Rolnicza we Wrocławiu
Institute of Landscape Architecture, Agricultural University of Wrocław
e-mail: annacala@op.pl

Streszczenie. Krajobraz wiejski jest bardzo ważnym składnikiem kultury regionalnej w całej Polsce. Całościowy kształt przestrzenny regionu jest wynikiem długotrwałego procesu uwarunkowanego zmianami przyrodniczymi i kulturowymi. Podstawowym składnikiem krajobrazu regionalnego są oprócz zabudowy także roślinność, zabytki oraz różne typy kapliczek i miejsc kultu. W artykule skupiono się na jednym z tych elementów: obiektami kultu i roślinności im towarzyszącej. Kapliczki, krzyże przydrożne i rzeźby sakralne stanowią bez wątpienia bardzo ważną część krajobrazu kulturowego. Niestety większość z nich jest niszczona przez siły natury, upływ czasu i rozwój cywilizacji.
Słowa kluczowe: sacrum, krajobraz, kapliczka

Abstract. The country landscapes are very important component of the regional culture in whole Poland. The entire shape of country region is result of long lasting processes like action of natural forces and local culture. Basic parts of regional landscapes are not only the old buildings but also flora, monuments, all types of shrines and the other elements of regional sacred culture. In this report I would like to focus on the one, select part of village scenery: the sacred elements and flora which is assigned to. Shrines, crosses, monuments and sculptures of saints, are very interesting part of the cultural landscape. Unfortunately, most of these structures are being destroyed by forces of nature, passage of time and human civilization. Here is a need to protect and catalogue every sacred par of country scenery, otherwise most of them will disappear for ever.

Key words: sacrum, landscapes, shrine



MIEJSCE KAPLICZEK I PRZYDROŻNYCH KRZYŻY W KRAJOBRAZIE TERENÓW WIEJSKICH MAZOWSZA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE PLACE OF SHRINES AND WAYSIDE CROSSES IN THE MAZOVIA'S RURAL LANDSCAPE

Beata Fortuna-Antoszkiewicz, Kinga Kimic
Katedra Architektury Krajobrazu, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa
Department of Landscape Architecture, Faculty of Horticulture and Landscape Architecture
Warsaw Agricultural University-SGGW
e-mail: kimic@alpha.sggw.waw.pl

Streszczenie. Krajobraz terenów wiejskich Mazowsza to rozległe równinne obszary pól uprawnych poprzecinane pasmami lasów oraz towarzyszące im wioski i małe miasteczka. Szczególne miejsce w tej scenerii zajmują kapliczki i krzyże przydrożne, których istnienie związane jest ściśle z lokalną tradycją. Pochodzą one z różnych okresów historycznych, a najwięcej zachowanych do dziś powstało w końcu XIX i w I połowie XX w. Obok tych najstarszych tworzonych przez anonimowych ludowych artystów odnaleźć można również współczesne, przyjmujące różnorodne formy. Fundowane w celach wotywnych do dziś pełnią one rolę symboliczną, która wyraźnie podkreślana jest w okresach świąt religijnych. Te drobne elementy przestrzenne związane z krajobrazem wiejskim wystawiane były wmiejscach o szczególnym znaczeniu. Towarzyszące drogom i lokalizowane na ich rozstajach stawały się jednocześnie drogowskazami ułatwiającymi orientację, odszukanie wybranego miejsca, mówiły o granicach istniejących podziałów przestrzennych. Przystrajane kwiatami i świecami zachęcały do zatrzymania się, modlitwy i kontemplacji. O wartościach tych niewielkich obiektów sakralnych decyduje ich wiek i walory artystyczne, ale także głęboko zakorzenione treści historyczne i kulturowe oraz ich ścisły związek religijny i emocjonalny z lokalną społecznością. Dziś niestety możemy zaobserwować pogłębiającą się rywalizację tych tradycyjnych elementów architektury z obiektami infrastruktury technicznej, co przyczynia się do zatracania granicy pomiędzy sacrum a profanum. Znacznym przekształceniom ulega krajobraz wiejski, a wraz z nim kapliczki i krzyże przydrożne znikają na tle intensywnej zabudowy, gubią się w gąszczu słupów wysokiego napięcia, znaków drogowych i reklamowych tablic. Wobec tych wszystkich zagrożeń niezbędna jest właściwa ochrona tych unikalnych elementów naszego dziedzictwa.
Słowa kluczowe: kapliczki, krzyże przydrożne, Mazowsze, krajobraz wiejski

Abstract. The Mazovia's rural landscape with its villages and small towns is characterized by wide flat area crossed by fields and parts covered by forests. Very important in that scenery are small sacral elements like wayside shrines and crosses which existence is closely connected with local tradition. Many of them created by anonymous popular artists in the end of 19th and the first part of 20th centuries are still preserve. They were founded as votive designs and conveyed acts of faith. Their symbolic meaning is still visible in the time of church holidays. Those small architectural elements of rural landscape were placed in singular localisation. They accompained transit roads and cross-roads as a kind of road signs, pointed the direction to other important places or buildings and marked the spatial division. Shrines and wayside crosses embelished by flowers and candles encouraged people to stop, provoke them to pray and spend time on contemplation. The unique values of those objects are connected with their age and artistic quality. They became elements of the Mazovia"s spiritual and material culture, the part of its history and tradition. Unfortunatelly today we observe the intensive rivalry between those sacral objects and technical elements what lose the thin border of sacrum and profanum. The Mazovia's rural landscape is changed very fast by common urbanisation. In this situation old shrines and wayside crosses fade away against the background of buildings, traffic-signals and billboards. The maintenance of those unique sacral elements of our heritage is necessary in the case of that negative changes.
Key words: shrines, wayside crosses, Mazovia, rural landscape



ELEMENTY KRAJOBRAZU POLODOWCOWEGO UTRWALONE W ARCHITEKTURZE SAKRALNEJ GARBOWA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

REVOLUTIONARY BEGINNINGS OF AVANT-GARDE"S SOCIAL REFORM PROGRAMS

Lucjan Gazda*, Sławomir Karaś**, Joanna Pinińska***
*Katedra Geotechniki, Wydział Inżynierii Budowlanej i Sanitarnej, Politechnika Lubelska
Faculty of Civil and Sanitary Engineering, Lublin University of Technology
e-mail: l.gazda@pollub.pl
**Katedra Budownictwa Drogowego, Wydział Inżynierii Budowlanej i Sanitarnej, Politechnika Lubelska
Faculty of Civil and Sanitary Engineering, Lublin University of Technology
e-mail: s.karas@pollub.pl
***Zakład Geomechaniki, Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski
Faculty of Geology, Warsaw Uniwersity
e-mail: joannap@geo.uw.edu.pl

Streszczenie. Występujące w cokole neogotyckiego, z początku XX w., kościoła w Garbowie koło Lublina, duże starannie obrobione bloki różnobarwnych i o zróżnicowanej strukturze skał krystalicznych są efektem obróbki głazów narzutowych z obrębu Niziny Lubartowskiej. Wykorzystanie takiej ilości dużych głazów spowodowało nieodwracalne zmiany w polodowcowym krajobrazie tej części Lubelszczyzny. ślady pozyskiwania i wstępnej obróbki głazów znajdowane są w odległości do 20 km od kościoła, pokrywającej się z historycznymi granicami parafii. Bloki skalne, starannie dopracowane i boniowane, w znacznej części są sygnowane inicjałami kamieniarzy, którzy stanowili zapewne warsztat "szkoły mularzy" Józefa Piusa Dziekońskiego, architekta i w znacznej części wykonawcy kościoła.
Słowa kluczowe: kościół w Garbowie, głazy narzutowe, kamieniarstwo

Abstract. Occurring in pedestal of neogothic church in Garbów near Lublin, which is from the beginning of XX centaury, the large carefully treated variegated blocks, which are also of diverse stone structure, are results of erratic boulders machining from Lubartów Lowland region. Make full use in a so high scale of big boulders effects in non-reversible changes in that part of postglacial Lublin region landscape. The exploiting traces and initial machining of boulders be present far up to 20 km from the church, what is an overlap with historical parish borders. Stone blocks are scrupulous worked out and rusticated. Many of them are signed with stone mason initials, who form a workshop team - Józef Pius Dziekoński "masonry school" - architect and contractor of the church.
Key words: Church in Garbów, erratic boulders, stonework



WZORZEC PRZESTRZENI SYMBOLICZNEJ I JEGO MANIFESTACJE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

PATTERN OF SYMBOLIC SPACE AND ITS MANIFESTATIONS

Jacek Kotz
Instytut Historii Architektury Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej
Institute of History of Architecture, Art and Technology, Wrocław University of Technology
e-mail: jacekkotz@op.pl

Streszczenie. Praca poddaje analizie złożony proces wyłaniania się pewnej szczególnej perspektywy, w której archaiczne społeczności mitopoetyckie konceptualizowały zarówno rzeczywistość, jak i swoje osadzenie w niej. Owa wyobrażeniowa perspektywa postrzegania bytu, posiada swoje źródło i jednocześnie - pierwotny zinternalizowany wzorzec - wzorzec przestrzeni symbolicznej. W pracy opisano przebieg zmiany struktury, pierwotnie linearnej figuracji wyobrażeń zawartych w górnopaleolitycznym malarstwie naskalnym i związanej z nim koncepcji "przestrzeni wędrówki". Przedstawiono jednocześnie podstawowe archetypy kształtu - okręgu i czworokąta, związane z odzwierciedlonymi w przestrzeni granicami o charakterze linearnym. Metodą badawczą zastosowaną w niniejszej pracy jest metoda strukturalistyczna, odnosząca się do dokonań z zakresu zorientowanej w takiej perspektywie antropologii kultury, zawartych w dziełach autorstwa wymienionych już: André Leroi-Gourhana, Władimira Toporowa oraz: Jana Kordysa, Edmunda Leacha i Claude Lévi-Straussa. W pracy odwołano się również do badań z dziedziny religioznawstwa, socjologii religii, teorii architektury oraz intuicji poznawczych ich autorów - Stefana Czarnowskiego, Jana Assmanna, Mircea Eliadego, Siegfrieda Giediona, Erika Hornunga, a także innych autorów wymienionych w tekście. Niniejsza publikacja została napisana w oparciu o rozprawę doktorską autora. Celem prezentowanej analizy jest przedstawienie fragmentu poglądów autora dotyczących źródeł ludzkiego postrzegania przestrzeni, którego ekstensje wydają się - jego zdaniem - sięgać współczesności.
Słowa kluczowe: strukturalizm, koncepcja przestrzeni, granica, sacrum, wertykalizm, przestrzeń rytualna

Abstract. This work undertakes to analyse a complex process of the formation of a particular perspective in which, archaic mythpoetic communities conceptualized, both the reality as well as their rooting in it. That imaginable perspective of the perception of existence, possesses its source, and simultaneously - primeval internalized pattern in the pattern of symbolic space. The work describes the course of structural changes of, originally linear figuration of images present in upper palaeolithic cavern painting, and of - "space of wander" conception related to it. Concurrently, basic archetypes of shape - circle and quadrangle of upper palaeolithic era, related to borders reflected in space of linear character, were introduced. The method applied in the presented work is structuralistic, and related to achievements of cultural anthropology from such a perspective, which is exhibited by works of already mentioned authors: André Leroi-Gourhan, Vladimir Toporow, as well as: Jan Kordys, Edmund Leach and Claude Lévi-Strauss. Author has also referred to investigations from the field of studies of religions, sociology of religion, theory of architecture, and also, cognitive intuitions of their authors: Stefan Czarnowski, Jan Assmann, Mircea Eliade, Siegfried Giedion, Erik Hornung and others, quoted in the text. The presented publication has been written on the basis of author"s doctoral dissertation. The aim of the analysis is to portray a fragment of author"s opinions, concerning primeval sources of human perception of space, whose extensions, in his view, seem to be continued into the present day.

Key words: structuralism, concept of space, border, sacrum, verticality, ritual space



RANGA DZIEDZICTWA ARCHITEKTURY DREWNIANEJ W PRZEMIANACH OBSZARÓW PRZYGRANICZNYCH POLSKI POŁUDNIOWO-WSCHODNIEJ- pełny artykuł (full article) - plik PDF

THE RANK OF THE HERITAGE OF THE WOODEN ARCHITECTURE IN TRANSFORMATIONS OF BORDER AREAS SOUTHEASTERN POLAND

Jan Kurek
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Faculty of Architecture, Cracow University of Technology
e-mail: pakurek@cyf-kr.edu.pl

Streszczenie: Więzi gospodarcze i polityczne budowane pomiędzy nową i starą Europą, stopniowo zmieniają dotychczasowe wzajemne relacje w tym także relacje kulturowe. Dotychczasowa nieufność, a czasem nawet niechęć panująca między krajami sąsiedzkimi stopniowo ustępuje transgranicznej współpracy handlowej i współpracy administracyjno-kulturalnej. Owocuje to m.in. zwiększonym ruchem turystycznym, odwołującym się w swej ofercie do zróżnicowania kulturowego poszczególnych regionów geograficznych, gospodarczych i kulturowych. Zróżnicowanie do dotyczy zarówno budownictwa świeckiego, jak i budownictwa sakralnego. Wielkim problemem i wyzwaniem jest dziś zachowanie (poza skansenami) innych, istniejących jeszcze in situ, wartościowych obiektów budownictwa drewnianego w poszczególnych gminach i powiatach. Konieczna tu jest m.in. wzajemna pomoc sąsiedzka, zwalczanie istniejących jeszcze stereotypów myślowych - tak, by jedność wspólnych interesów (np. turystycznych), pozwoliła na zachowanie zastanych historycznych wartości i odrębności.
Słowa kluczowe: budownictwo drewniane, skansen, Sanok. Lwów, Świdnik

Abstract. Economic and political relationships built among new and old Europe, gradually change hitherto existing interrelation in this also cultural relations. The hitherto existing distrust and sometimes even the reluctance prevalent between neighbourly countries gradually retires the transborder commercial cooperation and the administrative-cultural cooperation. There one contributes this the enlargement of the tourist traffic, thanks to the differentiation of the offer of each geographic regions, economic and cultural. The differentiation this refers both the laic building as and the sacral building. A great problem and a challenge is today the maintenance besides Skansen museums) other, existing "in situ", valuable objects of the wooden building in each communes and administrative districts. Necessary is here among other things the mutual "neighbourly help", the liquidation still existing mental stereotypes - so that the community of interest (for example tourist), make possible the maintenance of existing, historic and kultural separatenesses.
Key words: wooden building, skansen museum, Sanok, Lvow, Śvidnik



ARCHITEKTURA CMENTARZY JAKO ZAPOMNIANE SACRUM- pełny artykuł (full article) - plik PDF

ARCHITECTURE OF CEMETERIES AS A FORGOTTEN SACRUM

Wanda Łaguna
Wyższa Szkoła Zawodowa Wszechnica Warmińska w Lidzbarku Warmińskim e-mail: wanda_l@go2.pl

Streszczenie. W referacie oprócz dyskusji na temat form pojawiających się na polskich cmentarzach szczególnie małych miast i wsi, pokazano również problem historycznych nieczynnych cmentarzy i problematykę ich ochrony i rewaloryzacji. Zagadnienia te dotyczą nie tylko cmentarzy katolickich, ale cmentarzy innych wyznań, cmentarzy wojennych i innych. Można postawić tezę, że o stopniu rozwoju i świadomości społeczeństwa świadczy sposób odnoszenia się do nekropolii, nie tylko tych przeznaczonych dla swoich współwyznawców, ale również do tych, które w historii danego miejsca pozostawiły swoją pamiątkę. W Polskiej przestrzeni zapisane są niechlubne pamiątki bezczeszczenia miejsc pochówku po II wojnie światowej. W wielu miejscowościach nieczynne cmentarze ewangelickie, protestanckie czy żydowskie nadal są w opłakanym stanie. Problematykę i nurtujące zagadnienia przedstawiono na przykładzie niewielkiego miasta Dzierzgonia, zlokalizowanego w odległości 30 km od Malborka w woj. pomorskim, o ciekawej i bogatej historii oraz interesującej lokalizacji, ulokowane u podnóża góry nazywanej Górą Zamkową, Przedstawiono specyfikę rozmieszczenia cmentarzy w strukturze miasta, ich rolę w kształtowaniu przestrzeni oraz problematykę związaną z architekturą cmentarzy historycznych i współczesnych.
Słowa kluczowe: cmentarze, architektura cmentarzy, rewaloryzacja cmentarzy

Abstract. Besides discussing the forms emerging in Polish cemeteries, those in small cities and villages in particular, the paper also presents the problem of historical, no more operating cemeteries and the issue of protection and revalorization of those. The said pertains not only to Catholic cemeteries, but also those of other denominations, war cemeteries and other ones. It can be rightly stated that the degree of development and awareness of the societies is reflected in the way of their attitude to necropolises, not only those destined for the co-religionists, but also ones that have simply left a mark on the history of the place. Polish space includes disgraceful instances of burial places being profaned after World War II. In many cities the evangelical, other protestant or Jewish cemeteries that are no more used are still in a poor shape of repair. The theme of the paper and the main issues has been presented quoting the example of a small town of Dzierzgoń, situated about 30 km from Malbork in the Pomeranian Voivodship (Province). The place, one of rich and interesting history, is nicely located at the foot of a hill referred to as the Castle Hill. Specific features of the layout of the cemeteries in the urban structure, the role they play in the shaping of the space and the problems related to the architecture of historical and modern cemeteries have been presented.
Key words: cemeteries, architecture of cemeteries, revalorization of cemeteries



ROLA SYLWET śWIĄTYŃ W KSZTALTOWANIU STRUKTURY KOMPOZYCYJNEJ MIASTA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

SILHOUETTE FORMING ROLE OF TEMPLES IN CITY COMPOSITION STRUCTURE

Svetlana Malysheva
Faculty of Design, Samara State University of Architecture and Civil Engineering, Samara, Russia

Streszczenie. W Europie wyniosłe katedry i mniejszej rangi kościoły były symbolem dominującej roli religii. Dzwonnice kościołów, minarety meczetów, czy też szczyty buddyjskich pagód przypominały o marności życia doczesnego. W kompozycji miast w naturalny sposób wraz z rozwojem cywilizacji ośrodki władzy i kultu zaczęły dominować nad ich masywem, stając się wyznacznikiem kierunków przemieszczania, a także pośmiertnej drogi człowieka. W średniowieczu mieszczanie wyrażali swoją potęgę, wznosząc wysokie wieże miejskie i okazałe ratusze górujące nad otoczeniem wysoką wieżą. Historyczne założenia ośrodków kultu w różnych wyznaniach objawiają się jako najważniejsze elementy formowania kompozycji strukturalnej miasta. Na Rusi wśród niskich drewnianych, pociemniałych od upływu czasu zabudowań miejskich dominowały kamienne bądź tynkowane masywy cerkiew i monastyrów, sterczyny dzwonnic i pozłota kopuł, stanowiąc czytelne znaki w krajobrazie. Po koniec XIX w. na skutek rewolucji przemysłowej nastąpił nowy okres w komponowaniu struktury miasta, jej sylwety i panoramy (wieża Eiffla w Paryżu, wieżowce w centrach innych miast). Budowa współczesnych założeń ośrodków kultu odbywa się ciągle według dawnych zasad. Umieszczane są one centralnie w stosunku do istniejącej zabudowy i stanowią nowe dominanty krajobrazowe sylwety miasta. Przykładem tego może być muzułmański meczet w Rosji (1997), usytuowany w pobliżu głównego miejskiego parku, prawosławny sobór Cyryla i Metodego w Samarze (2001), wzniesiony przy jednej z głównych ulic miasta, jak też nowy sobór na wysokim brzegu Wołgi (2002).
Słowa kluczowe: krajobraz, kompozycja miasta, prawosławne budownictwo sakralne

Abstract. Cathedrals and churches in Europe were symbols of the dominative role of religion. Belfries, and minarets of mosques reminded about the mortality and vanity of life. In a natural way government and cult buildings became dominants in cities composition above the environment showing the human"s paths and last way. In middle ages citizens expressed their power rising high towers and town halls surpassing the environment. Historical sacred centers in different religious are the most important components in shaping the structural composition of towns and cities. Orthodox churches and monasteries made of stone or brick, belfries and golden domes were visible signs in Russian townscapes among the obscure wooden citizen"s houses. In late XIX century industrial revolution started the new period in forming the skyline of cities, (Eiffel tower in Paris, skyscrapers in other cities). Nowadays, modern sacred centers are still raised according to the traditional rules. They are placed centrally and dominate the landscape of existing buildings. The examples are muslin mosque in Russia (1997), orthodox synod of Ciryl and Methody in Samara (2001) build by the one of the main streets and the new synod situated on the high Wolga river bank (2002).
Key words: landscape, composition of a city, orthodox sacred buildings.



PROBLEMY ZWIĄZANE Z UTRZYMANIEM I REMONTAMI ZABYTKOWYCH KOŚCIOŁÓW (NA PRZYKŁADACH DIECEZJI KRAKOWSKIEJ) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

PROBLEMS CONCERNING MAINTENANCE AND RESTORATION OF OLD CHURCHES (AS EXEMPLIFIED BY CRACOW"S DIOCESE)

Małgorzata Mełges, Hubert Mełges
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Faculty of Architecture, Kraków University of Technology

Streszczenie. W porównaniu do innych krajów europejskich, budownictwo sakralne w Polsce charakteryzuje się wznoszeniem wielu licznych świątyń i rozwojem parafii z jednoczesnym zachowaniem i odnową już istniejących, które uległy zniszczeniu podczas burzliwej historii. Ogromne zniszczenie kościołów podczas II wojny światowej i jednoczesna powojenna zmiana orientacji politycznej w destrukcyjny sposób wpłynęła na los budowli sakralnych. Trudne warunki ekonomiczne, a zwłaszcza brak dostępu do materiałów budowlanych, były bezpośrednią przyczyną powstania licznych problemów technicznych. W związku z tą sytuacją nastąpiło przyśpieszone zużycie techniczne wielu świątyń. Obecnie prowadzone są działania na rzecz poprawy tego stanu. Do najważniejszych problemów technicznych należy zaliczyć konieczność: osuszania, poprawy wentylacji, wzmocnienia konstrukcji, izolacje termiczne, remonty i wymiana pokryć dachowych. Autorzy artykułu przedstawiają swoje doświadczenia w pracach projektowych realizowanych m.in. w Regulicach, Tenczynku, Chrzanowie, Krzeczowie, Paczółkowicach, Krzeszowicach, Szreniawie i Krakowie.
Słowa kluczowe: architektura drewniana, archetyp, renowacja

Abstract. In comparison with other European countries sacred buildings in Poland differ in that the abilities to build new temples or to develop, maintain and renovate the ones already existing were affected by turbulent history. The huge destruction of the churches during WWII with simultanous shift in political climate clearly showed the large scale of problems concerning sacred buildings. Economic conditions, especially restrictions on building materials, affected the problems directly. In connection with this situation, an accelerated technical decapitalisation of many temples took place naturally. Currently, attempts have been made to improve the situation. The most often technical problems include: drying of churches, improvement of ventilation, strengthening of structural elements, insulating, renovation of roof structures and replacement of roofing, etc. Authors of the article rely on their own design and realized projects in such places as: Regulice, Tenczynek, Chrzanów - Kościelec, Krzeczów.
Key words: wooden architecture, archetype, renovation



ARCHITEKTURA BEZ GRANIC - PERYFERYJNOŚĆ CZY UNIWERSALIZM - pełny artykuł (full article) - plik PDF

ARCHITECTURE WITHOUT BORDERS - PERIPHERALISM OR UNIVERSALISM

Bonawentura Maciej Pawlicki
Zakład Studiów i Badań Konserwatorskich, Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Faculty of Architecture, Kraków University of Technology
e-mail: pawlicki@usk.pk.edu.pl

Streszczenie. Artykuł przedstawia pogląd, iż dawne, ewoluujące w ciągu wieków idee, kształtujące przez tysiąclecia wybitne dzieła sztuki, postać techniki, formy i plany wytworów urbanistyki, a także szatę zewnętrzną architektury zależały od otwartości lub introwersji granic, zbliżenia lub osamotnienia cywilizacyjnego i kulturowego, w zamykaniu lub rozprzestrzenianiu się kręgów kulturowych. Tożsamość i identyczność tworów natury pozostaje w opozycji do charakteru wytworów dzieł człowieka, który w nieustannej pogoni za innowacyjnością zrywa kontakty z tradycją, szczególnie w dzisiejszym świecie przyspieszenia technologicznego. świadoma twórczość nie powinna dziś także prowadzić do saprofitycznego rozkładu swej własnej tradycyjnej metaprzestrzeni, będącej świadectwem kultury i tożsamości narodowej.
Słowa kluczowe: tradycja w architekturze, estetyka, kultura przestrzeni, granice architektury

Abstract. The paper represents the opinion, that the former, evolving in draught of ages ideas formative by millennium prominent works of art, figure of technique, form and plans of products of town-planning, and they depended from frankness or introversion of borders the external garment of architecture also, the close relation or loneliness of the civilization and cultural, in closing or the spreading the cultural circles. Stays in opposition the identity and identity of creatures of nature to the character of products of works the man, which in incessant it will drive on for innovatory activities and innovation it tears off with tradition the contacts, particularly in today"s world the technological acceleration. The sensible works should not today also lead to sardonic feeding on with dead matter schedule her own traditional the met space, being with certificate of culture and identity national.
Key words: tradition in architecture, aesthetics, culture of the space, architecture borders



WIELOKULTUROWOŚĆ SZCZECINA W SPUŚCINIE CMENTARNEJ A ZAGADNIENIA WSPÓŁCZESNE - pełny artykuł (full article) - plik PDF

CEMETERY AS A MULTICULTURAL INHERITANCE IN SZCZECIN - MODERN PROBLEMS OF PRESERVATION AND CONSERVATION

Halina Petryszyn*, Aleksandra Pilarczyk**
*Katedra Projektowania Krajobrazu, Akademia Rolnicza w Szczecinie
Agricultural University of Szczecin
Katedra Design"u i Podstaw Architektury, Uniwersytet Państwowy "Politechnika Lwowska", Ukraina
Lviv University of Technology, Ukraine
**Katedra Projektowania Krajobrazu, Akademia Rolnicza w Szczecinie
Agricultural University of Szczecin




Streszczenie. Zawiła historia Szczecina stawia nas przed problemem ustosunkowania się do spuścizny pozostawionej współczesnym przez dawnych mieszkańców w formie licznych cmentarzy i innych obiektów sakralnych. Dziś większość szczecińskich cmentarzy zaadaptowano na parki i zieleńce. Docenia się rolę terenów zieleni, którymi się stały, ich wpływ na kształtowanie się przestrzeni miejskiej, choć nie zawsze szanuje się znaczenie cmentarza jako świadectwa zaistnienia danej kultury. Widać to poprzez zaniedbania i dewastację takich elementów, jak kaplice czy płyty i pomniki cmentarne. Jednak zauważamy również liczne pozytywne przykłady, jak przywracanie funkcji sakralnej kaplicom lub ich nowe świeckie zagospodarowanie niekolidujące z dawną funkcją, zakładanie lapidariów czy tablic pamiątkowo-informacyjnych.
Słowa kluczowe: cmentarz, kaplica, wielokulturowość, sacrum, ochrona i konserwacja, Szczecin

Abstract: Szczecin's complicated history places us in front of a problem of taking a stance on the heritage left by previous townsfolk in the form of numerous cemeteries and other sacral facilities. Today, most cemeteries in Szczecin have been converted into parks and greens. Appreciated is the role of this terrain and its impact on forming the shape of the city, though seldom is it respected that a cemetery is proof of a culture"s existence. It is observed in allowing the vandalizing of such elements as chapels, tombstones and memorials. However, we may notice the increase in positive examples, such as: the reinstatement of religious functions in chapels or new, secular functions not colliding with the previous ones, as well as placing gravestone collections and plates of a commemorative and informative kind.
Key words: cemetery, chapel, multicultural, sacred, preservation, Szczecin



DZIKIE POLE - PRZESTRZEŃ SAKRALNA - pełny artykuł (full article) - plik PDF

WILD FIELD - THE SACRAL SPACE

Kostiantyn Prysiażnyj
Wydział Konserwacji i Rekonstrukcji Zespołów Architektonicznych
Instytut Architektury NU Politechnika Lwowska
Departament of Conserving and Reconstruction of Architecture"s Ansambles
Institute of Architecture, NU Lwiwska Politechnika, Ukraine

Streszczenie. Kiedy młode schrystianizowane państwo ruskie zaczęło ekspansję w stronę stepu, zetknęło się z krajobrazem stworzonym półtora tysiąca lat temu przez Scytów, Komanów i inne ludy wędrowne. Opisany został przez Gogola, Kraszewskiego, Sienkiewicza jako obraz Ukrainy. Podróżni musieli jechać przez trawy, ukrywające konia, od kurhanu do kurhanu ("mohyły"), zanim "kamienne baby" - portretowe pomniki przodków, ustawione na powierzchni ich grobowców znikały z ich oczu. Kult przodków nie jest czymś obcym dla Słowian (np. "Dziady"). Dawne bóstwa nasączone krwią ofiar, nieraz i dziecięcych, musiały napawać zabobonnym strachem, pomimo że część pomników przedstawiała wujów, ciotki i rodziców kijowskich książąt. Stosunek do "bab" stał się obojętny; a jednak istniały jeszcze przed półwiekiem relikty miejscowego kultu. "Baby" były chronione i bielone wapnem przed Wielkanocą. Wiele z tych zabytków sztuki rzeźbiarskiej zostało bezpowrotnie zniszczonych, używano ich często jako materiał budowlany bądź bezmyślnie niszczone przez społeczność miejscową, a także przez archeologów. Do dziś pozostały nieliczne obiekty tego typu, najczęściej umieszczone w muzeach.
Słowa kluczowe: Ukraina, kamienne baby, przestrzeń sakralna

Abstract. When the young christianized Russian state started with expansion to the steppe, it came into collision with the landscape created by skifs, comans and other tribes 1500 years ago. It had been described by Gogol, Kraszewssky, Sienkiewicz and perceived as Ukraine's image. Travellers must go through high grass, which hides the horse, from barrow to barrow ("mohyly") until "stoned idols" - tombstoned portraits of ancestors fade away. Ancestor's cult is not strange for Slavonics (compare "Dziady"). Strange idols, sprinkled with victim's blood, sometime children"s blood, had to fill one's with superstitious fear although partly tombstones were images of uncles, aunties and other Kiev's duchess relatives.
Key words: Ukraine, stoned idols, sacral space



SYMBOLICZNA JEROZOLIMA W KRAJOBRAZIE WARMII - pełny artykuł (full article) - plik PDF

SYMBOLIC JESUSALEM IN WARMIAN LANDSCAPE

Magdalena Swaryczewska
Katedra Architektury Krajobrazu i Agroturystyki Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie University of Warmia i Mazury in Olsztyn e-mail: mswa@poczta.onet.pl

Streszczenie. Krajobraz sakralny jest świadectwem wielowiekowej katolickiej tradycji biskupstwa warmińskiego, które spośród krajów sąsiednich wyróżnia się licznymi kościołami i przydrożnymi kapliczkami. Także tutejsze ośrodki pielgrzymkowe są manifestacją tożsamości i odrębności świętej Warmii. Artykuł omawia jeden z wątków tematu badawczego, który dotyczy dokumentacji przestrzeni sacrum na Warmii oraz metody studialnej i postulatów ochrony prawnej krajobrazu sakralnego w planowaniu miejscowym i ustawodawstwie. Celem artykułu jest identyfikacja postaci symbolicznej Jerozolimy w sztuce sakralnej, a szczególnie w założeniach krajobrazowych na Warmii. Pomimo pruskiej sekularyzacji, kulturkampfu i tragedii II wojny, wiara katolicka solidaryzowała ludność polską i niemiecką na Warmii. Obecnie Kalwaria Warmińska jest przedmiotem wielowątkowych badań międzynarodowej grupy wolontariuszy Fundacji BORUSSIA i studentów Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie pod kierownictwem merytorycznym autorki. Okazuje się, że i dziś ważne dla dialogu i współpracy są symbole i pojęcia uniwersalne, które łączą a nie dzielą przestrzeń kulturową Europy.
Słowa kluczowe: Warmia, krajobraz sakralny, symboliczna Jerozolima

Abstract. The sacral landscape of the Warmian episcopate proves its long-lasting catholic traditon. The region distinguihed itself among the neighbouring regions by its numerous churches and wayside shrines. The disctinctness of the Holy Warmia and its identity are also manifested by its pilgrimage centres. One of the research isssues is covered in this article - it concerns documenting of the Warmian sacrum space. Main goals of the legislative preservation of sacral landscape, it"s position in local planning and the method of research have also been considered here. The objective of the article is to identify the form of the symbolic Jerusalem in sacral art, particularly in the scope of the landscape foundations of Warmia. Despite of the Prussian secularization, the Kulturkampf and the tragedy of the Second World War the catholic belief consolidated Polish and German people in Warmia. Nowadays the Warmian Calvary is the study of multiple thread research done by an international group of volunteers and students of BORUSSIA foundation and Warmian and Mazury University in Olsztyn, under the supervision of the author of the article. Symbols and universal ideas, even nowadays, appear to be crucial for the dialogue and cooperation which unites European cultural space.
Key words: Warmia, sacral landscape, symbolic Jerusalem



KOMPUTEROWA REKONSTRUKCJA OBIEKTÓW KULTU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

MODERNIST INFLUENCE ON ROOF SHAPES OF DETACHED FAMILY HOUSES

Beata Vogt, Farid Nassery
Samodzielny Zakład Geometrii Wykreślnej i Grafiki Inżynierskiej
Wydział Architektury, Politechnika Krakowska
Division of Descriptive Geometry and Engineering Graphics
Faculty of Architecture, Cracow University of Technology
e-mail: bevogt@pk.edu.pl, diraf@orange.pl

Streszczenie. świat wokoło nas ulega nieustannym zmianom. Obiekty kultu powstają, przechodzą swój rozkwit, ulegają wielu zmianom, a często znikają, gdyż zostają zburzone, spalone, rozebrane. Na ich miejsce powstają inne obiekty, często o zupełnie innym przeznaczeniu. W miarę upływu czasu ludzie o nich zapominają, aż do momentu, gdy przypadek lub archeolodzy odkryją na nowo te stare miejsca kultu lub też poprzednie fazy danego obiektu. I właśnie w tym miejscu nasuwają się pytania - Czy należy w pełni zrekonstruować obiekt, a raczej, na ile jest to możliwe bez naruszenia późniejszych warstw, które częstokroć są niemniej cenne, niż dopiero co odkryte lub czy położenie zrekonstruowanego obiektu nie będzie sprzeczne ze współczesnymi rozwiązaniami architektoniczno-urbanistycznymi, a koszt przeniesienia obiektu będzie współmierny do jego rzeczywistej historycznej wartości, może lepiej odpowiednio zabezpieczyć znalezisko i pozostawić go w stanie nienaruszonym dla potomnych? Praca ta ukazuje sposoby tworzenia modelów wirtualnym przy użyciu różnych programów CAD-owskich i możliwości ich wykorzystania w pracy architekta, konserwatora zabytków, archeologa, historyka sztuki.
Słowa kluczowe: Rekonstrukcja, model komputerowy, AutoCAD, AccuRender, 3d StudioMAX, ArchiCAD

Abstract. The world surrounding us undergoes continuous changes. The objects of cult are constructed, they go through their prime, are subject of many changes, often disappear, due to destruction, fire, demolition. In place of them other objects are being constructed, often of entirely different designation. As the time passes by people forget about them, until the moment when an accident or archaeologists discover once again those old places of cult or the former phases of the object. And right in this place arise questions: - Should the object be entirely reconstructed, or rather, is it feasible without upsetting the previous layers, which are frequently still as valuable as those just discovered? - Would not the location of the reconstructed object (the original one, according to the find) be in contradiction with the contemporary urban-architectural solutions (e.g. a temple located in the middle of a motorway or at a bottom of an impoundment lake)? - Would the cost of moving the object be adequate to its real historic value, or would it be better to secure a find and leave it in an unchanged form for the next generations? This paper presents the methods allowing for creation of virtual models by means of different CAD software and the possibilities of application of them in the work of an architect, conservator, archaeologist, art historian.
Key words: Reconstruction, the computer model, AutoCAD, AccuRender, 3d StudioMAX, ArchiCAD



LUBNY (UKRAINA) - KSZTAŁTOWANIE TRADYCJI NA KRESACH - pełny artykuł (full article) - plik PDF

LUBNY (UKRAINE) - SHAPING OF TRADITION ON THE BORDERLINE

Jan Wrana
Katedra Architektury, Urbanistyki i Planowania Przestrzennego
Wydział Inżynierii Budowlanej i Sanitarnej Politechniki Lubelskiej
e-mail: janwrana@architekci.pl

Streszczenie. Lubny - miasto powiatowe w guberni połtawskiej na lewym brzegu Suły. Pierwsze wzmianki o grodzie spotykamy w 1107 r. Pod koniec XVI w. dobra te otrzymał ród Wiśniowieckich od króla Zygmunta III Wazy. Przełom XVI i XVII wieku w tym regionie jest okresem kształtowania się tradycji kulturowej, nakładania się kultury bizantyjskiej Wschodu i łacińskiego Zachodu, wpływów religijnych i tworzenia mozaiki kulturowej architektury obiektów sakralnych na kresach. Księżna Raina z Mohyłów Wiśniowiecka matka księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, funduje w 1619 r. cerkiew Przemienienia Pańskiego oraz monastyr Mharski i wkrótce umiera. Osierocony w roku 1619 Jeremi kształci się we Włoszech i po powrocie w roku 1632 przechodzi na wiarę katolicką, a roku 1641 rozbudowuje zamek oraz buduje kościół i klasztor bernardynów. Siedem lat później, zbuntowani chłopi ukraińscy zadnieprzańscy zdobywają i palą Łubny, dokonując rzezi mieszkańców i niszcząc zamek i klasztor. Od roku 1993 obiekty powracają do cerkwi ukraińskiej i zaczynają się prace restauracyjne. Cerkiew Przemienienia Pańskiego jest przykładem nakładania się formy architektonicznej obiektów sakralnych dwóch religii.
Słowa kluczowe: Ukraina, cerkiew, monastyr

Abstract. Lubny - a district town in Poltava guberniya on the left bank of the Sula River (east Ukraine), with more than 50 thousand inhabitants. According to tradition it was founded by the Ruthenian prince Vladimir Svetoslavic. The first records of that very town are found in the chronicles from 1107. Since the end of the XVI century the town has been in the possession of a splendid lordly family of Wiśniowieccy, who have been residing in the castle in Lubny, the family being the owners of vast estates in Transdnieper, the founders (XVII century) of the Orthodox Church and the Monastery as well as of the Church and the Monastery of Bernardines. The tragic history of the city and the temples in the XVII and XX century, make an example of the hardships of the cultural identity shaping on the borderline.
Key words: Ukraine, Orthodox church, monastery



ARCHITEKTURA MONASTERU SUPRASKIEGO JAKO WYRAZ TOŻSAMOŚCI CZASU I PRZESTRZENI. PROBLEMY ODBUDOWY I REWALORYZACJI ZESPOŁU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

ARCHITECTURE OF SUPRAśL MONASTERY AS THE IDENTITY OF THE TIME AND THE SPACE. PROBLEMS OF REBUILDING AND REVALORIZATION OF THE COMPLEX

Andrzej Tokajuk
Katedra Architektury, Urbanistyki i Planowana Przestrzennego Politechniki Lubelskiej
Faculty of Civil and Sanitary Engineering, Lublin University of Technology
Wydział Architektury Politechniki Białostockiej
Faculty of Architecture, Białystok University of Technology

Streszczenie. Początki monasteru supraskiego sięgają XV w. W 1501 r. wybudowano pierwszą drewnianą świątynię pw. św. Jana Teologa, a w 1511 r. ukończono budowę głównej murowanej cerkwi pw. Zwiastowania NMP. Obronny charakter cerkwi oraz połączenie stylu bizantyjskiego i gotyckiego ukazują specyfikę miejsca i okresu, w jakim była budowana. Z biegiem czasu na terenie klasztoru wznoszono nowe świątynie, w XVIII w. wybudowano bramę wjazdową - dzwonnicę oraz inne budynki klasztorne. W 1944 r. wycofujący się hitlerowcy zburzyli główną cerkiew Zwiastowania NMP. Po długich i trudnych staraniach na przełomie XX i XXI w. świątynię zrekonstruowano na podstawie danych z inwentaryzacji z 1910 r. (wykonano m.in. fotogrametrie detali, zrekonstruowano sklepienia gwiaździste i krzyżowe we wnętrzu, itd.). Obecnie na terenie kompleksu prowadzone są prace rewaloryzacyjne pozostałych budynków monasterskich. Architektura monasteru - jest wynikiem czasów i miejsca, w którym powstawała przez kilka stuleci, dlatego jest wielowątkowa. Decyduje o tożsamości krajobrazu i przestrzeni.
Słowa kluczowe: tożsamość, rewaloryzacja, styl bizantyjski, styl gotycki, obronny charakter

Abstract. The beginnings of monastery in Supraśl we can find in XV century. In 1501 the first wooden church was erected (Saint John 's), in 1511 they finished to build the main brick orthodox church of The Annunciation of the Holy Virgin Mary. Defensible character of this church and the mixing of bizantic and gothic styles show the specific of that times and the space. Later the other monastery's churches were built, in XVIII century the bell tower was erected and also other buildings. In 1944 Germans destroyed the main church of the Supraśl monastery. After long and difficult trials in the end of XX c. and the begin of XXI c. this church was reconstructed, based on the listing from 1910 (details using photogrammetry method, also reconstruction of the lierne and groined vaults in interior, etc.). Architecture of Supraśl monastery has many aspects because it was created for a few centuries. It also decides about the identity and the space. We got back the identity of the place, very mystical because of such architecture, very individual, forming the cultural space of eastern boundaries of European Union.
Key words: identity, revalorization, bizantic style, gothic style, defensible character



ARCHITEKTURA CMENTARZA KOMUNALNEGO W ŚWIDNIKU K. LUBLINA (AUTORSKIE DOśWIADCZENIE PROJEKTOWO-REALIZACYJNE) - pełny artykuł (full article) - plik PDF

ARCHITECTURE OF THE MUNICIPAL CEMETERY IN ŚWIDNIK BY LUBLIN (PROJECT AND CONSTRUCTING EXPERIENCE OF THE AUTHOR)

Jan Zamasz
Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska
Faculty of Architecture, Wrocław University of Technology
e-mail: zamasz@interia.pl

Streszczenie. Cmentarz komunalny w Świdniku został zaprojektowany w 1998 r., a rok później wykonano główne jego elementy. Architektura cmentarza odwołuje się do swobodnej gry skojarzeń ("powidoków"), wynikających bezpośrednio z obserwacji lokalnej architektury regionu lubelskiego, a zwłaszcza architektury sakralnej. Motywy sakralne wkomponowane są w układ przestrzenny (plan zagospodarowania cmentarza) i w elementy kubaturowe stanowiące oprawę obiektu. Układ ciągu pieszego w głównym skrzydle cmentarza tworzy kształt krzyża, z wyodrębnieniem tego elementu w zróżnicowanej kolorystycznie nawierzchni posadzki. Sakralny charakter ma strefa wejściowa wzorowana jest na schemacie bazyliki. Brama główna zwieńczona jest tympanonem z krzyżem. Poniżej krzyża znajduje się otwór w kształcie ryngrafu, przewidziany na instalację dzwonu. Woluty furt bocznych zakończone są kapliczkami stylizowanymi na regionalno-ludowe i zwieńczone krzyżami. Tuż za formacją bramy po prawej stronie usytuowany jest okazały drewniany krzyż, upamiętniający poświęcenie cmentarza. Wrota bramy głównej zawierają motyw hostii okolonej promienistą glorią. W pylonach ogrodzenia "wycięte" są ażurowe motywy krzyża łacińskiego, a w stalowych przęsłach umocowane są słupki stylizowane na gromnice. W sferze mentalnej przekaz ideowy rozwiązania architektonicznego jest zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy - przedstawiciela miejscowej społeczności. Całość oprawy przestrzennej cmentarza ma charakter monumentalny i utrzymana jest w kanonie tradycji łacińskiej, gdzieniegdzie tylko przebłyskują złociste refleksy estetyki odległego Bizancjum.
Słowa kluczowe: region lubelski, cmentarze, architektura sakralna, świdnik, powidok, tradycja

Abstract. The municipal cemetery in Świdnik was designed in 1998, and one year later its main components were built. The architecture of the cemetery appeals to casual associations, derived from the observation of local architecture in Lublin region., especially sacral architecture. Sacral motifs are incorporated into the spatial layout (the plan of cemetery development) and cubature components which make the setting of the cemetery. Pedestrian street layout in the main wing forms the cross shape, setting this component apart from the colour-diverse floor pavement. In mental sphere ideological transmission is comprehensible to average audience - a local community representative. The entrance area is also of the sacral character - semicircular gate structure is based on basilica scheme- the nave and two aisles. The main gate is toppep with the tympanum with a cross. Below the cross there is an opening in the shape of pectoral for the bell to be installed. On top of the side gates volutes are shrines regional-folk stylized and crowned with crosses. Just behind the gate structure, on the right there is a magnificent wooden cross commemorating consecration of the cemetery. In the main gate doors there is the Host motif encircled by radiant glory. In the enclosure pylons there are carved openwork Latin cross motifs and in steel bays there are fixed posts stylized as candles. The spatial setting as a whole has a monumental character and is kept in Latin tradition canon with Byzantine esthetics note.
Key words: Lublin region, sacral architecture, cemeteries, świdnik, casual associations, tradition



ARCHITEKTURA SAKRALNA LUBELSZCZYZNY JAKO PRZEJAW WIELOKULTUROWYCH TRADYCJI REGIONU - pełny artykuł (full article) - plik PDF

SACRED ARCHITECTURE OF LUBELSZCZYZNA AS AN INDICATION OF MULTUCULTURAL TRADITIONS OF REGION

Joanna Zętar
Ośrodek "Brama Grodzka - Teatr NN", Lublin
The "Grodzka Gate - NN Theatre" Centre, Lublin
e-mail: asia@tnn.lublin.pl

Streszczenie. Na mapie zabytków sakralnej architektury Lubelszczyzny dominują świątynie kościoła rzymskokatolickiego. Jednak świątynie kościoła prawosławnego i greckokatolickiego oraz budowle dawniej użytkowane przez wyznawców judaizmu tworzą wielokulturową mapę regionu, co jest odzwierciedleniem struktury wyznaniowej tego obszaru. Wielokulturowość w architekturze regionu przejawia się w bliskim sąsiedztwie, często koegzystencji w jednej miejscowości świątyń różnych wyznań, we wzajemnym przenikaniu się styli architektonicznych, detali, wpływów. Opracowanie wykazuje, że architektura sakralna Lubelszczyzny wpływa na tożsamość miejsca i krajobraz regionu oraz na jego wyjątkowość w skali ogólnopolskiej pod względem zachowanego dziedzictwa kulturowego.
Słowa kluczowe: wielokulturowość, Lubelszczyzna, kościół, cerkiew, synagoga, style w architekturze, typologia budowli sakralnych

Abstract. The list of significant sacral objects from the Lublin"s Region shows dominations of the roman church. But buildings use by the Russian Orthodox Church, by the Unitarian Church and later used by Jews show multicultural map of region. This situation is a reflex of the religion structure of Lubelszczyzna. Multicultural character of Lublin and surroundings is very special for this part of Poland. The coexistensce and neighbourhood in the same city or village different religions give typical for Lublin"s Region mixture of architecture, details and cultural influences. The article gives information about sacred architecture situated on Lubelszczyzna and analyses the cultural heritage. The architecture creates the cultural identity and cultural landscape of region and shows the cultural exception, especially in compare of the rest of Poland.

Key words: sacred architecture, Church, the Russian Orthodox Church, Synagogue, multicultural traditions